بلعیده شدن حقابه تالاب "هورالعظیم "توسط مزارع کشت برنج / تخلیه زهاب کشاورزی، آب هورالعظیم را برای حیات وحش غیرقابل شرب کرد + فیلم

نه تنها عدم تامین حقابه تالاب هورالعظیم در سال های گذشته موجب کاهش شدید تراز آب تالاب هورالعظیم شده است، بلکه کاهش بارندگی ها در سال آبی جاری به همراه افزایش مصرف آب در بخش کشاورزی به‌ویژه با صدور مجوز کشت برنج در استان خوزستان از سوی وزارت جهاد کشاورزی، وضعیت تالاب هورالعظیم را در شرایط بغرنجی قرار داده است. در این میان تخلیه فاضلاب شهری و صنعتی و بخصوص زهاب کشاورزی در تالاب هورالعظیم نیز موجب غیرقابل شرب شدن بخشی از آب تالاب هورالعظیم برای حیات وحش و تلف شدن آبزیان این تالاب شده است.

تزاز آب مخازن 3 تا 5 تالاب هورالعظیم به زیر نیم متر رسیده است

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، حال هورالعظیم خوب نیست. این را هم فعالان محیط زیست می گویند و هم تصاویر منتشرشده از تشنگی و بی تابی پرندگان، گاومیش ها و سایر گونه های جانوری مجاور این تالاب نشان می دهد. این در حالی است که در هشت سال گذشته، مسئولان دستگاه اجرایی بارها از اجرای برنامه های گوناگون برای احیای این تالاب خبر داده اند و از لزوم تامین حقابه آن گفته اند؛ حقابه ای که البته دلسوزان محیط زیست استان خوزستان معتقدند هیچ گاه به اندازه ای که باید، در اختیار این تالاب قرار نگرفته و اکنون هم که فصل خشکسالی در سراسر ایران فرا رسیده، تزاز آب در مخازن یک و دو هورالعظیم به کمتر از 1.5 متر و در مخازن سه تا پنج به زیر نیم متر رسیده است.

هورالعظیم تالابی است بزرگ در مرز ایران و عراق که توسط یک دایک مرزی (دیواری کوتاه برای مشخص شدن مرز میان دو کشور) از وسط آن رد شده، به دو بخش ایرانی و عراقی تقسیم شده است. در بخش ایرانی نیز در دوران جنگ جاده های مختلفی از میان این تالاب کشیده شد و البته پیش از آن هم مسیرهایی برای دسترسی به دکل های نفتی در بستر این تالاب ایجاد شده بود و اکنون این مسیرها بخش ایرانی هورالعظیم را که به صورت طبیعی تالابی یکپارچه بوده، به پنج مخزن یا حوضچه تبدیل کرده است.

البته از زمانی که جاده ها و مسیرهای مختلف در بستر تالاب هورالعظیم احداث شده است، برای عبور آب بین بخش های مختلف تالاب، تعدادی کالورت (دریچه انتقال آب) میان حوضچه های مختلف هورالعظیم نصب شده است و زمانی که یک حوضچه در ارتفاع بالاتر آبگیری شود، آب از مسیر این دریچه ها که قابلیت باز و بسته شدن دارد، به حوضچه دیگری که در ارتفاع پایین تر قرار گرفته است، سرازیر می شود.

نکته دیگری هم که باید به آن توجه داشت این است که در حوضچه های یک و دو تالاب هورالعظیم دکل نفتی وجود ندارد، اما در بستر این تالاب و در میان حوضچه های سه تا پنج، دکل های نفتی مستقر شده اند.

همچنین توجه به این نکته هم خالی از لطف نیست که بخش ایرانی تالاب هورالعظیم از رودخانه کرخه آب می گیرد و بخش عراقی آن از رود دجله؛ البته به دلیل اختلاف ارتفاع، در قسمت ایرانی هورالعظیم ابتدا حوضچه یک و دو آبگیری می شوند و سپس آب از این دو حوضچه به مخازن سه تا پنج سرازیر می شود.

البته در گذشته که دایک مرزی از وسط هورالعظیم رد نشده بود، بازهم به دلیل اختلاف ارتفاع بخش ایرانی از بخش عراقی زودتر پر می شد، اما به دلیل این که آب به اندازه کافی در هر دو رودخانه کرخه و دجله وجود داشت، تراز آب در هورالعظیم همواره در تعادل قرار می گرفت.

چیزی به عنوان حقابه به تالاب هورالعظیم نمی رسد

براساس آمارهای سازمان هواشناسی، با وجود کاهش 41 درصدی متوسط بارش کشور نسبت به شرایط نرمال از ابتدای سال آبی جاری یعنی یکم مهر 99 تا کنون، این میزان در استان خوزستان فقط 17 درصد کمتر شده است؛ بنابراین می توان گفت با وجود این که خوزستان نیز مانند سایر استان های ایران امسال در وضعیت خشکسالی قرار گرفته، اما شدت خشکسالی در این استان نسبت به بیشتر مناطق کشور کمتر است.

با این حال، آن طور که فعالان محلی محیط زیست می گویند، با وجود خشکسالی کنونی، امسال میزان آب تخصیص یافته به بخش کشاورزی در استان خوزستان نسبت به سال های گذشته افزایش یافته و همین مساله موجب عدم تامین مناسب حقابه هورالعظیم در سال آبی جاری شده است؛ موضوعی که با توجه به گرمای شدید هوا و تبخیر آب، کاهش تراز آب در هورالعظیم را به همراه داشته و زندگی را برای حیات وحش این منطقه دشوار کرده است.

این نکته ای است که لیدا آشتیانی، فعال محیط زیست استان خوزستان در گفت و گو با رکنا در میان گذاشت و اظهار داشت: در سال آبی کنونی تقریبا هیچ حقابه ای به هورالعظیم پرداخت نشده و البته در سال های گذشته نیز اساسا چیزی به عنوان حقابه به هورالعظیم اختصاص نیافته است؛ به نحوی که می توان گفت تامین حقابه هورالعظیم در سه دهه گذشته به این صورت است که صرفا در زمان ترسالی یا ایامی که به دلیل وقوع بارش های شدید، مخزن سدهای بالادست پر می شود، آب اضافی برای حفظ ایمنی سد به سمت تالاب هورالعظیم رها می شود.

وی با بیان این که در سیلاب سال 98 استان خوزستان نیز حقابه هورالعظیم دقیقا به همین شیوه تامین شد، عنوان کرد: در سیل های شدید سال های اخیر نیز شاهد آن بودیم که وقتی آب موجود در مخازن سدها به حدی پر شد که امکان شکسته شدن دیواره سد وجود داشت، مسئولان وزارت نیرو ناچار شدند که بخشی از آب سدها را به سمت هورالعظیم هدایت کنند.

این کارشناس مدیریت منابع آبی در ادامه تاکید کرد: مواردی از این دست تنها زمان هایی بوده است که در سال های گذشته تالاب هورالعظیم آبگیری کرده است و به جز این موارد، تقریبا حقابه تالاب هورالعظیم یعنی میزان آبی که می تواند تراز آب در این تالاب را به سطح اکولوژیکی آن برساند، هیچ گاه به صورت مستمر پرداخت نشده است.

وی در ادامه تصریح کرد: در سال آبی جاری که هم وارد خشکسالی شده ایم و هم مصرف آب در حوزه کشاورزی و سایر بخش های خوزستان نسبت به سال های گذشته افزایش محسوسی یافته است، دیگر آبی نمانده که وزارت نیرو به عنوان حقابه به هوارالعظیم پرداخت کند؛ به نحوی که هفته گذشته سازمان آب و برق خوزستان اعلام کرد که هیچ آبی برای پرداخت حقابه تالاب هورالعظیم در اختیار ندارد.

برنج کاران با بی تدبیری جهاد کشاورزی حقابه تالاب هورالعظیم را می خورند

با وجود این که براساس اظهارات این فعال محیط زیست خوزستان، در تمام سی سال گذشته هیچ گاه حقابه هورالعظیم به اندازه کافی پرداخت نشده است، اما علت اصلی عدم تامین این حقابه در دو سال اخیر، افزایش مصرف آب توسط کشاورزان حوضه آبریز کرخه بوده است؛ کشاورزانی که به گفته آشتیانی، چون زمین های آن بر اثر وقوع سیل شدید و عدم مهار این سیلاب توسط دولت در سال 98 به شدت آسیب دیده بود، در سال های بعدی از سوی دولت مجوز گرفتند که در زمین های زراعی خود برنج بکارند.

به عبارت دیگر می توان گفت دستگاه اجرایی وقتی در سال 98 دید که نتوانسته است سیلاب را مهار کند، به جای پرداخت حقابه به کشاورزان، به آنها اجازه برنج کاری داد تا کشاورزان خوزستان بتوانند سود بیشتری را از کشت و کار خود کسب کنند.

این در حالی است که سال 96، کمیته سازگاری با کم آبی وزارت نیرو تصویب کرده بود که برنج کاری در استان خوزستان به طور کامل ممنوع است، اما دولت و به گفته آشتیانی، استاندار سابق خوزستان، با صدور این مجوز، نه تنها مصوبه قبلی وزارت نیرو را زیر پا گذاشته، بلکه اکنون که خوزستان وارد دوره خشکسالی شده است، این دستور غیرکارشناسی، کاهش شدید تراز آب هورالعظیم را به همراه داشته است.

جهاد کشاورزی بر تخلفات کشاورزان چشم پوشی می کند

نکته دیگری که آشتیانی به آن اشاره کرد، این است که براساس برنامه الگوی کشت که امسال توسط وزارت جهاد کشاورزی برای استان های مختلف ابلاغ شده، صرفا کشت اول برنج در استان خوزستان مجاز دانسته شده است، اما اکنون بسیاری از برنج کاران خوزستانی اقدام به کشت دوم برنج تابستانه کرده اند.

البته به گفته این کارشناس منابع آبی، مسئولان جهاد کشاورزی استان خوزستان بی تردید از این تخلف کشاورزان آگاه هستند، اما آنها وقتی خودشان هیچ برنامه ای برای آموزش و توان افزایی کشاورزان جهت کاشت محصولات براساس الگوی جدید کشت اجرا نکرده اند و می دانند که دستگاه های دولتی دیگر نیز هیچ برنامه ای در جهت تعریف اشتغال جایگزین برای کشاورزان نداشته اند، روی این تخلفات چشم پوشی می کنند.

این فعال محیط زیست با انتقاد از این رویه جهاد کشاورزی استان خوزستان تصریح کرد: وقتی دولت در ایام ترسالی به کشاورزان خوزستانی اجازه می دهد که برنج بکارند، اکنون که کشور وارد دوره خشکسالی شده است، نمی تواند به راحتی جلوی کشت برنج توسط کشاورزان را بگیرد و ناچار است که با تخلفات آنها کنار بیایند.

شور شدن آب هورالعظیم بر اثر ورود زهاب کشاورزی

نکته دیگری که آشتیانی در میان صحبت هایش به آن اشاره کرد، این است که نه تنها در دهه های گذشته حقابه هورالعظیم به اندازه لازم پرداخت نشده، بلکه این تالاب از ورود فاضلاب شهری و صنعتی و بخصوص زهاب کشاورزی نیز در امان نبوده و همین مساله شور شدن آب هورالعظیم را به همراه داشته است.

این در حالی است که کرخه به عنوان منبع اصلی تامین آب هورالعظیم، یکی از رودخانه های آب شیرین موجود در کشور محسوب می شود، اما به گفته این فعال محیط زیست، ورود حجم عظیمی از زهاب کشاورزی به‌ویژه از سوی مزارع برنج به تالاب هورالعظیم، آب این تالاب را به اندازه ای شور کرده است که دیگر برای بخش زیادی از حیات وحش قابل شرب نیست و به نظر می رسد تصاویر منتشرشده از تشنگی و بی تابی پرندگان و گاومیش های مجاور تالاب هورالعظیم نیز از همین مساله نشات می گیرد.

آشتیانی در توضیح بیشتر این موضوع گفت: برنج کاری اساسا زهاب زیادی تولید می کند و خروجی زه‌کشی‌های مزارع برنج استان خوزستان نیز همگی به سمت تالاب هورالعظیم است. همین مساله باعث می شود که مقدار زیادی پساب با بی توجهی مسئولان جهاد کشاورزی استان بدون تسویه شدن در تالاب هورالعظیم تخلیه شود.

این فعال محیط زیست ادامه داد: البته سایر مسئولان محلی دستگاه اجرایی هم چندان از این مساله ناخشنود نیستند، چون ورود زهاب کشاورزی به جای آب سالم کرخه به تالاب هورالعظیم نیز عملا تر شدن بستر بخش های مختلف هورالعظیم را به همراه دارد و منجر کاهش میزان بروز گرد و غبار در این استان می شود.

وی در پایان تصریح کرد: اکنون هم این تدابیر غیرکارشناسی مسئولان دولت منجر به آن شده است که آب هورالعظیم به حدی شور شود که در ماه های اخیر هم بخش زیادی از گونه های حیات وحش نتوانسته اند از آب این تالاب سیراب شوند و هم بسیاری از آبزیان این تالاب نیز به دلیل عدم سازگاری با آب شور تلف شده اند و اتفاقا اکنون مسمومیت ماهیان، مشکل بزرگتری نسبت به تشنگی پرندگان و گاومیش های مجاور هورالعظیم محسوب می شود.