چشم انداز گردشگری دریایی خوزستان؛ چالش ها و راهکارها

به گزارش رکنا از خوزستان، اکرم ندیمی پور در این یادداشت نوشته است:امروزه فعالیت های گردشگری از پایه های اصلی توسعه و رونق اقتصادی به حساب می آید. بنابراین، انجام مطالعه و برنامه ریزی اولیه با هدف مدیریت یکپارچه سواحل، برای جلوگیری از هرگونه ناهنجاری و برهم زدن توازن اکولوژیکی مناطق و حفظ محیط زیست، پیش از هرگونه اقدام گردشگری باید در دستور کار قرار گیرد. 

در میان شهرهای بندری ایران، نام هندیجان از شهرهای زیبای بندری جنوب خوزستان در ساحل خلیج پارس، کمتر شنیده و شناخته شده است. هرچند این شهرستان در میان اهالی جنوب از مرتبه و جایگاه ویژه ای برخوردار است. 

شهرستان هندیجان در جنوبی ترین بخش خوزستان ، دارای 90 کیلومتر خط ساحلی در حاشیه جنوبی خود واقع در خلیج فارس دارد که بیش از نیمی از آن قابل دسترسی است. بَحرَکان، سجافی، سِریم، بوطاهری و روستای شاه عبدالله ازجمله سواحلِ در دسترس هندیجان هستند. 

سریم دارای ساحلی صخره ای است و  بخش هایی از ساحل بوطاهری شنی و قسمت هایی از آن گلی است. در دیگر سواحل هندیجان، اغلب با بستری رسوبی از جنس گل مواجه هستیم. ساحل بَحرَکان در 15 کیلومتری جنوب شهر هندیجان به¬خاطر دسترسی آسان و نزدیکی به شهر، از مراکز اصلی گردشگری دریایی است. در بحرکان به عنوان یک «منطقه نمونه گردشگری» فعالیت های اجرایی زیرساختِ گردشگری از سال 1396 آغاز گردید، ولی   بخاطر نبود بودجه کافی، کارها به آرامی پیش می روند.

جنس انواع بستر کرانه های ساحلی هندیجان به سه گونه: «سنگی، رسوبی و انسان ساخت » تقسیم می شوند. خود بستر رسوبی شامل: «گلی، ماسه ای،  گرانول، ریگ، قلوه سنگ و تخته سنگ» می شود.  بستر کرانه ساحلی بحرکان جزء پهنه های جزر و مدی رسوبی و از نوع گلی است. این عارضه از زمین های کاملا همواری است که از تراکم رسوبات ریزدانه کمتر از 1/0 میلی متر رس،سیلت، لای و مواد عالی تحت تأثیر مستقیم فرایند جزر و مد به وجود آمده اند. 

پهنه های گلی، در سواحل کم انرژی که دارای رسوبات گلی ریزدانه هستند و فعالیت موج در این مناطق کم است، تشکیل می شوند و دخالت موجودات زنده در تشکیل آنها نقش مهمی دارد. اندازه رسوبات را نمی توان از روی انرژی موج پیش‌بینی کرد و ارتباط نزدیکی بین اندازه رسوب و شیب ساحل وجود دارد. سواحل با نهشته‌های درشت، پرشیب‌تر و با نهشته‌های ریز، مسطح‌تر می باشند. 

اینگونه بسترهای ساحلی گلی در حاشیه خلیج فارس در مناطق ذکر شده هندیجان، در خورزنگی، بندر امام خمینی، ساحل خور سیف و خورمجیدیه ماهشهر و در سایر مناطق حاشیه خلیج فارس در جزیره عباسک و شبه جزیره در بوشهر و سواحل گلی لافت قشم دیده می شوند. همچنین در ساحل دریای مکران از بندرعباس تا سواحل جاسک و دربخش شرقی دریای کاسپین در استان گلستان نیز شاهد اینگونه پهنه های گلی هستیم.

ساحل گِلی بحرکان؛ چالش ها و راهکارها

«منطقه نمونه گردشگری بحرکان» در هندیجان تنها منطقه نمونه گردشگری دریایی در استان خوزستان است. کرانه ساحلی بحرکان دارای بستر گِلی مسطح، با شیب کمتر از 5 درجه و نیز دارای طبقه ارتفاعی 0 تا 5 متر است. خوشبختانه آب دریا در این محل به دلیل وارد نشدن آلاینده هایی مانند پساب نفت و پتروشیمی و یا فاضلاب به دریا، تمیز و به دور از  آلودگی است.  جذابیت«گردشگری دریایی» در ساحل بحرکان، در کنار «گردشگری خرید» استوار است و می تواند زمینه جذب گردشگران دریا را به عنوان شاخه ای نوپدید از گردشگردی در خوزستان فراهم آورد.

گرچه بستر گلی این پهنه ساحلی، نوع متفاوتی از ساحل را رقم زده و رونق گردشگری دریایی در این محل هم پای استقبال شتابان از سواحل شنی نیست، اما بی شک با توجه به قابلیتها و امتیازهای گردشگری دریایی و موقعیتی که هندیجان در شمال خلیج فارس دارد، با فراهم کردن زیرساخت های لازم، جایگاه خود را به عنوان یک شهر ساحلی در گردشگری بازخواهد یافت. از آنجا که تاکنون سرمایه گذاری های جدی در این حوزه انجام نشده است، سواحل هندیجان جای بکری برای توسعه آینده گردشگری دریایی محسوب می شوند. 

هندیجان تنها شهر خوزستان است که بی واسطه و مستقیم به دریا دسترسی دارد و در خط ساحلی شمال خلیج فارس واقع شده است. شهرستان های ماهشهر و بندر امام خمینی (سربندر) به واسطه خور به دریا راه دارند و در ساحل خوریات واقع شده اند. 

بیشتر سواحل  قابل دسترسی خلیج فارس و خوریات آن در خوزستان که در حاشیه شهرها قرار دارند دارای بستر گلی هستند. این پدیده طبیعی نسبت به گردشگری دریایی در سواحل شنی نیازمند اتخاذ نگاه متفاوتی است.

برای هرگونه تغییر در ساختار زمین در اینگونه بسترها انجام مطالعات اولیه و اتخاذ روش های مهندسی شده ضروری است، اما در برخی مناطق اقدامات اولیه برای ساماندهی بسترهای گلی صورت گرفته که خوشبختانه موفقیت آمیز هم بوده است. 

عملیات تغذیه ساحل گِلی خورزنگی در بندر امام خمینی، ساحل سیف و ساحل مجیدیه در ماهشهر با قلوه سنگ نمونه های موفق این طرح هستند. در ساحل بحرکان نیز می توان با بررسی  مساحت ساحل، ارتفاع موج و مشخصات رسوب، به تغییر ساختار گلی و تغذیه آن با استفاده از ماسه و یا قلوه سنگ پرداخت. ایجاد سکو یا پله های سنگی و سیمانی در قسمتهایی از خط ساحلی، ایجاد دستک (سازه ای که با سنگ و گل ساخته می شود و از ساحل تا 30-20 متر به سمت دریا امتداد دارد)  و نصب اسکله شناور ازجمله اقداماتی هستند که برای دسترسی آسان به دریا در این محل می توان پیشنهاد کرد.

بعد از ایجاد زیرساخت های اولیه و تسهیل دسترسی به دریا، راه اندازی ورزش ها و بازی های آبی رایج همچون جت اسکی و قایق سواری و گشت دریایی با لنج، شاتل و پاراسل و غواصی از جمله اقداماتی است که در ساحل بحرکان فارغ از جنس بستر ساحل قابل اجرا است. از این سواحل گلی احتمالاً در زمینه مراقبه های طبی و روانی نیز می توان بهره برد. جدای از این همه موقعیت بالقوه،  اینکه در این مسیر قابلیت استفاده از لنج به عنوان اقامتگاه نیز وجود دارد، فرصتی است که می تواند یک شب رویایی را برای گردشگران ایجاد کند.  کما اینکه بافت گلی آن محل مناسبی برای کاشت درختان حرا است که زیبایی بصری منطقه را در پی خواهد داشت. افزون بر این امتیازات، با ایجاد ایستگاه مسافربری دریایی برای تردد بین شهرهای ساحلی و جزایر همجوار ماهشهر، دیلم و یا جزایر دارا و قبرناخدا (در بندر ماهشهر) برای موضوعات جذابی مانند پرنده نگری یا ماهیگیری های کنترل شده و قاعده مند می توان از آن بهره برد. 

همانگونه که گفتیم، در همه سواحل ایران از خلیج فارس و دریای مکران تا کاسپین پهنه های گلی دیده می شوند، اما در مناطقی که علاوه بر ساحل گلی از سواحل شنی برخوردارند، نیازی به تغییرات ساختاری در سواحل گلی آن وجود ندارد. برای مثال ساحل لافت در قشم به همان شیوه گلی به دلیل وجود جنگل های حرا سالیانه پذیرای گردشگران بی شماری است، ولی در استان خوزستان تنها سواحل شن و ماسه ای موجود، جزیره های قمر، قبرناخداو دارا در شهرستان ماهشهر و یا منطقه بوطاهری در هندیجان هستند که در فواصل دور از محل های مسکونی قرار دارند و یا به عنوان محل زندگی و زادآوری انواع گونه های پرندگان مهاجر و بومی شناخته می شوند. برای استفاده از اینگونه محل های آسیب پذیر در گردشگری باید بسیار محتاط بود و معیارهای گردشگری پایدار را به شدت رعایت کرد تا زیستگاه جانوران آسیب نبیند. 

امروزه فعالیت های گردشگری از پایه های اصلی توسعه و رونق اقتصادی به حساب می آید. بنابراین، انجام مطالعه و برنامه ریزی اولیه با هدف مدیریت یکپارچه سواحل، برای جلوگیری از هرگونه ناهنجاری و برهم زدن توازن اکولوژیکی مناطق و حفظ محیط زیست، پیش از هرگونه اقدام گردشگری باید در دستور کار قرار گیرد.

بنابراین از آنجا که سواحل اصلی و قابل دسترسی خوزستان از نوع گلی هستند و به دلیل لزوم توسعه گردشگری دریایی و رونق آن در منطقه به دلیل نیاز و درخواست مردم بومی، سواحل گلی خوزستان و بهینه سازی آنها برنامه ای مدون، دقیق و جامع را می طلبد.