خارش مقعد چه دلایل و درمانی دارد؟

به گزارش رکنا، خارش مقعد یک وضعیت شایع، خجالت‌آور و ناراحت‌کننده است که گاهی فرد را مجبور به خاراندن خود در فضای عمومی می‌کند. در واقع خارش مقعد یک علامت است و به خودی خود یک بیماری نیست. معمولا در اثر مشکلات پوستی، هموروئید ، شستشوی زیاد یا ناکافی ناحیه مقعد، ابتلا به بیماری‌های انگلی یا حتی در اثر دیابت یا مشکلات تیروئید بروز می‌کند.

اگرچه این مشکل را می‌توان در خانه بدون نیاز به مراجعه به پزشک درمان کرد، اما اگر به‌صورت مزمن بروز کرد لازم است حتما با پزشک مشورت شود. زیرا خاراندن بیش‌ازحد می‌تواند باعث آسیب به پوست حساس ناحیه مقعد شود و با هر بار دفع مزاج فرد احساس درد کند.

اغلب درمان به‌موقع و اجتناب از خاراندن، باعث بهبود پوست ناحیه مقعد می‌شود. در این مطلب به نکاتی مانند علت سوزش و خارش مقعد در زنان، مردان و کودکان، دلایل خارش و سوزش مقعد، درمان خانگی و پزشکی و بهترین پماد برای درمان خارش مقعدی اشاره خواهیم کرد.

علت خارش مقعد چیست؟

دلایل خارش و سوزش مقعد به دو دسته علل اولیه و علل ثانویه تقسیم می‌شوند. علل اولیه عامل بروز خارش آنی هستند و معمولا به‌صورت خود‌به‌خود بروز می‌کنند. درحالی‌که علل ثانویه به‌صورت زمینه‌ای از قبل وجود دارند و خارش مقعد را می‌توان به‌عنوان یکی از علائم آن‌ها در نظر گرفت. به طور کلی، از علل احتمالی خارش مقعد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

    بهداشت: شستشوی زیاد یا کم ناحیه مقعد می‌تواند باعث تحریک آن شود.

    لوازم بهداشتی: استفاده مداوم از صابون‌ها و سایر محصولات می‌توانند پوست ناحیه مقعد را تحریک کند و در بروز درماتیت آلرژیک یا تماسی موثر است.

    بیماری‌های پوستی: درماتیت ایدیوپاتیک، اگزما، اسکارهای کلوئیدی و پسوریازیس می‌توانند باعث خارش مقعد شوند.

    اختلالات مقعدی: می‌توان به شرایطی مانند هموروئید (بواسیر)، فیستول مقعدی، شقاق مقعد، پروکتیت (التهاب پوشش داخلی رکتوم) و سرطان مقعد اشاره کرد.

    عفونت‌ها: عفونت‌های مقاربتی (STIs) مانند زگیل تناسلی می‎توانند منجر به خارش مقعد شوند. عفونت‌های قارچی مانند برفک و عفونت‌های باکتریایی و انگلی پوست (مانند کرم سنجاق و کرم قلابدار) نیز موثر هستند.

    شرایط سیستمیک: برخی از شرایطی که کل بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند مانند کم‌خونی، دیابت، بیماری التهابی روده (IBD)، بیماری گوارشی کرون، بیماری کولیت اولسراتیو، یرقان یا زردی، لوسمی، لنفوم، بیماری‌های خودایمنی و بیماری تیروئید می‌توانند باعث خارش مقعد شوند.

    بی‌اختیاری مدفوع: این وضعیت می‌تواند در اثر تماس طولانی‎ مدت با مدفوع، کنترل رطوبت و باکتری‎ها را در ناحیه مقعد سخت کند و باعث تحریک آن شود.

    غذاها: مصرف لبنیات، الکل، گوجه فرنگی و غذاهای حاوی کافئین، فلفل و ادویه زیاد در تحریک مقعد هنگام دفع مدفوع موثر هستند.

    داروها: خارش مقعد می‌تواند یک عارضه جانبی ناشی از شیمی‌درمانی با داروهای کلشی سین، نئومایسین و کورتیکواستروئیدها باشد.

    شرایط روانشناختی: علل روانی مانند اضطراب، استرس و افسردگی در بروز مشکل خارش و سوزش مقعد موثر هستند.

معمولا خارش مقعدی در بارداری ناشی از یبوست مزمن یا شقاق یا بواسیر است. بنابراین مهم است که در مورد درمان خارش مقعدی یا درمان سوزش مقعد با پزشک متخصص زنان یا گوارش مشورت کنید.

نحوه تشخیص علت اصلی خارش و سوزش مقعد

پزشک شما ممکن است بتواند علت خارش مقعد را به‌سادگی با پرسیدن سوالاتی در مورد علائم، سابقه پزشکی و عادات مراقبت شخصی شما تشخیص دهد. اگر مشکوک به بیماری انگلی باشد، پزشک ممکن است انجام آزمایش آنالیز مدفوع را پیشنهاد دهد. همچنین ممکن است نیاز به معاینه فیزیکی، از جمله معاینه دیجیتال رکتوم داشته باشید.

اگر علت خارش شما مشخص نباشد یا به درمان اولیه پاسخ ندهد، پزشک ممکن است شما را به یک متخصص پوست ارجاع دهد تا مواردی مانند درماتیت آتیپیک،پسوریازیس و غیره بررسی شوند. گاهی نیز ممکن است علت خارش مقعد هرگز شناسایی نشود.

انواع روش‌های درمان خارش مقعد

نحوه درمان خارش مقعد به علت آن بستگی دارد. ممکن است انجام اقدامات خودمراقبتی مانند مصرف کرم‌های ضد خارش (مانند پماد خارش مقعدی هیدروکورتیزون) موثر باشد یا فقط با درمان عفونت، هموروئید یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای مشکل حل شود. اصولا ابتدا توصیه می‌شود که راهکارهای خانگی امتحان شوند و در صورت بدتر شدن یا عدم تاثیرگذاری دارودرمانی تحت نظر پزشک صورت گیرد.

شما می‌توانید اقداماتی را برای مدیریت خارش مقعد در خانه انجام دهند. مواردی مانند:

    خوردن مقدار زیادی مایعات و مواد غذایی حاوی فیبر مانند میوه و سبزیجات برای تقویت حرکات منظم روده

    اجتناب از خوردن غذاهای ادویه‌دار

    تمیز نگه داشتن ناحیه مقعد، شستشو آن با آب گرم بعد از دفع مدفوع و سپس خشک کردن آن با دستمال نخی تمیز

    استفاده از پودر بچه بدون عطر برای کمک به خشک نگهداشتن ناحیه مقعد

    استفاده از وازلین استریل، کرم یا پماد نرم‌کننده برای رفع خشکی یا اگزما در ناحیه مقعد

    اجتناب از مصرف موضعی صابون‌های دارویی، معطر یا دئودورانت در ناحیه مقعد

    استفاده از دستمال مرطوب به‌جای دستمال کاغذی برای تمیز نگهداشتن مقعد

    اجتناب از خاراندن و خراشیدن پوست ناحیه مقعد

    اجتناب از زور زدن هنگام دفع مدفوع

    پوشیدن دستکش نخی هنگام خواب برای جلوگیری از آسیب به پوست مقعد به‌دلیل خاراندن ناخودآگاه آن

    پوشیدن لباس زیر نخی گشاد

    اجتناب از پوشیدن لباس زیر در شب

    اجتناب از پوشیدن لباس‌های اکریلیک و نایلونی، زیرا این لباس‌ها می‌توانند باعث عدم تبخیر عرق در ناحیه باسن شوند.

    کوتاه و تمیز نگه داشتن ناخن‌ها

    خیساندن گلوله‌های پنبه ای در آب سرد و قرار دادن آن‌ها در ناحیه آسیب‌دیده می‌تواند پوست تحریک‌شده را در ناحیه مقعد تسکین دهد.

درمان دارویی خارش مقعد تحت نظر پزشک

معمولا پزشک علاوه‌بر تلاش برای درمان بیماری‌های زمینه‌ای موثر در بروز خارش و سوزش مقعد، یکی از پمادها یا کرم‌های تسکین‌دهنده و ضد خارش زیر را نیز تجویز می‌کند:

    پمادهای تسکین‌دهنده: مانند بیسموت ساب گالات یا اکسید روی که می‌توانند علائم را تسکین دهند.

    کورتیکواستروئیدها: می‌توانند التهاب را کاهش دهند.

    نرم کننده‌ها و کرم‌های پوشش‌دهنده: مانند ژل هیدروکسید آلومینیوم و گلیسیرین که یک مانع فیزیکی برای محافظت از پوست ناحیه مقعد ایجاد می‌کنند.

    کرم‌های مختص بیماری هموروئید: مانند هیدروکورتیزون که مصرف موضعی آن ممکن است کمک‌کننده باشد.

باید این داروهای موضعی را روی پوست تمیز و خشک، شب و صبح و هر بار بعد از اجابت مزاج بمالید. بهتر است از استروئیدهای موضعی به‌میزان اندکی فقط برای ۷ روز استفاده کنید، زیرا استفاده مداوم از آن‌ها ممکن است باعث بدتر شدن شرایط شود.

استفاده از کرم ها برای خارش مقعدی

در برخی موارد، پزشک ممکن است آنتی‌هیستامین‌های خوراکی تجویز کند. خوردن یک قرص آنتی‌هیستامین ممکن است تا زمانی‌که کرم ضد خارش اثر کند، به رفع سریع‌تر علائم شما کمک کند. معمولا انواع پماد برای درمان خارش مقعدی کودکان تفاوت زیادی با موارد ذکر شده ندارند، فقط دوز ماده موثره آن‌ها کمتر است.

درمان خارش مقعدی در طب سنتی

معمولا علت خارش مقعدی طب سنتی به مزاج فرد مرتبط است. در واقع متخصصان طب سنتی معتقد هستند که احتمال بروز این مشکل در افرادی با مزاج بلغم یا دارای صفرای زیاد بیشتر است. بنابراین باید ابتدا اصلاح مزاج صورت گیرد. البته استفاده موضعی از ژل آلوئه‌ورا و روغن‌های اساسی مانند روغن زیتون، بنفشه، نارگیل و کنجد نیز موثر است. از انواع دارو گیاهی برای خارش مقعدی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

    دمنوش گیاه گل سرخ

    دمنوش سبزی گشنیز

    دمنوش گیاه پنیرک

    عصاره دانه‌های عناب

    دمنوش گیاه ختمی

تهیه عصاره‌ای از گیاهان ختمی و بنفشه و پنیرک به کمک جوشاندن آن‌ها در آب به مدت ۲۰ دقیقه و استفاده موضعی از آن نیز بسیار موثر است.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

خارش مقعد ممکن است با قرمزی، سوزش و درد همراه باشد و بسته به علت آن موقتی یا پایدار است. با وجود اینکه بیشتر خارش‌های مقعدی نیازی به مراقبت پزشکی ندارند اما در صورت مواجهه با شرایط زیر حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید:

    خارش شدید یا مداوم

    خونریزی مقعدی یا نشتی مدفوع

    خروج چرک یا ترشحات عفونی از مقعد

    عدم تاثیرگذاری راهکارهای خانگی

اصولا خارش مداوم مقعد ممکن است به یک بیماری پوستی یا سایر مشکلات سلامتی مرتبط باشد که نیاز به درمان پزشکی دارد.