فرونشست زمین به خانه ساکنان 4 استان ایران رسید / حمله فرونشست به سلامت جسم و روان ایرانیان

 مصطفی فدایی فرد-پژوهشگر حوزه آب و محیط زیست و مدیر سابق طرح جامع آب کشور در گفت و گو با رکنا در خصوص اینکه وضعیت تشدید فرونشست های کشور نسبت به سال گذشته چه تغییراتی داشته است با گفتن از اینکه پدیده فرونشست در ایران جدید نیست و از قدیم نیز به صورت محدود در برخی مناطق کشور به ثبت رسیده است چنین توضیح  داد: این پدیده در اوایط دهه 40 خورشیدی در برخی از دشت‌های کشور، از جمله دشت رفسنجان مشاهده و به ثبت رسیده است. در دهه‌ 50 خورشیدی، پدیده فرونشست زمین به صورت محدود در برخی دیگر از دشت‌های کشور از جمله اصفهان و همدان نیز به ثبت رسیده است. از اواسط دهه 60  توسعه پدیده فرونشست زمین سرعت می‌گیرد و از اوایل دهه 80 به بعد، این پدیده به صورت جدی و بحرانی در بسیاری از دشت‌های کشور به ثبت رسیده و تا کنون نیز ادامه دارد.

مصطفی فدایی فرد با تاکید بر اینکه توسعه پدیده فرونشست با سرعت بسیار بالایی در ایران رو به گسترش است و هر سال نسبت به سال قبل بیشتر و بحرانی تر و غیر قابل مدیریت‌تر می‌شود ادامه داد : شدت توسعه فرونشست در سال جاری بسیار بیشتر از سال‌های قبل شده و از دشت‌های کشور عبور کرده و خود را به مناطق مسکونی کلان‌شهرها و زیرساخت‌های اساسی کشور رسانده است.

تمام دشت های کشور درگیر فرونشست

فرونشست در ایران از زمانی غیر قابل مدیریت شد و به بحران تبدیل شد که سیاست‌های کلان حاکمیتی کشور منجر به تقابل با دنیا شد و مجبور به اجرای سیاست‌های نابخردانه خود کفایی محصولات کشاورزی شدیم و به موازات افزایش اجرای طرح‌های توسعه، برای استخراج آب‌های زیرزمینی نیز شروع به حفاری بی‌رویه چاه‌های عمیق و نیمه عمیق کردیم. ایران از جمله کشورهایی است که بیشترین درگیری فرونشست را ثبت کرده؛ به‌طوری‌که میزان فرونشست در ایران حدود ۹۰ برابر میانگین کشورهای توسعه‌یافته گزارش شده است. پایش‌های انجام شده بر روی دشت‌های کشور نشان می‌دهد که همه دشت‌های با پتانسیل برداشت آب شیرین در کشور، هم اکنون با پدیده فرونشست روبه‌رو هستند.

پژوهشگر حوزه آب و محیط زیست و مدیر سابق طرح جامع آب کشور با بیان اینکه در همه دولت‌های پس از انقلاب، همه اشتغال ایجاد شده، آب محور بوده است گفت: این نوع اشتغال آب محور ،منجر به افزایش فشار به منابع آب زیرزمینی شده است تا حدی که از اوایل دهه 70 خورشیدی، میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی از میزان آبی که آن منابع استراتژیک را تغذیه می‌کرد، بیشتر شد

پیامدهای اقتصادی فرونشست

مصطفی فدایی فرد در خصوص پیامدهای اقتصادی فرونشست با گفتن از اینکه این پیامدها بسیار شدید و جدی است افزود:  اما بخشی از این پیامدها  محسوس و بسیاری از تبعات آن نامحسوس است. بطور کلی پیامدها و خسارات ناشی از فرونشست را می‌توان به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم کرد. آسیب‌های وارد شده بر زیرساخت‌های بنیادی کشور برای مدیریت آب، برق، گاز، حمل ‌و نقل، ارتباطات و همچنین مناطق مسکونی، اداری و تجاری و کارخانجات، آثار باستانی، تاریخی و فرهنگی از جمله خسارات مستقیم و محسوس مرتبط با فرونشست زمین است که بسیاری از آنها با صرف هزینه‌های فراوان، قابل جبران هستند.

فرونشست کشور و چالش شدید سلامت جسمی و روحی

مدیر سابق طرح جامع آب کشور گفت: ولی خسارات و پیامدهایی مانند نابودی آبخوان‌ها، از بین رفتن جنگل‌ها و پوشش گیاهی مناطق مختلف کشور، افزایش خطر وقوع سیل، تشدید فرسایش، توسعه پدیده گرد و غبار، کاهش تولیدات کشاورزی و دام و طیور و بروز چالش‌های شدید سلامت جسمی و روحی و روانی جامعه، خسارات اجتماعی، فرهنگی، گردشگری، محیط زیستی و حتی امنیتی، از جمله خسارات و تبعات غیرمستقیم و نامحسوس‌ِ فرونشست زمین به حساب می آیند که عموما جبران ناپذیر هستند.

سه قوه کشور درک درستی از بحران فرونشست ندارند

 مصطفی فدایی فرد-پژوهشگر حوزه آب و محیط زیست و مدیر سابق طرح جامع آب کشور در خصوص اقداماتی که برای گذر از این بحران انجام شده است اینگونه توضیح داد: با وجود این که از اوایل دهه 80 خورشیدی، کارشناسان ملی و بین‌المللی از داخل و خارج از کشور در خصوص توسعه شدید پدیده فرونشست زمین هشدار داده و زنگ خطر را به صدا درآورده‌اند، متأسفانه دولت, مجلس, قوه قضاییه، نهادها، سازمان‌ها، وزارت‌خانه‌ها، صنعت‌گران، کارگروه‌ها، ستادها، کشاورزان، به خصوص تلویزیون و حتی سایر اقشار در کشور هیچکدام مخاطرات فرونشست را به درستی درک نکرده‌اند و به خصوص سازمان مدیریت بحران در پیش‌بینی هیچ یک از مخاطرات و پیامدهای مرتبط با فورنشست خوب عمل نکرده است. در بسیاری از کلان‌شهرها مانند اصفهان و ارومیه که با بحران آب و فرونشست زمین و پدیده گرد و غبار دست به گریبان هستند، مشاهده می‌شود که نمایندگان آنها درمجلس شورای اسلامی متاسفانه همچنان در پی توسعه کشاورزی و سدسازی هستند!بنابراین ملاحظه می‌فرمایید که در عمل، هیچ اقدام شایسته و درخوری برای کاهش سرعت وقوع پدیده فرونشست زمین در ایران به انجام نرسیده است.

کاهش برداشت آب، راهکار اساسی مقابله با فرونشست زمین

 مدیر سابق طرح جامع آب کشور در مورد اینکه چه اقداماتی لازم است انجام بگیرد نیز چنین بیان داشت: بسیار روشن است و اساسی‌ترین راهکار مقابله با فرونشست زمین، کاهش برداشت آب است. عده‌ای از کارشناسان معتقدند که بایستی در سیاست‌گذاری‌های جدید تغییری ایجاد کنیم که در مجموع مصارف‌مان، حدود 15 تا 20 درصد صرفه جویی داشته باشیم تا بتوانیم بحران آب کشور و به دنبال آن  معضل فرونشست را حل کنیم. در همین راستا تاکید دارند که یک راهکار این است که دولت مازاد آب کشاورزان را خریداری نموده و از حق‌آبه آن در جای دیگری استفاده کند و به این شکل مصرف آب کمتر و کشاورزی هدف‌دار می‌شود. برخی دیگر از کارشناسان، از اصلاح الگوی کشت، افزایش راندمان مصرف، توسعه بازار آب، دریافت واقعی قیمت آب، هوشمند سازی و تجهیز چاههای برداشت آب به کنتور، مسدود کردن چاههای غیر مجاز و جلوگیری از برداشت‌های غیر مجاز و موارد دیگری از این دست اشاره کرد.

نبود اشتغال غیر آب محور در کشور

مصطفی فدایی فرد-پژوهشگر حوزه آب و محیط زیست افزود:  به دلیل این که در ایران تا کنون توجه لازم به اشتغال غیر آب محور نشده است، متاسفانه وابستگی شدید به کشاورزی و برداشت‌های مجاز و غیر مجاز همچنان وجود دارد و عملا امکان اجرای راهکارهای باد شده فراهم نیست. این در حالی است که وضعیت بحران آب در ایران به مرز ورشکستگی آبی رسیده است و از این بابت این راهکارها کافی نیستند و باعث کاهش سرعت وقوع فرو نشست نخواهد شد.

تنها راهکاری که می‌تواند هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت موثر واقع شود، اصلاح سیاست‌های کلان حاکمیتی برای تعامل با جهان و برداشتن تحریم‌ها است تا امکان بهره‌برداری از پتانسیل های فراوان کشور برای ایجاد اشتغال پایدار غیر آب محور مانند توسعه صنایع، معادن، تجارت (صمت) و گردشگری است تا امکان کاهش مصرف آب و بازگشت آب به طبیعت فراهم شود.

فرونشست به زیر خانه ساکنان 4 استان رسیده است

  وی تاکید داشت : وضعیت فرونشست زمین در بسیاری از مناطق و دشت‌های کشورمان به مرحله بحرانی رسیده به صورتی که پدیده فرونشست به‌جز استان گیلان, تمام مناطق کشورمان را درگیر کرده است. عمق این پدیده از دشت‌های کشور گذشته و در استان‌های تهران, اصفهان, فارس و خوزستان به مناطق مسکونی نیز خسارات جدی وارد کرده است.استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی بیشترین نقش را در افزایش نرخ فرونشست داشته و در واقع مهار فرونشست در گرو بازیابی آبخوان‌های زیرزمینی است. بنابراین اگر بتوانیم در کوتاه مدت از سرعت توسعه فرونشست جلوگیری کنیم و آب را برای تعادل بخشی آبخوان‌ها اختصاص دهیم، می‌توانیم امیدوار باشیم که وضعیت فرونشست‌ها را مدیریت کنیم.

نگویید کاهش نرخ فرونشست، بگویید مرگ آبخوان

مدیر سابق طرح جامع آب کشور با تاکید بر اینکه در برخی مناطق کشور کاهش نرخ فرونشست به ثبت رسیده است! اما ممکن است این مورد به معنای "مرگ آبخوان" در آن منطقه باشد گفت: این معنی است که در عمل، دیگر آبی و یا آبخوانی باقی نمانده است تا مورد بهره‌برداری قرار دهیم و انتظار داشته باشیم که نرخ فرونشست افزایش یابد. بنابراین و به خصوص با توجه به این که هیچ اقدامی برای مدیریت بحران آب و فرونشست در کشور به وقوع نپیوسته است، این کاهش، نمی‌تواند نکته مثبتی باشد.

 مصطفی فدایی فرد-پژوهشگر حوزه آب و محیط زیست و مدیر سابق طرح جامع آب کشور در توضیح شرایطی که در صورت ادامه وضع موجود، در گسترس فرونشست ها پیش بینی می شود گفت:با توسعه پدیده فرونشست و تداوم آن، آبخوان‌ها نابود خواهند شد و زمانی که مرگ آبخوان اتفاق می‌افتد دیگر بازگشتی برای‌ آن وجود ندارد و آن منطقه با مرگ طبیعی مواجه خواهد شد. مرگ طبیعی به این معنی است که دیگر هیچ موجودی و به هیچ وجهی قادر به حیات در آن منطقه نیست.هر چند که هنوز از دشت‌های ما به طور 100 درصد دچار مرگ آبخوان نشده‌اند اما با ادامه این روند قطعاً در آینده‌ای بسیار نزدیک شاهد این اتفاق در ایران خواهیم بود.بنابراین با تداوم این وضعیت و بی توجهی مسئولین، بسیاری از آبخوان‌های کشور نابود خواهد شد و در پی آن مناطق مختلف کشور یکی پس از دیگری غیر قابل زیست خواهد شد. این موضوع منجر به مهاجرت‌های غیر قابل کنترل و افزایش حاشیه نشینی خواهد گشت و افزایش فقر و بیکاری و جرم و جنایت و خشونت را در پی خواهد داشت.