چرا مقیاس زلزله شد ریشتر؟ / «ریشتر» ؛ مردی که زمین‌لرزه‌ها را نام‌گذاری کرد!

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا،  فردا، ششم اردیبهشت، شاید برای خیلی‌ها فقط یک روز معمولی باشد، اما در تقویم غیررسمی علم لرزه‌نگاری، این روز به «روز مقیاس ریشتر» معروف است؛ مقیاسی که نامش مثل خودش لرزه بر تن زمین می‌اندازد. اما سؤال اینجاست: اصلاً چرا به بزرگی زلزله‌ها می‌گوییم "ریشتر"؟ مگر فقط همین یک مقیاس وجود دارد؟

واقعیت این است که "ریشتر" چیزی بیش از یک عدد ساده روی صفحه اخبار است. این واژه، میراثی از یک ذهن درخشان است: چارلز فرانسیس ریشتر، فیزیکدان آمریکایی که در سال ۱۹۳۵، در همکاری با استادش بنو گوتنبرگ، مقیاسی برای اندازه‌گیری بزرگی زمین‌لرزه‌ها معرفی کرد. او نام خاصی برای آن انتخاب نکرد، فقط گفت: "مقیاس بزرگی." اما جهان علم، و بعدتر رسانه‌ها، راه ساده‌تری انتخاب کردند: مقیاس ریشتر.

ریشتر، فراتر از یک اسم

مثل بسیاری از اختراعات علمی، این مقیاس هم بعدها اصلاح و گسترش یافت. امروزه لرزه‌نگارها بیشتر از مقیاس‌های دقیق‌تری مانند مقیاس بزرگی گشتاوری (Mw) استفاده می‌کنند؛ اما اسم ریشتر هنوز پابرجاست. چرا؟ چون ریشتر، مثل نیوتن، مثل انیشتین، تبدیل به یک نماد شد. نمادی از درک و سنجش پدیده‌ای که قرن‌ها فقط با وحشت و فاجعه تعریف می‌شد: زلزله.

از نظر فنی، مقیاس ریشتر لگاریتمی است، یعنی هر عددی که بالا می‌رود، ده برابر بیشتر از قبلی انرژی آزاد می‌کند. اگر زمین‌لرزه‌ای با بزرگی ۵، فقط «لرزیدن» را به ذهن بیاورد، بزرگی ۸، معادل انفجار یک میلیارد تُن تی‌ان‌تی است – عددی که بیشتر شبیه فیلمنامه‌های آخرالزمانی است تا واقعیت!

وقتی نام یک انسان، معیار سنجش طبیعت می‌شود

اینکه هنوز در رسانه‌ها، در ذهن مردم و حتی در گفتگوهای روزمره، از "ریشتر" استفاده می‌کنیم، فقط از روی عادت نیست. این نشان‌دهنده قدرت برند شخصی علمی است. چارلز ریشتر شاید خودش هم فکر نمی‌کرد که روزی اسمش به بخشی از زبان جهانی تبدیل شود. امروزه، وقتی کسی می‌گوید «زلزله ۷ ریشتری بود»، در واقع دارد از مقیاسی استفاده می‌کند که دیگر حتی رایج نیست – اما همچنان معتبر است، چون نام ریشتر با خودش یک قدرت توضیحی عجیب دارد: حتی کودکان هم می‌فهمند که «هفت ریشتر» یعنی خیلی شدید، یعنی خطرناک.

ریشتر، همچنان زنده است،حتی اگر دیگر به‌کار نرود

علم جلو رفته، ابزارها دقیق‌تر شده‌اند، اما نام‌ها بعضی وقت‌ها ماندگارتر از خود فناوری‌ها می‌شوند. شاید امروز لرزه‌نگاران از «Mw» و «ML» حرف بزنند، اما در افکار عمومی، ریشتر هنوز سلطان بزرگی زمین است. و شاید برای همین است که باید ششم اردیبهشت را روز او دانست – روزی که یادمان باشد پشت هر عدد علمی، پشت هر فرمولی، ذهنی انسانی ایستاده که جهان را کمی بهتر، کمی دقیق‌تر، و شاید کمی قابل‌تحمل‌تر کرده است.