دانستنی های جالب درباره همای سعادت + عکس

به گزارش رکنا، هما مرغ استخوان‌خوار یا کرکس ریش‌دار است. پرنده هما در اسطوره‌های ایرانی جایگاه مهمی دارد و معروف است که سایه‌اش بر سر هر کس بیفتد به سعادت و کامرانی خواهد رسید به همین دلیل به مرغ سعادت معروف شده‌است.

اخیرا انتشار تصاویری از این پرنده که هیبتی ترسناک دارد، با واکنش طنز کاربران شبکه‌های اجتماعی همراه بوده است. کاربری نوشت: "من از وقتی که فهمیدم هما (پرنده‌ نماد سعادت) یکی از گونه‌های کرکس هست، اونم از نوع استخوان خوارش، دیگه اون آدم سابق نشدم..."

در این گزارش قصد داریم شما را با این پرنده و ویژگی‌های جالبش آشنا کنیم.

آشنایی با پرنده هما

هما، مرغ استخوان‌خوار یا کرکس ریش‌دار (نام علمی: Gypaetus barbatus) گونه‌ای پرنده شکاری بزرگ‌ جثه از تیره قوشیان و راسته قوش‌سانان است که در کوه‌های مرتفع آفریقا، جنوب اروپا و آسیا از جمله مناطقی از ایران همچون منطقه حفاظت‌شده گنو زندگی می‌کند. این پرنده مانند دیگر کرکس‌ها عمدتاً لاشه‌خوار است، اما عمدهٔ غذای آن را مغز استخوان تشکیل می‌دهد. هما در تمام طول سال یک جا می‌ماند و هر فصل فقط یک یا دو تخم می‌گذارد.

هما را می‌توان در ارتفاعات و مناطق کوهستانی یافت. این جانور در ارتفاعی بین ۳۰۰ تا ۴۵۰۰ متر بالاتر از سطح دریا زیست می‌کند و بیشتر اعضای این گونه در ارتفاعی بیش از ۲۰۰۰ متر سکونت می‌کنند. هما اغلب مناطق متروک و صخره‌ای یا دره‌های مشرف به مراتع جایی که چرندگان و شکارگران آن‌ها زیست می‌کنند را کنام خود می‌کند. زیست در چنین مناطقی امکان دسترسی بالقوه جانور به اجساد جانوران شکارشده و مردار را فراهم می‌کند.

هما در اسطوره‌ها

در افسانه‌های ایران، مانند ققنوس در اساطیر مصر و یونان صاحب کرامت است. هما در ادبیات ایران به عنوان نماد سعادت است و برعکس جغد که نماد شقاوت است البته هما می‌تواند پرنده‌ای افسانه‌ای و اساطیری باشد. در قصه‌ها و مثل‌های ایرانی از هما به عنوان پرنده‌ای استخوان‌خوار و بی‌آزار یاد شده‌است.

*همای بر همه مرغان از آن شرف دارد که استخوان خورد و جانور نیازارد (سعدی)

نقش این پرنده در کنده‌کاری‌ها و برخی از سر ستون‌های پارسه (تخت جمشید) پیداست. در خرابه‌های تخت جمشید که پایتخت هخامنشیان بوده‌ است دو مجسمه سنگی از هما پیدا شده‌است. این نشان می‌دهد که هما در زمان ایران باستان نیز پرنده سعادت بوده‌ است.

جایگاه هما در ادبیات فارسی

هما (همای) جایگاه برجسته‌ای در ادبیات ایران زمین داشته‌است. در سروده‌های بسیاری از شاعران از هما به عنوان پرنده خوشبختی و سعادت یاد شده‌است. در ادبیات فارسی او را نماد فرّ و شکوه دانند و به شگون نیک گیرند. همچنین آمده‌است «مرغی است که او را مبارک دارند و، چون پیدا شود مردم به تفأل در زیر سایهٔ او روند».

تو فرّ همایی و زیبای گاه تو تاج کیانی و پشت سپاه (فردوسی)

تا نبود، چون همای فرخ کرکس همچو نباشد به شبه باز خشین پند (فرخی)

هما در نمادهای ایرانی

هواپیمایی ملی ایران با بکارگیری ایهام نام هما و نیز نماد هما به بهترین شکل چه در تعبیر پرندهٔ سعادت و چه در استفاده از حروف کوتاه شده برای نامش این باور فرهنگ عامه را با فعالیت تجاری خود پیوند زده بود.

در نشان کنونی باشگاه فوتبال پرسپولیس هم نمادی از سر این پرنده به کار گرفته شده‌است.

همچین شرکت کامیون سازی اسکانیا هم از نماد هما یا همان شیر دال، در لوگوی خود استفاده کرده است.

از افسانه تا واقعیت هما

«هما» یک پرنده افسانه‌ای نیست و یک موجود واقعی و بومی کشورمان ایران است. پرنده‌ای که از دیرباز در باور‌های مردم این سرزمین نشانه خوشبختی و سعادت انسان‌های پاک‌ نهاد آریایی بوده و نزد مردم صاحب کرامت است.

مرغی که نامش بار‌ها در اشعار بزرگان ادب پارسی تکرار شده از جمله پرنده‌هایی است که دیدن آن به سادگی مقدور نیست و اینقدر کم دیده می‌شود که در افسانه‌ها دیده شدن آن را نشانه خوش یمنی دانسته‌اند.

شاید جالب باشد بدانید، در ادبیات داستانی کهن ایران آمده است که هر گاه پادشاهی در می‌گذشت و وارثی برای جانشینی نداشت، مردم را در میدانی جمع و همایی را رها می‌کردند؛ هما بر روی سر یا شانه هر شخصی که می‌نشست آن فرد پادشاه آن سرزمین می‌شد.

اگر تصور می‌کنید که «هما» نیز همانند «ققنوس» به داستان‌ها و اساطیر باستانی تعلق دارد، باید بگوییم که سخت در اشتباه هستید. هما در واقعیت یک نوع لاشخور است که فقط استخوان می‌خورد و یکی از بزرگ‌ترین جثه‌ها را در بین پرندگان ایران دارد.

به خاطر تغذیه خاص این پرنده به آن «استخوان‌خوار» هم لقب می‌دهند.

هما که در حال حاضر جزو پرنده‌های حمایت شده ایران است، اغلب در ارتفاعات مناطق کوهستانی در حال پرواز است.

تفاوت هما با سایر کرکس ها

این لاشخور استخوان‌خور برخلاف دیگر کرکس‌ها بلافاصله بر سر جسد حیوانات ظاهر نمی‌شود و به خوردن گوشت و لاشه آن‌ها هم علاقه‌ای ندارد. هما صبر می‌کند تا بقیه کرکس‌ها و حیوانات لاشه‌خوار از لاشه دور شوند، سپس با کمک منقار خود، تکه‌ای از استخوان را جدا می‌کند، به همراه استخوان به آسمان پرواز می‌کند و در بالای یک صخره توقف کرده، استخوان را روی سنگ رها می‌کند تا استخوان شکسته و به قطعات کوچک‌تر خرد شود. سپس استخوان‌ها را درسته می‌بلعد.

جالب است بدانید که کرکس‌های ریش‌دار بعضا برای شکستن استخوان‌ها محلی مخصوص هم دارند که اوساری می‌گویند (محل امانت‌گذاری استخوان مرده).

هما از لاکپشت و مارمولک‌های کوچک هم تغذیه می‌کند.

ویژگی های جالب هما

همای وحشی به پرهایش خاک سرخ می‌مالد تا ترسناک‌تر به نظر برسد:

کرکس ریش‌دار در رنگ‌های مختلف در جهان وجود دارد. از سفید خالص گرفته تا نارنجی مایل به قرمز. خاک‌های حاوی اکسید آهن روی این پرنده باعث می‌شود تا ظاهری خوفناک و ترسناک به خود بگیرد.

هما با چنگال خود خاک را بر می‌دارد و به مدت یک ساعت آن را روی پر و بالش می‌مالد تا مطمئن شود که به رنگ نارنجی آتشین تبدیل شده است. البته این پرنده به دیگر مواد قرمز هم علاقه دارد؛ مثل برگ‌ها و چوب‌های قرمز.

باید بدانید که حتی همای محبوس و در قفس هم چنین کاری را انجام می‌دهد و به همین خاطر گفته می‌شود که این یک رفتار غریزی است نه اکتسابی.

رنگ نارنجی پر‌های هما نماد جایگاه و سن آن است:

مالیدن خاک نارنجی به پر‌ها با هدف استتار صورت نمی‌گیرد. بلکه دانشمندان متوجه شده‌اند که اندازه و سن پرنده در شدت این رنگ موثر است. فرض بر این است که رنگ نارنجی نوعی نماد جایگاه و سن در میان کرکس‌های ریشو بشمار می‌رود.

به زبان دیگر، یکی از عادات هما در هنگام تمیز و مرتب کردن پر‌های سینه‌اش استفاده از ترکیبات آهن دار موجود در سنگ‌های مناطق کوهستانی است. اکسید آهن موجود در این گونه سنگ‌ها باعث می‌شود تا پر‌های سطح شکمی پرندگان بالغ موجود در طبیعت به نارنجی پررنگ تمایل داشته باشد.

این در حالی است که پر‌های سطح شکمی پرندگان بالغی که در اسارت بزرگ می‌شوند بسیار روشن‌تر از همنوعان آزاد خود است.

افسانه تا واقعیت پرنده هما

جالب است بدانید که حمام گل کردن هما کاملا مخفیانه و دور از دید دیگر جانواران است و این اطلاعات هم از طریق رصد کردن و زیرنظر گرفتن هما‌های اسیر شده بدست آمده است.

هما با مالیدن خاک به پر و بال خود علاوه بر از بین بردن حشرات ذره بینی موجود در میان پرهایش، باعث استحکام و حفاظت بیشتر از پر‌های آسیب دیده اش هم می‌شود.

البته، به این خاطر که اکسید آهن خاصیت عایق بودن سطح پر‌ها را در برابر باد از بین می‌برد، هما هیچ‌گاه شاه‌پر‌ها و پر‌های زیر بال هایش را به این ماده آغشته نمی‌کند.

هما یکی از بزرگ‌ترین کرکس‌های دنیای قدیم است:

هما یک پرنده بزرگ جثه است که ممکن است قد آن به ۱.۲ متر هم برسد. درازای بال‌های این پرنده بین ۲ تا ۳ متر است و وزنی حدود ۴.۵ تا ۷ کیلوگرم دارند.

از نظر ریخت‌شناسی هما به دیگر لاشخور‌ها شباهت چندانی ندارد. پرنده بالغ دارای بال‌هایی کم عرض، دراز و نسبتا نوک تیز است که همان طور که گفتیم طول بال‌های باز آن به ۳ متر نیز می‌رسد.

دم هما بلند و لوزی شکل است. سطح پشتی بال‌ها و دم به رنگ سیاه براق، سطح شکمی نارنجی مایل به زرد و سینه کاملا نارنجی رنگ است. سر و گردن این لاشخور برخلاف دیگر کرکس‌ها از پر پوشیده شده و برهنه نیست. دلیلش هم این است که هما لاشه‌خوار نیست و از استخوان تغذیه می‌کند.

هما گردنی نارنجی رنگ دارد دو رشته پر سیاه شکل دو رشته سبیل از دو سوی منقارش آویزان است.

پرندگان نابالغ سر و گردنی کاملا سیاه رنگ دارند.

هما می‌تواند ۴۵ سال عمر مفید داشته باشد:

پرنده سعادت قادر است ۴۵ سال در دنیا زندگی کند. این در حالیست که میانگین عمر مفید دیگر کرکس‌های وحشی جهان ۲۱.۴ سال است. مرگ‌های رودتر از موعد این پرنده عموما بدنبال خطرات و حوادث ناشی از طبیعت یا شکار آن‌ها توسط انسان روی می‌دهد.

آیا می‌توان پرنده هما را دید؟

اصولا هما پرنده ای است که در ارتفاعات بسیار بالای مناطق دور افتاده کوهستانی زندگی می‌کند و مشاهده آن برای مردم عادی ممکن نیست.