بلاهایی که زیرساخت‌های نفتی فرسوده کشور بر سر محیط زیست ایران می آورند / سه آسیب جدی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، شکی نیست که صنعت نفت ایران، بزرگترین، مهمترین و درآمدزاترین صنعت کشور محسوب می شود و اساسا اقتصاد ایران در طول بیش از یک قرن گذشته را نمی توان بدون وجود این صنعت تصور کرد. اما با وجود پیشرفت های گسترده ای که در دهه های اخیر بخصوص در سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در صنعت نفت کشورمان رخ داده است، متاسفانه هنوز برخی تجهیزات موجود در بخش های مختلف این صنعت در حوزه های استخراج، فرآوری نفت و گاز، پالایش و پتروشیمی متناسب با استانداردهای روز جهان نیست و همین مساله به تشدید آلایندگی های محیط زیست از جمله آلودگی آب و آلودگی هوا بر اثر قدیمی بودن تجهیزات صنعت نفت کشورمان دامن زده است.

به طور مثال، بررسی های خبرنگار رکنا نشان می دهد که آخرین باری که فرآیند کامل مدرن سازی در پالایشگاه نفت آبادان به عنوان بزرگترین پالایشگاه کشور انجام شده، مربوط به دهه 1970 است. این در حالی است که پالایشگاه نفت آبادان، نخستین پالایشگاه خاورمیانه و یکی از قدیمی ترین پالایشگاه های جهان به حساب می آید که در سال 1291 شمسی تاسیس شده، اما متاسفانه اکنون بخشی از تجهیزات موجود در این پالایشگاه و البته بسیاری از دیگر بخش های صنعت نفت کشور، فرسوده است. اساسا هم قدیمی و فرسوده بودن بعضی تجهیزات موجود در صنعت نفت کشورمان به یکی از مهمترین عوامل ایجاد آلایندگی در واحدهای نفتی مختلف تبدیل شده است.

تشدید آلودگی آب های سطحی و دریاها بر اثر قدیمی بودن تجهیزات نفتی

پیش از پرداختن به جزئیات مساله ایجاد آلایندگی بر اثر قدیمی بودن تجهیزات نفتی ایران، نباید از این نکته غافل شد که تحریم های بین المللی که بر صنعت نفت کشورمان تحمیل شده، هزینه های به‌روزرسانی تجهیزات این صنعت را برای کشورمان افزایش داده است. در چنین شرایطی هم با وجود دولتی بودن صنعت نفت ایران، متاسفانه اهمیت به صرفه بودن هزینه تولید در صنعت نفت، از کاهش دادن آلایندگی های زیست محیطی این صنعت برای بسیاری از مدیران این صنعت بیشتر است. همین مساله باعث شود که چون خرید تجهیزات جدید صرفه اقتصادی لازم را ندارد، مدیران نفتی کشور تمایل چندانی به به‌روزرسانی تجهیزات صنعت نفت نداشته باشند و اورهال این تجهیزات عمدتا بر مبنای تعمیر تجهیزات موجود انجام شود.

البته این به معنای عدم به‌روزرسانی و فرسوده بودن تمام تجهیزات موجود در صنعت نفت کشور نیست، اما یکی از مشکلات موجود در این صنعت، پیش بینی نشدن مخزن دریافت و نگهداری پساب تولیدشده در هنگام انجام تعمیرات اساسی در برخی سیستم های قدیمی صنعت نفت ایران است؛ زیرا اساسا در بازه زمانی دو تا سه هفته ای که در واحدهای صنعتی حوزه های نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی، تعمیرات اساسی انجام می شود، میزان تولید پساب این واحدها به بیش از حداکثر مقدار پیش بینی شده در شرایط عادی می رسد. در چنین وضعیتی هم باید یک مخزن بزرگ در آن واحد صنعتی وجود داشته باشد که حجم عظیم پساب های تولیدشده در دوران تعمیرات اساسی را در خود نگهداری کند.

وجود این مخزن بزرگ باعث می شود که پساب های زیاد تولیدشده در دوران تعمیرات اساسی، به یک باره وارد مجاری دفع پساب های واحدهای نفتی نشود، بلکه این پساب ها بعد از پایان تعمیرات، به تدریج وارد سیستم تصفیه پساب شود و بعد به مجاری دفع پساب بریزد. این در حالی است که در برخی واحدهای قدیمی صنعت نفت ایران، این مخزن بزرگ پیش بینی نشده و همین مساله، ایجاد آلودگی در مجاری دفع پساب های واحدهای نفتی را به همراه دارد. این آلودگی ها نیز به تدریج از خروجی های واحدهای نفتی به رودخانه ها، چشمه ها و بخصوص دریاهای اطراف این واحدها از جمله خلیج فارس می ریزد. به این ترتیب، قدیمی بودن برخی تجهیزات صنعت نفت ایران، منجر به تشدید آلودگی آب در بعضی نقاط کشورمان می شود.

البته باید به این نکته هم توجه داشت که اساسا سیستم های تصفیه پساب مدرن در برخی واحدهای نفتی قدیمی کشورمان پیش بینی نشده و کارکرد سیستم های قدیمی موجود، به گونه ای نیست که بتواند منجر به فیلتر کردن تمام آلایندگی های موجود در واحدهای نفتی شود؛ به طور مثال، با وجود این که پتروشیمی بندر امام (ره) در سال 52 تاسیس شده است، اما این شرکت اخیرا اقدام به راه اندازی سیستم مدرن تصفیه پساب کرده که البته این سیستم هنوز تکمیل نشده و ایجاد آلودگی آب بر اثر به‌روز نبودن سیستم تصفیه فاضلاب پتروشیمی بندر امام (ره) همچنان ادامه دارد. البته این مشکل به صورت مشابه در پالایشگاه های آبادان، کرمانشاه، بندرعباس و اصفهان نیز تا حدودی وجود دارد.

خروج دود سیاه آلاینده از واحدهای نفتی به دلیل استفاده از تجهیزات فرسوده

یکی دیگر از مشکلات زیست محیطی ناشی از قدیمی بودن بعضی تجهیزات صنعت نفت ایران، مربوط به دود سیاهی است که بعضا از دودکش های پالایشگاه ها و پتروشیمی ها خارج می شود و ایجاد آلودگی شدید هوا در مناطق اطراف واحدهای نفتی را به همراه دارد. البته الزاما بیرون آمدن دود سیاه از واحدهای نفتی مربوط به قدیمی بودن تجهیزات نیست، اما یکی از دلایل متداول این مساله، ایجاد اختلال در سیستم های گوناگون واحدهای نفتی است که باعث می شود گاز سیستم بیش از اندازه تعیین شده به سمت فلر برود یا ترکیب گازهای خروجی که وارد فلر می شود، به هم بریزد و این مساله، خروج دود سیاه آلاینده از واحدهای نفتی را به همراه داشته باشد.

همچنین ممکن است در بعضی مواقع نسبت اکسیژنی که به سوخت واحدهای نفتی می رسد و باعث رقیق شدن دود خروجی از سیستم می شود، به هم بریزد و این مساله خروج دود سیاه را به همراه داشته باشد. اما در مجموع باید گفت که امکان بروز مشکل در سیستم خروج دود از واحدهای نفتی که در اصلاح مهندسی با عنوان «فلرینگ آنورمال» از آن یاد می شود، در تمام واحدهای نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی جهان وجود دارد، اما در واحدهای نفتی با تکنولوژی پیشرفته معمولا این مشکل در چند ساعت حل می شود، ولی در کشور ما به دلیل فرسوده بودن بعضی تجهیزات نفتی، معمولا حل معضل دود سیاه خروجی از واحدهای نفتی تا چند روز طول می کشد.

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که در توافقنامه زیست محیطی «پاریس 2015» تاکید شده است که کشورهای عضو این توافقنامه باید تا سال 2030، با به‌روزرسانی تجهیزات صنعت نفت خود، امکان وقوع فلرینگ آنورمال را در واحدهای نفتی‌شان به نزدیک صفر برسانند تا آلایندگی هوای ناشی از فعالیت های نفتی به شدت کمتر شود. البته در کشورمان نیز شرکت ملی نفت ایران اخیرا نزدیک 5 میلیارد دلار برای حل مشکلات فلرینگ در صنعت نفت ایران هزینه کرده است، اما با توجه به تحریم بودن صنعت نفت کشورمان و هزینه بر بودن به‌روزرسانی تجهیزات جدید، شرایط برای به صفر رسیدن فلرینگ آنورمال در ایران بسیار دشوار است. این در حالی است که فلرینگ آنورمال، یکی از اصلی ترین عوامل خروج دود سیاه آلاینده از واحدهای نفتی به حساب می آید.

تولید مازوت بسیارآلاینده در ایران به دلیل به‌روز نبودن تجهیزات نفتی

یکی دیگر از آلایندگی های ناشی از قدیمی بودن تجهیزات نفتی کشور، تولید سوخت آلاینده مازوت برای استفاده در نیروگاه های حرارتی کشور است؛ آن هم در شرایطی که به گفته مسئولان سازمان محیط زیست کشور، مازوت سوزی در نیروگاه های تولید برق به دلیل عدم برخورداری این نیروگاه ها از سیستم تصفیه دود مازوت، غیرقانونی است. همچنین به دلیل عدم به‌روزرسانی تجهیزات واحدهای نفتی کشورمان، متاسفانه مازوتی که در ایران تولید می شود و به مصرف نیروگاه های حرارتی می رسد، دارای آلایندگی بسیار زیاد است. این در حالی است که مازوت سوزی در نیروگاه ها، آلودگی شدید هوا، به خطر افتادن سلامت مردم، آسیب به محیط زیست و تهدید سلامت محصولات زراعی و باغی را به همراه دارد.

در این میان باید توجه داشت که اساسا تولید مازوت در تمام واحدهای نفتی جهان اجتناب ناپذیر است، زیرا این سوخت، به اصطلاح عامیانه، ته دیگ بسیاری از برج های نفتی محسوب می شود. البته با به‌روزرسانی تجهیزات نفتی می توان میزان تولید مازوت را کمتر کرد، اما به صفر رساندن تولید مازوت در واحدهای نفتی امکان پذیر نیست. در چنین شرایطی هم هرچقدر تولید نفت و مشتقات نفتی در ایران افزایش یابد، قاعدتا میزان تولید مازوت در کشورمان بیشتر می شود.

در استانداردهای روز صنعت نفت در جهان تاکید شده است که باید میزان گوگرد موجود در سوخت مازوت با استفاده از فناوری های نوین به حداقل برسد، اما متاسفانه با توجه به قدیمی بودن برخی تجهیزات صنعت نفت ایران، متاسفانه سوخت مازوت تولیدی در کشورمان دارای میزان گوگرد بالایی است که فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد. به همین دلیل، کمتر کشوری حاضر به خرید مازوت تولیدی ایران می شود؛ در چنین شرایطی هم عملا سوخت آلاینده مازوت روی دست صنعت نفت ایران باقی می ماند و تحویل نیروگاه ها می شود و بعضی نیروگاه های ایران نیز با وجود منع قانونی مازوت سوزی، اما با مجوز وزارت نیرو اقدام به سوزاندن مازوت می کنند؛ آن هم نوعی از سوخت مازوت که به شدت آلاینده است.

در چنین شرایطی هم با وجود این که نصب فیلتر دوده در نیروگاه های کشور تا حدی می تواند منجر به کاهش آلایندگی ناشی از مازوت سوزی در صنعت برق شود، اما به نظر می رسد مهمترین راهکار برای این مساله، اصلاح سوخت مازوت در مبدا است؛ یعنی وزارت نفت وظیفه دارد که با به‌روزرسانی تجهیزات واحدهای نفتی، امکان کاهش گوگرد موجود در مازوت تولید صنعت نفت ایران را فراهم کند تا مازوت سوزی نیروگاه ها، آلودگی کمتری به همراه داشته باشد. البته علاوه بر مساله مازوت سوزی، برای کاهش آلودگی هوا، آب های سطحی و دریاها بر اثر فعالیت واحدهای نفتی نیاز جدی به به‌روزرسانی تجهیزات صنعت نفت ایران وجود دارد.