بیماری خودایمنی چیست؟ + پاسخ به سوالات متداول

به گزارش رکنا، بیماری های خودایمنی شرایطی هستند که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌ها و بافت‌های سالم بدن را به عنوان عوامل بیگانه شناسایی کرده و به آن‌ها حمله می‌کند. در حالت طبیعی، سیستم ایمنی وظیفه محافظت از بدن در برابر میکروب‌ها، ویروس‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا را دارد. اما در بیماری‌های خودایمنی، این فرآیند مختل می‌شود و سیستم ایمنی به بافت‌های سالم بدن حمله می‌کند.

این نوع بیماری‌ها می‌توانند در هر بخشی از بدن رخ دهند و انواع مختلفی دارند. برخی از بیماری‌های خودایمنی رایج شامل لوپوس، آرتریت روماتوئید، بیماری هاشیموتو، تیروئیدیت خودایمنی و مولتیپل اسکلروزیس هستند. علائم این بیماری‌ها بسته به نوع و شدت آن‌ها متفاوت است و می‌تواند شامل درد مفاصل، خستگی، تب، ضایعات پوستی و مشکلات گوارشی باشد.

دلایل دقیق ابتلا به بیماری‌های خودایمنی هنوز به طور کامل شناخته نشده، اما عوامل ژنتیکی، محیطی و هورمونی می‌توانند در بروز این بیماری‌ها نقش داشته باشند. درمان بیماری‌های خودایمنی معمولاً شامل داروهایی برای کنترل التهاب و تقویت سیستم ایمنی بدن است.

مکانیسم بروز بیماری‌های خودایمنی

مکانیسم بروز بیماری‌های خودایمنی یک فرآیند پیچیده است که شامل تعاملات ژنتیکی، محیطی و ایمنی می‌شود. در حالت طبیعی، سیستم ایمنی بدن برای تشخیص و نابودی عوامل خارجی مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها و سایر پاتوژن‌ها طراحی شده است. اما در بیماری‌های خودایمنی، این فرآیند مختل می‌شود و سیستم ایمنی به سلول‌ها و بافت‌های سالم بدن حمله می‌کند. مکانیسم‌های اصلی این فرآیند شامل موارد زیر است:

1. تشخیص نادرست توسط سیستم ایمنی

سیستم ایمنی بدن باید قادر باشد تفاوت بین سلول‌های خود بدن و عوامل بیگانه را تشخیص دهد. در بیماری‌های خودایمنی، این مکانیسم تشخیصی دچار اختلال می‌شود و سیستم ایمنی به اشتباه بافت‌های سالم بدن را به عنوان عوامل بیگانه شناسایی کرده و به آن‌ها حمله می‌کند.

2. تولید خودآنتی‌بادی‌ها

در بیماری‌های خودایمنی، بدن ممکن است خودآنتی‌بادی تولید کند، یعنی آنتی‌بادی‌هایی که علیه پروتئین‌ها و سلول‌های خود بدن عمل می‌کنند. این خودآنتی‌بادی‌ها می‌توانند با اتصال به سلول‌ها و بافت‌ها، باعث التهاب و تخریب آن‌ها شوند. برای مثال، در بیماری لوپوس خودآنتی‌بادی‌هایی به نام آنتی‌بادی‌های ضد هسته‌ای تولید می‌شوند که به هسته سلول‌ها حمله می‌کنند.

3. فعال‌سازی نادرست لنفوسیت‌ها

لنفوسیت‌ها، که یکی از اجزای اصلی سیستم ایمنی هستند، باید در پاسخ به عوامل خارجی فعال شوند. در بیماری‌های خودایمنی، این سلول‌ها به اشتباه فعال شده و علیه بافت‌های بدن واکنش نشان می‌دهند. این فعالیت نادرست می‌تواند ناشی از جهش‌های ژنتیکی یا تغییرات محیطی باشد.

4. اختلال در تحمل ایمنی

سیستم ایمنی باید قادر باشد به طور طبیعی تحمل ایمنی را در برابر مولکول‌های خود بدن حفظ کند. این فرآیند شامل سلول‌های T مهارکننده است که وظیفه جلوگیری از واکنش‌های خودایمنی را دارند. در بیماری‌های خودایمنی، این تحمل مختل شده و سلول‌های ایمنی علیه بافت‌های بدن فعال می‌شوند.

5. نقش ژنتیکی

ژنتیک نقش مهمی در بروز بیماری‌های خودایمنی ایفا می‌کند. جهش‌های خاص در ژن‌هایی که مسئول تنظیم پاسخ‌های ایمنی هستند می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری‌ها را افزایش دهند. به عنوان مثال، تغییرات در ژن‌های HLA (مجموعه‌ای از ژن‌ها که نقش مهمی در شناسایی مولکول‌های خود و غیر خود دارند) می‌توانند به طور قابل توجهی در بروز بیماری‌های خودایمنی مؤثر باشند.

6. عوامل محیطی

عوامل محیطی می‌توانند به عنوان محرک‌های خارجی موجب فعال‌سازی واکنش‌های خودایمنی شوند. این عوامل شامل عفونت‌های ویروسی و باکتریایی، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص، تابش ماوراء بنفش و حتی استرس می‌شوند. این عوامل می‌توانند باعث تغییر در ساختار پروتئین‌های بدن شوند و سیستم ایمنی را به اشتباه به آن‌ها حمله کنند.

7. مکانیسم‌های التهابی

التهاب یکی از پاسخ‌های طبیعی سیستم ایمنی به آسیب یا عفونت است؛ اما در بیماری‌های خودایمنی این پاسخ التهاب می‌تواند مزمن و بیش از حد باشد. این التهاب مداوم می‌تواند به بافت‌های بدن آسیب بزند و منجر به علائم و مشکلات مختلفی شود.

عوامل موثر در بروز بیماری‌های خودایمنی

عوامل موثر در بروز بیماری‌های خودایمنی می‌توانند به صورت ژنتیکی، محیطی و هورمونی باشند. در ادامه، عوامل مختلف و نقش هر کدام در بروز بیماری‌های خودایمنی را توضیح می‌دهیم:

مجموع این عوامل می‌توانند با هم تعامل داشته باشند و موجب بروز بیماری‌های خودایمنی شوند. 

انواع بیماری‌های خودایمنی

بیماری‌های خودایمنی می‌توانند بر اساس نوع بافت یا سیستم بدن که تحت تأثیر قرار می‌گیرند، به دسته‌های مختلف تقسیم شوند. در اینجا انواع بیماری‌های خودایمنی را به دو دسته کلی تقسیم می‌کنیم:

1. بیماری‌های خودایمنی محدود به یک عضو

این بیماری‌ها تنها یک عضو یا سیستم خاص از بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند. برخی از نمونه‌های این بیماری‌ها شامل موارد زیر است:

دیابت نوع 1: سیستم ایمنی به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند و منجر به کاهش یا عدم تولید انسولین می‌شود.

تیروئیدیت هاشیموتو: التهاب تیروئید که منجر به کاهش فعالیت تیروئید (کم‌کاری تیروئید) می‌شود.

بیماری گریوز: اختلالی که باعث افزایش فعالیت تیروئید (پرکاری تیروئید) می‌شود.

آنمی پرنسیوز: حمله سیستم ایمنی به سلول‌های تولیدکننده گلبول‌های قرمز در مغز استخوان.

بیماری کوشینگ: سیستم ایمنی به غدد فوق کلیوی حمله کرده و عملکرد آن‌ها را مختل می‌کند.

2. بیماری‌های خودایمنی سیستمیک

این بیماری‌ها می‌توانند چندین عضو یا سیستم بدن را درگیر کنند و علائم آن‌ها می‌تواند در سراسر بدن پراکنده باشد. برخی از نمونه‌های این دسته شامل موارد زیر است:

لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE): یکی از بیماری‌های خودایمنی جدی که می‌تواند پوست، مفاصل، کلیه‌ها و سایر اعضای بدن را تحت تأثیر قرار دهد.

آرتریت روماتوئید: التهاب مفاصل که می‌تواند به تخریب بافت‌های اطراف مفصل و سایر قسمت‌های بدن منجر شود.

اسکلرودرمی: بیماری که باعث سفت و ضخیم شدن پوست و بافت‌های زیرین می‌شود و می‌تواند اعضای داخلی بدن را نیز درگیر کند.

مولتیپل اسکلروزیس (MS): بیماری‌ای که سیستم ایمنی به پوشش محافظ سلول‌های عصبی (میلین) حمله می‌کند و باعث اختلالات عصبی می‌شود.

بیماری میاستنی گراویس: اختلالی که بر ارتباط بین عصب و عضله تأثیر می‌گذارد و منجر به ضعف عضلانی می‌شود.

سندروم شوگرن: بیماری‌ای که عمدتاً غدد تولیدکننده بزاق و اشک را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند منجر به خشکی دهان و چشم شود.

علائم و نشانه ها

علائم و نشانه‌های بیماری‌های خودایمنی می‌توانند بسیار متنوع و وابسته به نوع بیماری باشند. با این حال، برخی از علائم عمومی که در بسیاری از بیماری‌های خودایمنی مشاهده می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:

توضیحات بیشتر

علائم عمومی: بسیاری از بیماری‌های خودایمنی می‌توانند علائم مشابهی داشته باشند، مانند خستگی و درد مفاصل.

علائم خاص: برخی علائم مخصوص بیماری‌های خاصی هستند. به عنوان مثال، خشکی دهان و چشم عمدتاً در سندروم شوگرن مشاهده می‌شود، در حالی که درد و التهاب مفاصل مشخصه‌ای از آرتریت روماتوئید است.

تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی کمک کند.

درمان بیماری‌های خودایمنی

درمان بیماری‌های خودایمنی معمولاً شامل ترکیبی از داروها و روش‌های مدیریت بیماری است که هدف اصلی آن کاهش فعالیت سیستم ایمنی، کنترل التهاب و بهبود علائم می‌باشد. درمان می‌تواند بسته به نوع بیماری، شدت آن و شرایط فردی متفاوت باشد. در اینجا انواع درمان‌های معمول برای بیماری‌های خودایمنی آورده شده است:

1. داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی

این داروها برای کاهش فعالیت سیستم ایمنی و جلوگیری از حمله به بافت‌های سالم بدن استفاده می‌شوند:

کورتیکواستروئیدها (استروئیدها): مانند پردنیزون که التهاب را کاهش می‌دهند و می‌توانند به کاهش علائم کمک کنند.

داروهای ضد روماتیسمی تغییر دهنده بیماری (DMARDs): مانند متوتروکسات که برای درمان بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید استفاده می‌شود.

داروهای بیولوژیکی: داروهایی مانند عامل‌های ضد TNF (مثل اِنفلیکسیماب و آدالیموماب) که برای کاهش التهاب در بیماری‌های خاص استفاده می‌شوند.

2. داروهای ضد التهاب

این داروها به کاهش التهاب و درد کمک می‌کنند:

داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): مانند ایبوپروفن و ناپروکسن که می‌توانند درد و التهاب را کاهش دهند.

داروهای ضد مالاریا: مانند هیدروکسی‌کلروکین که برای درمان بیماری‌هایی مانند لوپوس استفاده می‌شود.

3. درمان‌های دارویی خاص

بعضی از بیماری‌های خودایمنی نیاز به درمان‌های ویژه دارند:

درمان‌های هورمونی: برای بیماری‌هایی که در آن‌ها تولید هورمون‌ها اختلال دارد، مانند درمان با هورمون‌های تیروئید در بیماری تیروئیدیت هاشیموتو یا بیماری گریوز.

درمان‌های خاص برای MS (مولتیپل اسکلروزیس): داروهایی مانند اینترفرون‌ها و ناتالیزوماب که برای کاهش حملات و کند کردن پیشرفت بیماری استفاده می‌شوند.

4. تغییرات سبک زندگی و مراقبت‌های خودمراقبتی

رژیم غذایی سالم: مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب کمک کند.

ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم می‌تواند به حفظ قدرت عضلات و کاهش استرس کمک کند.

مدیریت استرس: تکنیک‌های کاهش استرس مانند یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق می‌تواند به کنترل علائم کمک کند.

خواب کافی: خواب مناسب به بازسازی بدن و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند.

5. درمان‌های مکمل و جایگزین

طب سوزنی: برخی افراد از طب سوزنی برای کاهش درد و التهاب استفاده می‌کنند.

مکمل‌های غذایی: ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ویتامین D، اسیدهای چرب امگا-3 و پروبیوتیک‌ها ممکن است در کاهش التهاب و حمایت از سیستم ایمنی مفید باشند.

6. پلاسمافرز

در برخی از موارد شدید بیماری‌های خودایمنی، می‌توان از پلاسمافرز (جداسازی و حذف پلاسما از خون) برای حذف خودآنتی‌بادی‌ها و سایر مواد مضر استفاده کرد.

آیا بیماری خودایمنی منجر به مرگ می شود؟

بیماری‌های خودایمنی می‌توانند منجر به مرگ شوند، اما این بستگی به نوع بیماری، شدت آن، زمان تشخیص، و روش‌های درمانی مورد استفاده دارد. برخی بیماری‌های خودایمنی به طور مستقیم تهدیدکننده زندگی هستند و می‌توانند عوارض جدی ایجاد کنند، در حالی که برخی دیگر قابل مدیریت و کنترل هستند و تاثیرات کمتری بر زندگی افراد دارند.

دلایل خطرناک بودن بیماری‌های خودایمنی:

پیچیدگی و پیشرفت بیماری: برخی از بیماری‌ها مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE)، اسکلرودرمی، و مولتیپل اسکلروزیس (MS) می‌توانند باعث آسیب شدید به اعضای داخلی بدن مانند قلب، کلیه‌ها، ریه‌ها، و سیستم عصبی شوند.

عوارض جدی: بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید می‌توانند به مفاصل و بافت‌های اطراف آن آسیب برسانند و مشکلاتی مانند ناتوانی و کاهش کیفیت زندگی ایجاد کنند.

ریسک عفونت: داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی که برای درمان بیماری‌های خودایمنی استفاده می‌شوند، می‌توانند خطر ابتلا به عفونت‌های جدی را افزایش دهند.

اختلالات سیستم قلبی و عروقی: بیماری‌های خودایمنی می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش دهند، که این امر می‌تواند منجر به سکته قلبی یا سایر مشکلات جدی شود.

کاهش عملکرد اعضای حیاتی: بیماری‌هایی مانند دیابت نوع 1 می‌توانند به دلیل مشکلات مربوط به کنترل قند خون و عوارض ناشی از آن، منجر به مشکلات جدی مانند آسیب به کلیه‌ها یا قلب شوند.

پیشرفت و درمان

با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، بسیاری از افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی می‌توانند علائم خود را کنترل کرده و زندگی سالمی داشته باشند. درمان‌های دارویی، تغییرات سبک زندگی، و مراقبت‌های پزشکی می‌توانند به کاهش فعالیت سیستم ایمنی، کنترل التهاب و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک کنند. با این حال، در موارد پیشرفته و شدید که درمان‌ها مؤثر واقع نمی‌شوند، خطر مرگ ممکن است وجود داشته باشد.

سنین ابتلا به بیماری خودایمنی

بیماری‌های خودایمنی می‌توانند در هر سنی بروز پیدا کنند، اما برخی از بیماری‌ها بیشتر در گروه‌های سنی خاصی دیده می‌شوند. در اینجا سنین معمول ابتلا به انواع مختلف بیماری‌های خودایمنی را توضیح می‌دهیم:

سنین غالب: برخی بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس و اسکلرودرمی در سنین باروری و میانسالی بیشتر دیده می‌شوند، در حالی که بیماری‌هایی مانند دیابت نوع 1 در کودکی یا نوجوانی شایع‌تر هستند.

اختلاف جنسیتی: بسیاری از بیماری‌های خودایمنی در زنان شایع‌تر از مردان هستند. این موضوع می‌تواند به دلیل تفاوت‌های هورمونی و سیستم ایمنی بین دو جنس باشد.

سنین بالا: برخی بیماری‌ها مانند آرتریت روماتوئید و سندروم شوگرن ممکن است در سنین بالاتر نیز بروز کنند.

سوالات متداول

چگونه می‌توان از بروز بیماری‌های خودایمنی پیشگیری کرد؟

پیشگیری از طریق مدیریت استرس، تغذیه سالم، ورزش منظم، و پرهیز از عوامل محیطی تحریک‌کننده می‌تواند مفید باشد.

آیا بیماری‌های خودایمنی ارثی هستند؟

برخی از بیماری‌های خودایمنی می‌توانند ارثی باشند، به ویژه در خانواده‌هایی که تاریخچه این بیماری‌ها را دارند.

آیا بیماری‌های خودایمنی می‌توانند در هر سنی بروز کنند؟

بله، این بیماری‌ها می‌توانند در هر سنی شروع شوند، اما برخی از آن‌ها در سنین خاصی شایع‌تر هستند.