از اختلال یادگیری فرزندتان نترسید

تا به حال چقدر درباره اختلال یادگیری شنیده‌اید؟ اگر احیانا شروع دوره آموزش فرزند شما با بروز اختلال یادگیری در او همراه شده حتما این مطلب را تا انتها دنبال کنید.

به گزارش رکنا ، مهدی میری، مشاور آموزش‌ و پرورش و مدرس آموزش خانواده (کارشناس ارشد مشاوره و راهنمایی) در همین زمینه با ما به گفت‌وگو نشسته و مسئله اختلال یادگیری، علائم،‌ واکنش والدین و راهکارهای درمانی را برای والدین نگران به تفصیل بازگو کرده است. درباره اختلال یادگیری از زبان مهدی میری بیشتر بخوانید.

اختلال یادگیری چیست؟

اختلال یادگیری از سنی که آموزش رسمی شروع می‌شود و بچه‌ها به مدرسه می‌روند قابل شناسایی است. این اختلال تعاریف علمی دارد اما آنچه ما این‌جا می‌گوییم بیشتر تعاریف عرفی آن است؛ درواقع به این اختلال فقدان حرکت هم گفته می‌شود؛ منظور حرکتی است که منجر به رشد می‌شود و البته درمان این اختلال هم به‌اصطلاح می‌گویند با حرکت انجام می‌شود.

همچنین در تعریف روانپزشکی اختلال یادگیری این‌طور می‌گویند که یک آسیب مغزی به سر وارد می‌شود،‌ حالا ممکن است منشأ این آسیب ژنتیکی باشد یا در دوران بارداری اتفاقی افتاده باشد یا هنگام زایمان ضربه‌ای به سر نوزاد وارد شود که البته گاهی بعد از زایمان هم‌چنین اتفاق‌هایی می‌افتد. در عین حال همچنین در تعریف دیگری از اختلال یادگیری این‌طور می‌گویند که یک اختلال عصبی رشدی اتفاق افتاده یعنی اختلالی در سیستم عصبی فرد رخ داده است.

تعریف ساده و عامیانه‌تر اختلال عصبی این است که بچه‌های مبتلا به این مشکل از نظر هوشی هیچ مشکلی ندارند؛ شرایط عادی دارند و حتی ممکن است به لحاظ هوشی بالاتر از بقیه همسن‌وسال‌هایشان باشند اما در یک یا چند درس مشکل یادگیری دارند.

نترسید درمان می‌شود

اختلال یادگیری قابل درمان است. مشکل ادامه‌داری نیست. برای همین نمی‌توانیم به‌عنوان یک بیماری به آن نگاه کنیم. درواقع معنایش در همان اسم این مشکل وجود دارد. این فقط یک اختلال است. حالا وقتی می‌گوییم اختلال یادگیری یعنی در یادگیری دانش‌آموز بعضی اشکالاتی پیش می‌آید که با مجموعه‌ای از تمرین‌ها و راهکارها می‌توان آن‌ها را برطرف کرد. از یک طرف هم باید گفت تا حالا پیش نیامده که کسی بخواهد بابت اختلال یادگیری دارو مصرف کند؛ این مشکل درمان دارویی ندارد و بیشتر راهکارهای تمرینی است که قطعا جواب می‌دهند.

چطور اختلال یادگیری را در فرزند خود شناسایی کنیم؟!

اختلال یادگیری را به دو صورت دسته‌بندی می‌کنند؛ یکی از منظر درسی و یکی دیگر از منظر روانی. دسته‌بندی این مشکل از منظر درسی به سه اختلال تقسیم می‌شود؛ اختلال خواندن، نوشتن و ریاضی.

دسته‌بندی از منظر روانی هم به این شکل است که می‌گویند اختلال در پردازش کلامی، حافظه و فرایندهای ذهنی.

حالا اگر قرار باشد والدین متوجه چنین اختلالی در فرزند خود شوند بهتر است موضوع از همان منظر درسی بررسی شود. بچه به مدرسه رفته و حالا معلم و والدین شک کرده‌اند که مشکلی وجود دارد و می‌خواهند بدانند آیا مسئله اختلال یادگیری است یا خیر. در این مرحله اول باید ببینیم آیا مشکل در قالب دسته‌بندی اختلال درسی یعنی خواندن، نوشتن و ریاضی هست یا خیر.

درواقع این‌ها مهارت‌های اساسی هستند که فرد برای آموزش لازم دارد. اختلال نوشتن در کشور ما بین موارد اختلال یادگیری مشکل شایع‌تری است؛ اختلال نوشتن هم به سه دسته تقسیم می‌شود که شامل نارسا نویسی، وارونه‌نویسی و قرینه‌نویسی هستند.

به این ترتیب از نوع نوشتار فرد اختلال آن هم شناسایی می‌شود. آیا کلمات را قرینه می‌نویسد؟ یا وقتی در دیکته کودک غلط‌های زیادی دیده می‌شود که تکرار هم شده‌اند و از یک حدی گذشته‌اند این شبهه به‌وجود می‌آید آیا مشکل اختلال نوشتن است؟ درحالی‌که خود اختلال دیکته هم زیر مجموعه‌ای از اختلال نوشتن است.

قرینه‌نویسی و اختلال ریاضی!

اختلال ریاضی هم که البته درکشور ما کمتر دیده می‌شود به این شکل است که بیشتر در حالت قرینه‌نویسی بروز می‌کند. اگر والدین می‌خواهند مطمئن شوند که فرزندشان دچار اختلال یادگیری در ریاضی است باید روی این قرینه نویسی تمرکز کنند؛ به این ترتیب که اگر کودک درحالی‌که باید اعداد را از سمت چپ بنویسد اما از سمت راست می‌نویسد و در جمع و تفریق یا گذاشتن علامت‌ها دچار مشکل می‌شود پس احتمالا اختلال ریاضی دارد. درواقع از روی همین علائم است که معلم یا پدر و مادر می‌توانند شک کنند که کودک اختلال یادگیری دارد یا خیر.

بی‌دقتی یا تنبلی هم نوعی اختلال هستند؟!

بی‌دقتی خودش می‌تواند نشانه‌ای از اختلال یادگیری باشد. معمولا اگر ببینیم بچه در یک درس مشکل دارد می‌توانیم بگوییم خب ممکن است در این درس ضعیف باشد یا به آن رغبتی ندارد. اما اگر این مشکل را در مجموعه‌ یادگیری او ببینیم که مثلا در خواندن و نوشتن و در سه درس نمود پیدا کرده دیگر نمی‌توانیم اسمش را بگذاریم تنبلی. این‌جا دیگر باید به اختلال یادگیری شک کنیم.

نارسانویسی؛ رایج‌ترین اختلال نوشتن!

در اختلال نوشتن که رایج‌تر هم هست، سه دسته وجود دارد که باعناوین نارسانویسی، وارونه‌نویسی و قرینه‌نویسی گروه‌بندی می‌شوند؛ نارسانویسی در بین این اختلال‌ها شایع‌ترین است. علت نارسانویسی این است که بچه‌ها مداد را بد به دست می‌گیرند بخصوص اگر تازه به مدرسه رفته باشند، نحوه مداد دست گرفتن را بخوبی نمی‌دانند.

دلیل دیگر آموزش‌هایی است که قبل از مدرسه، در دوران مهد کودک و پیش دبستانی دیده‌اند؛ اگر این آموزش‌ها درست نبوده باشد می‌تواند منجر به بروز اختلال نارسانویسی شود. علت دیگر نارسانویسی می‌تواند هماهنگ نبودن بین چشم و دست باشد.

برای حل اختلال نارسانویسی ابتدا باید علت را پیدا کنیم و ببینیم کدام یک از این دلایل به مشکل کودک مربوط می‌شود. مثلا طرز مداد دست گرفتن او اشتباه است یا مداد را خیلی محکم فشار می‌دهد،‌پررنگ یا کم‌رنگ می‌نویسد، تمرکز و دقتش پایین است یا مشکل از هماهنگ نبودن چشم و دست می‌آید؟ با پیدا کردن علت می‌توان در مرحله بعدی سراغ راهکار مناسب برای حل این مشکل رفت.

گاهی هم در بحث اختلال نوشتن این احتمال وجود دارد که بچه از نظر شنوایی مشکل داشته باشد. بنابراین والدینی که متوجه اختلال نوشتن در فرزندشان می‌شوند بهتر است وضعیت شنوایی او را هم بررسی کنند. همچنین ممکن است بچه‌ها به لحاظ بینایی مشکل داشته باشند.

بنابراین باید این مورد هم مورد بررسی قرار بگیرد. در عین حال این موارد مانند مشکل شنوایی و ادراک بینایی با راهکارهای درمانی که در قالب تکرار و تمرین هستند بهبود پیدا می‌کنند. درواقع عمده روش‌های درمانی اختلال یادگیری با تمرین و تکرار انجام می‌شود.

والدین از اسم اختلال یادگیری وحشت نکنند!

اختلال یادگیری از جمله اختلال‌های عصب‌شناختی است. اختلال‌های عصب‌شناختی‌ هم یک طیفی دارند که درواقع اختلال یادگیری در این طیف از همه دیگر اختلال‌ها خفیف‌تر و به‌نوعی‌ عادی‌تر است. در این طیف اوتیسم، بیش فعالی، نقص توجه و اختلال یادگیری وجود دارند. بین این‌ها اختلال یادگیری یک موضوع حاد نیست.

بنابراین خانواده‌ای که فرزندشان به این مشکل مبتلا شده نباید نگران شوند؛ این اختلال نیاز به دارو ندارد؛‌ والدین نباید وحشت کنند چون بچه‌ها با مشکل اختلال یادگیری در کارهای شخصی خود دچار دردسر نمی‌شوند، در ارتباطات‌شان به مشکلی برنمی‌خورند، در فهم درس هم هیچ مشکلی ندارند. مسئله این بچه‌ها فقط در خواندن، نوشتن و محاسبات است که این هم با کمک گرفتن از یک کارشناس اختلالات در دوره‌ای درنهایت یکی دو ساله برطرف می‌شود به‌طوری‌که این بچه‌ها حتی می‌توانند در آینده مدارج بالای تحصیلی را طی کنند.

بنابراین والدین نباید بابت این موضوع نگران باشند بخصوص اگر بدانند اینشتین، ادیسون، ناپلئون بناپارت یا حتی نمونه ایرانی‌اش پروفسور هشترودی از نوابغی هستند که در کودکی اختلال یادگیری داشته‌اند اما درنهایت در بزرگسالی هرکدام به چهره‌های سرشناس در زمینه‌های مختلف تبدیل شده‌اند. درحقیقت آنچه که می‌توان درباره بچه‌های مبتلا به اختلال یادگیری گفت این است که یادگیری آن‌ها به‌اندازه تلاش‌شان نیست. پس والدین این مشکل را به‌عنوان یک بیماری نگاه نکنند، چون این مشکل یک اختلال یا به‌اصطلاح تاخیر است.

به‌عنوان مثال اگر این دانش‌آموز بخواهد رشد خود را در یک پروسه سه‌ساله طی کند شاید به نسبت دیگر بچه‌ها این پروسه را چهارساله بگذراند. این مشکل هم قاعدتا در دوره دبستان خودش را نشان می‌دهد و وقتی بچه‌ها بالاتر بیایند و وارد دوره راهنمایی شوند، اگر پیشتر به کارشناس مراجعه کرده باشند، مشکل حل شده و دیگر اختلالی وجود ندارد.

دردسر اختلال قرینه‌نویسی!

یکی از اشتباه‌هایی که خانواده‌ها در بحث اختلال نوشتن بخصوص قرینه‌نویسی مرتکب می‌شوند این است که فکر می‌کنند اگر یک الگو مثل دستخط معلم یا والدین باشد و به بچه بگویند از روی این الگو به‌عنوان سرمشق بنویس مشکل حل می‌شود، درحالی‌که این‌طور نیست و این نوع راهکار هیچ کمکی به درمان مشکل قرینه‌نویسی بچه‌ها نمی‌کند.

روشی که برای مشکل قرینه‌نویسی پیشنهاد می‌شود هوانویسی است. یعنی به بچه بگوییم با انگشت روی هوا بنویسد، یا روی شیشه‌ای که بخار کرده با انگشت بنویسد. نوشتن روی شن یا خاک نرم هم در این زمینه جزو راهکارهای درمانی است.

اختلال یادگیری چه زمانی خودش را نشان می‌دهد؟

این اختلال‌ها با ورود بچه‌ها به مدرسه بخصوص اول دبستان بروز می‌کنند؛ بخصوص اگر معلم آگاه باشد دو سه ماه که از شروع سال تحصیلی بگذرد متوجه این اختلال در دانش‌آموز می‌شود و باید به والدین او هم اطلاع بدهد. یکی از دلایلی که معمولا در بحث نارسانویسی و در مقطع اول دبستان دیده می‌شود این است که بچه‌ها غلبه طرفی ندارند.

غلبه طرفی به این معناست که برتری جانبی وجود ندارد؛ یعنی ما دو نیمکره چپ و راست مغز داریم که یکی از این نیمکره‌ها، چپ یا راست باید غالب باشد. معمولا بچه‌هایی که نارسانویسی دارند ممکن است غلبه طرفی نداشته باشند یا این‌که غلبه طرفی آن‌ها ضعیف باشد. برای این مشکل هم مجموعه‌ای از تمرینات وجود دارد؛ مثلا بستن یک چشم هر شب به مدت یک ساعت و با یک چشم مخالف تلویزیون دیدن یا استفاده از عینک‌هایی که جنبه طبی ندارد اما یک طرف آن درپوش دارد تا کودک بتواند مدتی با چشم راست و مدتی با چشم چپ تصاویر را نگاه کند.

یا گذاشتن پنبه در گوش غیر برتر _ در بحث غلبه طرفی به گوشی که ضعیف‌تر است اطلاق می‌شود_ تشخیص این‌ها کار حساسی است و باید به وسیله کارشناس انجام شود. در عین حال غلبه طرفی می‌تواند خودش را هم در چشم، هم در گوش و هم در دست و پا نشان بدهد. در همین راستا بازی کردن با پای غیربرتر مثل لی‌لی و فوتبال از جمله راهکارهای درمانی این اختلال هستند.

ضعف عضلات انگشت را دست کم نگیرید!

یکی دیگر از دلایل بروز اختلال نوشتن در بچه‌ها می‌تواند این باشد که به نسبت رشد فیزیکی آن‌ها هنوز عضلات کوچک انگشتان دست‌شان به‌اندازه کافی قوی نشده‌اند. در این موارد بازی‌هایی مثل خمیر بازی می‌تواند یک نوع تمرین درمانی به حساب بیاید. همچنین در چنین مواقعی می‌توان کاغذهایی را به دست بچه‌ها داد که آن را مچاله کنند؛ چیزی مانند نرمش‌هایی که باعث باز و بسته شدن انگشت‌های دست می‌شود و نوعی ورزش است. بازی با گل رس و خمیر هم به قوی شدن عضلات انگشتان دست بچه‌ها کمک می‌کند تا در نحوه مداد به دست گرفتن اذیت نشوند.

وقتی چشم و دست بچه‌ها هماهنگ نیستند!

همان‌طور که پیشتر اشاره کردم یکی دیگر از علت‌های نارسانویسی می‌تواند هماهنگ نبودن دست و چشم باشد. در این موارد هم بازی‌ درمانی می‌تواند بسیار کمک کند. مثلا بازی‌هایی مثل دارت، بولینگ یا پیچیدن نخ دور قرقره، پرتاب توپ در حلقه؛ طی کردن یک مسیر مشخص با لیوان آب در دست، ورزش پینگ‌پنگ، پرتاب و دریافت همزمان توپ همگی می‌توانند کمک کنند تا در اختلال خواندن وقتی کودک متنی را می‌خواند بعضی از کلمات را جا می‌اندازد یا فعل‌ها را نمی‌تواند به‌خوبی دسته‌بندی کند. برای همین هم در نوشتن و هم در خواندن فعل‌ها دچار مشکل می‌شوند.

با اختلال در خواندن چه کنیم؟!

در بحث اختلال خواندن معمولا اشکال در تلفظ حروف وجود دارد. مثلا بچه‌ها «مار» را «بار» می‌خوانند. درواقع حرف «م» را «ب» تلفظ می‌کنند. یا «گ» را «ک» می‌خوانند. یا حرف «م» را در تلفظ «ن» ادا می‌کنند. ممکن است صداهای یک کلمه را اشتباه بخوانند یا مثلا کلمه «عکس» را «عسک» تلفظ کنند.

در این حالت ما می‌گوییم اشکال در تشخیص دیداری حروفی اتفاق افتاده که ظاهر شبیه به هم دارند. یکی از راهکارها در اختلال خواندن که شامل جابه‌جایی صداها و حروف می‌شود این است که صدای کودک را ضبط کنیم و بعد بگذاریم خودش بشنود و مرتب تکرار کنیم تا متوجه اشکال و خطاها بشود.

در عین حال درمان‌هایی هست که می‌توانند کاربردی باشند. به‌طور خلاصه برای درمان اختلال در خواندن فوت کردن، باد کردن بادکنک یا آهنگ زدن با دهان مثل با سوت آهنگ زدن، تمرین‌ها و بازی‌هایی که با زبان انجام می‌شود مورد استفاده قرار می‌گیرند. که اگر تمرین و تکرار انجام شود دوره درمان آن یک ماه است و مشکل برطرف می‌شود.

مراجعه به کارشناس ضرورت دارد

در وهله نخست وقتی والدین متوجه موضوع اختلال یادگیری می‌شوند باید به کارشناس این مبحث مراجعه کنند تا نوع اختلال و میزان شدت آن شناسایی شود. در مرحله بعدی و با نظر کارشناس تمرینات مشخص می‌شود که اتفاقا حتما باید در خانه انجام و زیر نظر پدرومادر پیگیری پیش برود. نکته مهم این است که تمرین‌های فوق حتما باید تداوم داشته باشد.

معمولا بعد از ماه دوم علائم بهبودی خودش را نشان می‌دهد. اگر مشکل به موقع تشخیص داده شود؛ یعنی هرچه زودتر بهتر و قبل از این‌که اختلال‌ها نهادینه شوند و زود هم به کارشناس مراجعه کنند معمولا در شش ماه به نتیجه می‌رسند اما اگر دیر اقدام کنند ممکن است دو سه سالی هم زمان ببرد. نتیجه درمان اختلال یادگیری هم پایدار است و والدین نباید در این مورد نگران باشند.آخرین قیمت های بازار ایران را اینجا کلیک کنید.