دیالیز چیست؟ / مراحل دیالیز و انواع آن + جدول مقایسه دیالیز در زنان و مردان

به گزارش رکنا، دیالیز فرایندی است که برای افرادی که کلیه ‌هایشان به درستی عمل نمی‌کند، به عنوان یک روش جایگزین برای تصفیه خون استفاده می‌شود. در حالت طبیعی، کلیه ها وظیفه تصفیه خون، دفع مواد زاید و کنترل میزان مایعات بدن را بر عهده دارند. وقتی کلیه‌ها آسیب می‌بینند و قادر به انجام این وظایف نیستند، دیالیز به کمک می‌آید.

انواع دیالیز

دیالیز به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که هرکدام روش‌های خاص خود را برای تصفیه خون و حذف مواد زاید از بدن دارند. این دو نوع عبارتند از:

1. همودیالیز (Hemodialysis):

در همودیالیز، خون از بدن بیمار خارج شده و از طریق دستگاه دیالیزر (که به آن کلیه مصنوعی هم گفته می‌شود) عبور می‌کند. در این دستگاه، خون از فیلترهایی به نام "غشا" عبور می‌کند که مشابه عملکرد کلیه‌ها عمل می‌کنند و مواد زاید، نمک‌ها و مایعات اضافی را از خون جدا می‌کنند. سپس خون تصفیه‌شده به بدن باز می گردد.

ویژگی‌ها:

معمولاً در بیمارستان یا مراکز دیالیز انجام می‌شود.

به طور معمول هر جلسه همودیالیز بین 3 تا 5 ساعت طول می‌کشد و معمولاً 3 بار در هفته انجام می‌شود.

نیاز به اتصال لوله به رگ‌ها دارد که می‌تواند از طریق یک شنت (fistula) یا کاتتر ایجاد شود.

بیمار نیاز به مراجعه به مرکز درمانی دارد و این فرایند معمولاً به صورت منظم ادامه می‌یابد.

2. دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis):

در دیالیز صفاقی، از غشای صفاق (پوشش داخلی شکم) برای تصفیه خون استفاده می‌شود. مایع دیالیز به داخل شکم وارد می‌شود و این مایع مواد زاید و مایعات اضافی را از خون جذب می‌کند. پس از مدتی، مایع حاوی مواد زاید از بدن خارج می‌شود. این روش به بیمار این امکان را می‌دهد که دیالیز را در خانه و با دسترسی خود انجام دهد.

ویژگی‌ها:

این نوع دیالیز می‌تواند به صورت خودمدیریتی در منزل انجام شود.

معمولاً به صورت پیوسته یا شبانه‌روزی انجام می‌شود.

شامل استفاده از یک لوله کاتتر است که به شکم بیمار وارد می‌شود.

به طور معمول نیاز به مراقبت کمتری نسبت به همودیالیز دارد و بیمار می‌تواند آن را در خانه انجام دهد.

انواع دیالیز صفاقی:

دیالیز صفاقی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

دیالیز صفاقی پیوسته (Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis – CAPD): در این نوع، مایع دیالیز به طور مداوم به شکم وارد می‌شود و هر 4-6 ساعت یک بار باید مایع آلوده خارج و مایع تازه وارد شود.

دیالیز صفاقی اتوماتیک (Automated Peritoneal Dialysis – APD): در این نوع، دستگاه اتوماتیک مایع دیالیز را به شکم وارد کرده و از آن خارج می‌کند. معمولاً این فرایند شبانه انجام می‌شود.

مقایسه همودیالیز و دیالیز صفاقی:

زمان و مکان: همودیالیز معمولاً در مراکز درمانی انجام می‌شود و نیاز به حضور مرتب دارد، در حالی که دیالیز صفاقی می‌تواند در خانه انجام شود.

انعطاف‌پذیری: دیالیز صفاقی انعطاف‌پذیری بیشتری دارد زیرا بیمار می‌تواند خود مدیریت کند، اما همودیالیز بیشتر تحت نظر پزشک و در محیط کنترل‌شده صورت می‌گیرد.

عوارض و خطرات: در همودیالیز خطرات عفونت و مشکلات مرتبط با دسترسی به رگ‌ها وجود دارد، در حالی که در دیالیز صفاقی ممکن است عفونت در محل وارد شدن کاتتر یا تغییرات در غشای صفاقی رخ دهد.

مراحل همودیالیز

مراحل انجام همودیالیز به طور معمول به شرح زیر است:

1. آماده‌سازی برای دیالیز

ارزیابی وضعیت بیمار: پیش از شروع همودیالیز، پزشک وضعیت عمومی بیمار را بررسی می‌کند و آزمایشات لازم انجام می‌شود.

قرار دادن دسترسی و اتصال به دستگاه: برای انجام همودیالیز، باید خون بیمار از طریق یک دسترسی خاص به دستگاه دیالیزر منتقل شود. این دسترسی معمولاً از طریق یکی از روش‌های زیر انجام می‌شود:

شنت (Fistula): اتصال مستقیم شریان و ورید در بازو برای ایجاد دسترسی طولانی‌مدت به رگ‌ها.

کاتتر (Catheter): لوله‌ای که به رگ‌های بزرگ وارد می‌شود. معمولاً در شرایط اضطراری یا در صورتی که شنت قابل استفاده نباشد، استفاده می‌شود.

گرافت (Graft): شبیه به شنت است، اما از یک لوله مصنوعی برای اتصال شریان و ورید استفاده می‌شود.

2. شروع همودیالیز

خروج خون از بدن: خون بیمار از طریق دسترسی (شنت، کاتتر یا گرافت) به دستگاه دیالیزر منتقل می‌شود. در این مرحله، خون از بدن خارج می‌شود.

تصفیه خون: خون وارد دیالیزر می‌شود که یک فیلتر بزرگ است و مشابه عملکرد کلیه عمل می‌کند. در دیالیزر، خون از طریق غشای نیمه‌مترشکه عبور می‌کند که اجازه می‌دهد مواد زاید (مثل اوره، کراتینین) و مایعات اضافی از خون جدا شوند.

تصفیه مایع و مواد زاید: مواد زاید از خون از طریق فرایند اسمز و فیلتراسیون از خون خارج می‌شوند و به مایع دیالیز منتقل می‌شوند. این مایع دیالیز حاوی مواد خاصی است که به جذب مواد زاید از خون کمک می‌کنند.

3. بازگشت خون تصفیه‌شده به بدن

انتقال خون تصفیه‌شده: پس از تصفیه شدن خون، خون از دیالیزر خارج شده و به بدن بیمار بازمی‌گردد. این خون دوباره به سیستم گردش خون بیمار وارد می‌شود.

کنترل مایعات و الکترولیت‌ها: در حین فرایند، پزشک یا پرستار می‌تواند مقدار مایعات و الکترولیت‌های مختلف در بدن بیمار را کنترل کند تا از ایجاد مشکلاتی مثل فشار خون بالا یا کمبود مایعات جلوگیری شود.

4. پایان دیالیز و جدا شدن از دستگاه

پایان جلسات: پس از اتمام زمان دیالیز (معمولاً 3 تا 5 ساعت)، فرایند همودیالیز به پایان می‌رسد.

جدا شدن دسترسی از دستگاه: خون از دستگاه دیالیزر قطع شده و دسترسی (شنت یا کاتتر) از دستگاه جدا می‌شود.

نظافت و مراقبت از محل دسترسی: محل ورود دسترسی (مثلاً شنت) باید نظافت شده و مراقبت‌های لازم برای جلوگیری از عفونت انجام شود.

5. پیگیری و مراقبت‌های پس از دیالیز

مراقبت‌های پس از دیالیز: بعد از پایان دیالیز، بیمار معمولاً کمی خسته می‌شود و ممکن است احساس ضعف کند. برخی بیماران ممکن است دچار افت فشار خون یا سرگیجه شوند.

آزمایش‌های پیگیری: گاهی نیاز است که پس از دیالیز، آزمایش‌هایی انجام شود تا وضعیت سلامتی بیمار و تأثیر دیالیز بر خون بررسی شود.

توصیه‌های غذایی و دارویی: پزشک ممکن است توصیه‌هایی در مورد تغذیه، مصرف مایعات و داروها پس از دیالیز به بیمار بدهد.

نکات مهم:

تعداد جلسات: معمولاً همودیالیز به مدت 3 بار در هفته انجام می‌شود، اما این تعداد بستگی به وضعیت هر بیمار دارد.

مدت زمان جلسات: هر جلسه معمولاً 3 تا 5 ساعت طول می‌کشد.

دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis)

دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis) یکی از روش‌های تصفیه خون برای بیمارانی است که کلیه‌هایشان قادر به انجام وظیفه تصفیه خون نیستند. در این روش، به جای استفاده از دستگاه دیالیزر (کلیه مصنوعی) که در همودیالیز استفاده می‌شود، از غشای صفاقی (پوشش داخلی شکم) بیمار برای تصفیه خون استفاده می‌شود.

نحوه عملکرد دیالیز صفاقی:

در دیالیز صفاقی، مایع دیالیز از طریق یک لوله (کاتتر) به داخل شکم وارد می‌شود. این مایع مواد زاید و مایعات اضافی را از خون جذب می‌کند. غشای صفاقی که به عنوان یک فیلتر طبیعی عمل می‌کند، اجازه می‌دهد که این مواد زاید از خون عبور کرده و در مایع دیالیز حل شوند. سپس مایع آلوده از بدن بیمار خارج می‌شود و مایع تازه به شکم وارد می‌شود.

انواع دیالیز صفاقی:

دیالیز صفاقی پیوسته (Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis - CAPD):

در این نوع دیالیز، مایع دیالیز به شکم وارد شده و بیمار باید چندین بار در روز (معمولاً 4 بار) مایع آلوده را تخلیه کرده و مایع جدید را وارد شکم کند.

این فرایند نیازی به دستگاه ندارد و بیمار می‌تواند آن را به راحتی در خانه انجام دهد.

دیالیز صفاقی اتوماتیک (Automated Peritoneal Dialysis - APD):

در این نوع، از دستگاهی استفاده می‌شود که مایع دیالیز را به طور اتوماتیک وارد و خارج می‌کند.

این فرایند معمولاً در طول شب (هنگامی که بیمار خواب است) انجام می‌شود و بیمار نیازی به مداخله دستی ندارد.

مراحل انجام دیالیز صفاقی:

قرار دادن کاتتر (لوله دیالیز): ابتدا کاتتر از طریق شکم به داخل فضای صفاقی وارد می‌شود تا بتوان مایع دیالیز را وارد کرد. این عمل ممکن است در بیمارستان انجام شود.

ورود مایع دیالیز به شکم: مایع دیالیز به داخل شکم وارد می‌شود. این مایع معمولاً شامل گلوکز یا سایر مواد شیمیایی است که به جذب مواد زاید از خون کمک می‌کنند.

عملکرد غشای صفاقی: مایع دیالیز با خون در فضای صفاقی تماس پیدا می‌کند و مواد زاید و مایعات اضافی از خون به داخل مایع دیالیز منتقل می‌شود.

تخلیه مایع آلوده: پس از مدت معینی (معمولاً چند ساعت)، مایع آلوده از شکم خارج می‌شود.

ورود مایع تازه: پس از تخلیه مایع آلوده، مایع جدید وارد شکم می‌شود و این چرخه ادامه می‌یابد.

مزایا و معایب دیالیز صفاقی:

مزایا:

انعطاف‌پذیری: بیمار می‌تواند این فرایند را در خانه انجام دهد و نیاز به مراجعه مکرر به بیمارستان ندارد.

مناسب برای برخی بیماران: برای بیمارانی که نمی‌توانند به دلیل مشکلات قلبی یا مشکلات دسترسی به رگ‌ها همودیالیز کنند، دیالیز صفاقی یک گزینه مناسب است.

حفظ کیفیت زندگی: این روش می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد چون انعطاف‌پذیرتر است و بیمار می‌تواند بیشتر فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهد.

معایب:

خطر عفونت: یکی از بزرگ‌ترین خطرات این روش، عفونت در محل ورود کاتتر (که به آن "پریتونیت" گفته می‌شود) است.

نیاز به آموزش: بیمار باید نحوه انجام دیالیز صفاقی و مراقبت‌های لازم را به خوبی بیاموزد.

کنترل مایعات و مواد غذایی: بیمار باید مراقب مصرف مایعات و مواد غذایی خود باشد، چون در صورت عدم مدیریت درست، ممکن است مشکلاتی به وجود آید.

نکات مهم:

دیالیز صفاقی معمولاً برای بیمارانی که نارسایی کلیه دارند و گزینه مناسبی برای همودیالیز نیستند، استفاده می‌شود.

این روش می‌تواند برای افرادی که در مراحل اولیه نارسایی کلیه هستند یا مشکلات حرکتی دارند، انتخاب مناسبی باشد.

مقایسه همودیالیز و دیالیز صفاقی

در اینجا جدول مقایسه‌ای بین همودیالیز و دیالیز صفاقی آورده شده است:

این جدول می‌تواند به مقایسه دقیق‌تر و تصمیم‌گیری بین روش‌های همودیالیز و دیالیز صفاقی کمک کند. انتخاب بهترین روش بستگی به وضعیت بیمار، ترجیحات شخصی، شرایط دسترسی به مراکز درمانی و توصیه پزشک دارد.

آیا دیالیز باعث بهبود کامل بیماری کلیوی می شود؟

دیالیز بهبود کامل بیماری کلیوی را به دنبال ندارد، بلکه تنها به مدیریت و کنترل علائم و حفظ عملکرد بدن در صورت نارسایی کلیه کمک می‌کند.

دیالیز در واقع جایگزین کارکرد طبیعی کلیه‌ها نمی‌شود. کلیه‌ها مسئول فیلتر کردن مواد زاید، مایعات اضافی و تنظیم الکترولیت‌های بدن هستند، اما دیالیز تنها وظایف خاصی از این فرآیندها را انجام می‌دهد. هدف اصلی دیالیز، تخلیه مواد زاید و مایعات اضافی از بدن و حفظ تعادل شیمیایی است.

دلایلی که دیالیز باعث بهبود کامل بیماری کلیوی نمی‌شود:

دیالیز فقط عملکرد کلیه‌ها را جایگزین می‌کند، نه بافت کلیه‌ها را: دیالیز نمی‌تواند بافت کلیه‌ها را بازسازی کند یا به کلیه‌ها کمک کند تا دوباره به طور کامل عملکرد خود را از سر بگیرند.

کاهش کارایی دیالیز نسبت به کلیه‌ها: دیالیز نمی‌تواند به طور کامل تمام عملکردهای کلیه‌ها را انجام دهد، مانند تولید هورمون‌هایی که به تنظیم فشار خون و تولید گلبول‌های قرمز کمک می‌کنند.

بیماری‌های کلیوی مزمن: در بیماری‌های مزمن کلیوی (مثل بیماری کلیوی مزمن مرحله آخر یا نارسایی کلیه)، دیالیز نمی‌تواند درمانی قطعی باشد و بیمار ممکن است به پیوند کلیه نیاز داشته باشد.

درمان‌های دیگر:

پیوند کلیه: پیوند کلیه می‌تواند درمانی برای بیمارانی باشد که به مرحله نهایی نارسایی کلیه رسیده‌اند و دیالیز جوابگو نیست. در پیوند کلیه، کلیه از یک اهداکننده گرفته شده و جایگزین کلیه آسیب‌دیده می‌شود.

مدیریت بیماری‌های کلیوی: در مراحل اولیه بیماری کلیوی، درمان‌های دارویی و تغییرات سبک زندگی ممکن است به کاهش سرعت پیشرفت بیماری و جلوگیری از نیاز به دیالیز کمک کنند.

در نتیجه، دیالیز فقط به عنوان یک روش درمانی موقتی برای کنترل علائم و نگه‌داشتن شرایط بیمار است و برای بهبودی کامل کلیه‌ها یا درمان نارسایی کلیه‌ها کافی نیست.

دیالیز در زنان و مردان متفاوت است؟

دیالیز به طور کلی برای زنان و مردان مشابه است و اصول درمانی و روش‌های انجام آن برای هر دو گروه یکسان هستند. با این حال، برخی نکات خاص ممکن است وجود داشته باشد که تفاوت‌هایی را بین زنان و مردان در این فرایند ایجاد کنند. این تفاوت‌ها بیشتر مربوط به ویژگی‌های جسمی و فیزیولوژیکی هستند که می‌توانند تأثیراتی بر روند درمان داشته باشند.

تفاوت‌های ممکن در دیالیز برای زنان و مردان:

فیزیولوژی بدن:

میزان آب بدن: زنان معمولاً میزان آب بدن کمتری نسبت به مردان دارند. این امر می‌تواند بر میزان مایعاتی که باید از بدن حذف شود تأثیر بگذارد و در نتیجه ممکن است نیاز به تنظیمات متفاوتی در دیالیز باشد.

پاسخ به درمان:

برخی مطالعات نشان داده‌اند که مردان ممکن است به دیالیز بهتر از زنان پاسخ دهند و نیاز به دیالیز طولانی‌تر و بیشتری داشته باشند. این ممکن است به تفاوت‌های هورمونی و ساختاری بدن هر دو گروه مربوط باشد.

مسائل هورمونی:

هورمون‌ها: هورمون‌های جنسی زنانه (مثل استروژن) و مردانه (مثل تستوسترون) می‌توانند بر نحوه پاسخ بدن به درمان‌های دیالیز تأثیر بگذارند. برای مثال، برخی هورمون‌ها می‌توانند تأثیر بر فشار خون و سوخت و ساز بدن داشته باشند که در مدیریت دیالیز مؤثر است.

مسائل مرتبط با بارداری:

برای زنان باردار که نیاز به دیالیز دارند، مراقبت‌های ویژه‌ای نیاز است. دیالیز در دوران بارداری باید با دقت انجام شود زیرا می‌تواند بر سلامت مادر و جنین تأثیر بگذارد. برخی روش‌ها و داروها ممکن است در این دوران ممنوع یا محدود شوند.

عوارض و مشکلات جانبی:

زن‌ها ممکن است بیشتر از مردان به عفونت‌های محل کاتتر (در دیالیز صفاقی) یا مشکلات هورمونی ناشی از نارسایی کلیه حساس باشند. در برخی موارد، زنان ممکن است بیشتر از مردان دچار کمبود آهن و مشکلات مربوط به خون‌رسانی شوند که به تنظیم و نظارت بیشتری در طول درمان نیاز دارد.

پایداری عروق برای همودیالیز:

در برخی زنان به دلیل تفاوت‌های فیزیولوژیکی، ایجاد دسترسی عروقی (مثل شنت یا کاتتر) برای همودیالیز ممکن است دشوارتر از مردان باشد. همچنین، در زنان ممکن است رگ‌های کوچک‌تری نسبت به مردان وجود داشته باشد که می‌تواند چالش‌هایی در طول فرآیند همودیالیز ایجاد کند.

مراقبت های بعد از دیالیز

مراقبت‌های بعد از دیالیز برای جلوگیری از عوارض جانبی و حفظ سلامت بیمار بسیار مهم هستند. این مراقبت‌ها به نوع دیالیز (همودیالیز یا دیالیز صفاقی) و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد. در اینجا برخی از مهم‌ترین مراقبت‌ها آورده شده است:

1. استراحت و مراقبت از بدن

استراحت: پس از دیالیز، ممکن است بیمار احساس خستگی یا ضعف کند. بنابراین، استراحت کافی ضروری است.

ورزش سبک: اگر بیمار احساس خوبی دارد، ورزش‌های سبک و پیاده‌روی کوتاه می‌تواند به بازسازی انرژی کمک کند.

2. مراقبت از محل دسترسی دیالیز

بررسی محل دسترسی: محل شنت (در همودیالیز) یا کاتتر (در دیالیز صفاقی) باید به طور منظم بررسی شود تا از عفونت، خونریزی یا مشکلات دیگر جلوگیری شود.

نظافت محل: محل دسترسی باید تمیز نگه داشته شود. در صورت وجود هرگونه قرمزی، تورم یا ترشح، باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود.

3. توجه به فشار خون و وضعیت مایعات بدن

کنترل فشار خون: فشار خون باید پس از دیالیز کنترل شود، زیرا دیالیز می‌تواند تأثیراتی بر فشار خون داشته باشد.

محدودیت مصرف مایعات: پس از دیالیز، بیمار ممکن است مجبور به محدود کردن مصرف مایعات باشد، زیرا کلیه‌ها قادر به تنظیم مایعات بدن نیستند.

وزن‌کشی روزانه: وزن بیمار باید روزانه اندازه‌گیری شود تا از تجمع مایعات اضافی جلوگیری شود.

4. رژیم غذایی و داروها

رژیم غذایی مناسب: رژیم غذایی باید مطابق با توصیه‌های پزشک تنظیم شود. مصرف نمک، پتاسیم و فسفر باید محدود باشد. مصرف پروتئین نیز باید کنترل شود.

داروها: بیمار باید داروهای تجویز شده را به طور منظم مصرف کند. این داروها ممکن است شامل داروهای فشار خون، مکمل‌های آهن، داروهای فسفر و سایر داروهای مورد نیاز باشند.

5. نظارت بر علائم و نشانه‌های عوارض

علائم عفونت: در صورت بروز علائمی مانند تب، درد در محل کاتتر یا شنت، یا هر نوع قرمزی و تورم، باید به پزشک اطلاع داده شود.

مشکلات گوارشی: برخی بیماران بعد از دیالیز ممکن است مشکلات گوارشی مانند تهوع یا استفراغ را تجربه کنند. در این صورت، باید رژیم غذایی و داروها مطابق با وضعیت بیمار تنظیم شود.

6. پیشگیری از عفونت‌ها

رعایت بهداشت دست: شستشوی دست‌ها پیش از دست زدن به محل کاتتر یا شنت و رعایت اصول بهداشتی می‌تواند به پیشگیری از عفونت کمک کند.

مراقبت از محل کاتتر (در دیالیز صفاقی): کاتتر باید به طور منظم تمیز شود و از هرگونه آلودگی یا عفونت جلوگیری گردد.

7. برنامه پیگیری منظم

مراجعه به پزشک: بیمار باید طبق برنامه به پزشک و متخصص دیالیز مراجعه کند. بررسی‌های دوره‌ای برای ارزیابی عملکرد دیالیز و وضعیت کلی بدن ضروری است.

آزمایش‌های منظم: آزمایش‌های خون و بررسی‌های شیمیایی به طور منظم برای ارزیابی عملکرد کلیه و تأثیر دیالیز بر بدن باید انجام شود.

8. حمایت روانی

حمایت از بیمار: دیالیز می‌تواند تأثیرات روحی و روانی زیادی داشته باشد. حمایت از بیمار در دوران درمان و انگیزه‌بخشی می‌تواند به بهبود وضعیت روحی و روانی بیمار کمک کند.

مشاوره و گروه‌های حمایتی: بیمار می‌تواند از مشاوره یا گروه‌های حمایتی برای مقابله با استرس و نگرانی‌های روانی استفاده کند.

9. احتیاط در فعالیت‌های روزانه

فعالیت‌های فیزیکی: پس از دیالیز، ممکن است بیمار احساس ضعف یا سرگیجه کند. بنابراین، بهتر است از انجام فعالیت‌های فیزیکی شدید بلافاصله بعد از دیالیز اجتناب کند.

رانندگی و فعالیت‌های خطرناک: بیمار باید از رانندگی یا انجام فعالیت‌های خطرناک بلافاصله بعد از دیالیز خودداری کند.

بعد از دیالیز چه بخوریم؟

بعد از دیالیز، انتخاب مواد غذایی مناسب می‌تواند به بازسازی انرژی، حفظ تعادل الکترولیت‌ها و جلوگیری از عوارض کمک کند. در اینجا نکات مهم برای انتخاب غذاهای مناسب بعد از دیالیز آورده شده است:

1. غذاهای کم نمک و کم پتاسیم

نمک: پس از دیالیز، معمولاً باید مصرف نمک محدود شود زیرا کلیه‌ها قادر به دفع نمک اضافی نیستند. از مصرف غذاهای شور یا فرآوری‌شده خودداری کنید.

پتاسیم: کلیه‌ها معمولاً مسئول دفع پتاسیم اضافی هستند، اما پس از دیالیز باید مصرف پتاسیم به دقت کنترل شود. غذاهایی که پتاسیم زیادی دارند باید محدود شوند (مانند موز، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی).

2. غذاهای غنی از پروتئین با کیفیت بالا

پس از دیالیز، بدن به پروتئین نیاز دارد تا بافت‌ها و ماهیچه‌ها بازسازی شوند. بهتر است از پروتئین‌های با کیفیت بالا مانند:

گوشت بدون چربی (مرغ، بوقلمون)

ماهی

تخم‌مرغ

پنیر کم چرب

به دلیل این که دیالیز پروتئین بدن را از بین می‌برد، تأمین پروتئین به ویژه مهم است.

3. غذاهای کم فسفر

فسفر: سطح فسفر در خون باید کنترل شود، زیرا کلیه‌ها قادر به دفع فسفر اضافی نیستند. مصرف غذاهای با فسفر زیاد (مانند لبنیات، آجیل، گوشت‌های فرآوری‌شده) باید محدود شود.

به جای لبنیات، می‌توان از منابع پروتئینی دیگری که فسفر کمتری دارند، استفاده کرد.

4. کربوهیدرات‌های پیچیده

مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده مانند:

برنج قهوه‌ای

جو دوسر

نان گندم کامل

سیب‌زمینی می‌تواند انرژی لازم را تأمین کند بدون اینکه بر سطح قند خون تأثیر منفی بگذارد.

5. آب و مایعات

پس از دیالیز، باید از مصرف مایعات اضافی پرهیز شود زیرا کلیه‌ها قادر به دفع سریع مایعات نیستند.

با این حال، نوشیدن مایعات به اندازه کافی مهم است و باید طبق توصیه پزشک مقدار مایع مصرفی تنظیم شود.

6. غذاهای غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی

برخی از بیماران دیالیزی ممکن است دچار کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ویتامین D و آهن شوند. غذاهایی که غنی از این مواد هستند، می‌توانند مفید باشند:

سبزیجات برگ سبز (مثل اسفناج)

میوه‌های کم پتاسیم (مانند سیب و توت‌فرنگی)

ماهی‌هایی که منبع خوبی از ویتامین D هستند (مانند سالمون)

7. کنترل وزن و اندازه وعده‌های غذایی

مصرف وعده‌های غذایی کوچک و متعدد به کاهش بار بر سیستم گوارشی کمک می‌کند و به جلوگیری از اضافه وزن که ممکن است فشار بیشتری بر بدن وارد کند، کمک می‌کند.

غذاهایی که باید بعد از دیالیز اجتناب کرد:

غذاهای پر نمک (مانند کنسروها، فست فودها)

غذاهای پر پتاسیم (مانند موز، پرتقال، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی)

غذاهای پر فسفر (مانند لبنیات، حبوبات)

غذاهای سرخ‌شده و چرب

نمونه وعده‌های غذایی بعد از دیالیز:

صبحانه: یک تخم‌مرغ آب‌پز، نان سبوس‌دار، یک سیب کوچک.

ناهار: سینه مرغ گریل‌شده، برنج قهوه‌ای، سبزیجات بخارپز.

شام: ماهی سالمون، سیب‌زمینی آب‌پز، سالاد سبزیجات.

میان‌وعده: پنیر کم چرب با چند خرما (در صورت عدم محدودیت پتاسیم).

عوارض دیالیز

دیالیز، به‌ویژه زمانی که به‌طور طولانی‌مدت انجام می‌شود، می‌تواند عوارض و مشکلات مختلفی را به همراه داشته باشد. این عوارض می‌توانند به علت نوع دیالیز (همودیالیز یا دیالیز صفاقی)، وضعیت سلامت عمومی بیمار و نحوه مدیریت درمان متفاوت باشند. در اینجا برخی از عوارض رایج دیالیز آورده شده است:

1. عوارض جانبی شایع همودیالیز

افت فشار خون (Hypotension): در طول همودیالیز، خون از بدن بیمار خارج می‌شود و دوباره به بدن برمی‌گردد. این فرآیند می‌تواند منجر به افت فشار خون شود که علائمی مانند سرگیجه، تهوع، ضعف و گاهی غش کردن به همراه دارد.

خستگی و ضعف: بسیاری از بیماران بعد از همودیالیز احساس خستگی می‌کنند که می‌تواند به‌دلیل کاهش مایعات، مواد زائد و همچنین پروتئین از دست رفته باشد.

کاهش سطح سدیم (Hyponatremia): در بعضی موارد، همودیالیز می‌تواند منجر به کاهش سطح سدیم در خون شود که علائمی مانند سردرد، حالت تهوع و استفراغ به همراه دارد.

کاهش عملکرد قلب: برخی از بیماران مبتلا به بیماری‌های قلبی در طول دیالیز ممکن است مشکلات قلبی بیشتری را تجربه کنند.

خونریزی و عفونت محل دسترسی: استفاده از شنت یا کاتتر در همودیالیز می‌تواند منجر به خونریزی یا عفونت در محل دسترسی شود.

2. عوارض جانبی دیالیز صفاقی

عفونت (Peritonitis): یکی از خطرات عمده در دیالیز صفاقی، عفونت صفاق (پریتونیت) است که می‌تواند در نتیجه آلوده شدن محل کاتتر دیالیز رخ دهد. این عفونت ممکن است باعث تب، درد شکم و احساس ناخوشی شود.

افزایش وزن (Fluid Overload): در دیالیز صفاقی، مایعات به داخل بدن تزریق می‌شود و در صورت عدم تخلیه مناسب مایعات، ممکن است تجمع مایعات اضافی و افزایش وزن رخ دهد.

چسبندگی صفاق (Adhesions): در طول زمان، ممکن است صفاق به دیواره‌های شکم بچسبد که می‌تواند منجر به درد شکم و مشکلات گوارشی شود.

خطرات مربوط به کاتتر: کاتترهای دیالیز صفاقی در معرض عفونت یا انسداد قرار دارند و نیاز به مراقبت دقیق دارند.

3. عوارض مشترک در هر دو نوع دیالیز

مشکلات گوارشی: بسیاری از بیماران پس از دیالیز ممکن است مشکلات گوارشی مانند تهوع، استفراغ یا اسهال را تجربه کنند. این مشکلات معمولاً ناشی از تغییرات در تعادل مایعات و الکترولیت‌ها هستند.

مشکلات پوستی: بیمارانی که دیالیز می‌شوند، ممکن است به دلیل خشکی و خارش پوست دچار ناراحتی شوند.

کمبود مواد مغذی: دیالیز می‌تواند باعث از دست دادن برخی از مواد مغذی، مانند پروتئین، آهن و ویتامین‌ها شود. این وضعیت ممکن است نیاز به مصرف مکمل‌های غذایی را ایجاد کند.

عوارض روانی: بیماران دیالیزی ممکن است به دلیل فشار روانی و استرس ناشی از بیماری مزمن، درمان‌های مکرر و محدودیت‌های غذایی، افسردگی یا اضطراب را تجربه کنند.

4. عوارض بلندمدت دیالیز

مشکلات قلبی و عروقی: بیماران دیالیزی ممکن است در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی قرار بگیرند. دیالیز می‌تواند فشار خون را تغییر داده و فشار اضافی به قلب وارد کند.

استخوان‌پریشی (Osteodystrophy): مشکلات مربوط به متابولیسم کلسیم و فسفر می‌توانند منجر به ضعف استخوان‌ها و خطر شکستگی شوند.

مشکلات کلیوی بیشتر: دیالیز نمی‌تواند عملکرد کلیه را به طور کامل جایگزین کند و در طول زمان، با توجه به نوع بیماری کلیوی، ممکن است مشکلات کلیوی بیشتر یا عوارض جانبی دیگری بروز کنند.

نارسایی کبدی: برخی از بیماران دیالیزی ممکن است به دلیل تجمع مواد سمی در بدن دچار نارسایی کبدی شوند.

اگر دیالیز جواب ندهد چه می شود؟

اگر دیالیز به درستی جواب ندهد یا نتایج مطلوب را ارائه ندهد، چندین سناریو ممکن است رخ دهد. دیالیز تنها به عنوان یک جایگزین موقت برای عملکرد طبیعی کلیه‌ها عمل می‌کند و در برخی موارد، ممکن است مشکلات زیر به وجود آید:

1. عدم کنترل مواد زائد و مایعات بدن

مشکل: دیالیز ممکن است نتواند به اندازه کافی مواد زائد (مانند اوره و کراتینین) و مایعات اضافی را از بدن پاک کند.

نتیجه: تجمع مواد زائد در بدن و احتباس مایعات می‌تواند منجر به علائمی مانند تهوع، استفراغ، تورم، تنگی نفس، و در موارد شدید، مسمومیت کلیوی شود.

2. تخریب بیشتر عملکرد کلیه‌ها

مشکل: در برخی موارد، دیالیز نمی‌تواند عملکرد کلیه‌ها را به طور کامل جایگزین کند و ممکن است بیماری کلیوی به مرحله‌ای برسد که دیالیز نتواند آن را کنترل کند.

نتیجه: ممکن است نیاز به گزینه‌های درمانی دیگر مانند پیوند کلیه یا درمان‌های حمایتی بیشتر باشد.

3. عوارض جانبی دیالیز

مشکل: عوارض جانبی دیالیز مانند افت فشار خون، عفونت محل دسترسی (کاتتر یا شنت) یا مشکلات مربوط به تعادل الکترولیت‌ها (مانند سدیم و پتاسیم) می‌تواند باعث اختلال در اثربخشی درمان شود.

نتیجه: این مشکلات می‌توانند کیفیت زندگی بیمار را کاهش داده و باعث نیاز به مراقبت‌های ویژه یا تغییرات در روش دیالیز شوند.

4. عدم توانایی در رفع نیازهای تغذیه‌ای

مشکل: دیالیز نمی‌تواند به اندازه کافی مواد مغذی مانند پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی را تامین کند، و این کمبودها ممکن است باعث ضعف و سایر مشکلات جسمی شود.

نتیجه: بیمار ممکن است دچار سوء تغذیه، کاهش وزن، ضعف عضلانی، و مشکلات سیستم ایمنی شود.

5. عدم تطابق با بدن بیمار

مشکل: در برخی موارد، بدن بیمار ممکن است به دیالیز پاسخ مناسبی ندهد. مثلا، اگر محل دسترسی دیالیز دچار مشکلاتی مانند انسداد یا عفونت شود، درمان نمی‌تواند به طور مؤثر انجام شود.

نتیجه: نیاز به جایگزینی روش‌های درمانی یا تغییر نوع دیالیز به روش دیگر (از همودیالیز به دیالیز صفاقی یا برعکس) وجود خواهد داشت.

6. نیاز به پیوند کلیه

مشکل: در صورتی که دیالیز نتواند نیازهای بدن را به طور کامل برطرف کند و بیماری کلیوی به مرحله نهایی برسد، پیوند کلیه ممکن است تنها گزینه درمانی باقی‌مانده باشد.

نتیجه: پیوند کلیه می‌تواند به بیمار این امکان را بدهد که عملکرد طبیعی کلیه‌ها را دوباره تجربه کند و از وابستگی به دیالیز رهایی یابد.

7. احتمال مرگ

مشکل: در صورت عدم پاسخ مناسب به دیالیز و عدم درمان‌های مؤثر دیگر، احتمال پیشرفت بیماری کلیوی و مشکلات سیستمیک وجود دارد که در موارد شدید، می‌تواند منجر به مرگ شود.

نتیجه: برای بیماران دیالیزی، اگر بیماری کلیوی درمان نشود و دیالیز نتواند به درستی مواد زائد را پاک کند یا مایعات را کنترل کند، عواقب جدی و تهدیدکننده زندگی ممکن است به وجود آید.

چه اقداماتی باید انجام شود؟

اگر دیالیز به درستی جواب ندهد، بیمار باید تحت نظارت دقیق پزشک قرار گیرد و اقدامات زیر ممکن است انجام شود:

ارزیابی مجدد روش درمانی: پزشک ممکن است روش‌های دیالیز را تغییر دهد یا به بررسی کارایی دیالیز بپردازد.

آزمایش‌های بیشتر: برای بررسی عملکرد کلیه‌ها، سطح مواد زائد و مایعات بدن، آزمایش‌های بیشتر انجام خواهد شد.

پیوند کلیه: در صورتی که دیالیز جواب ندهد، پیوند کلیه ممکن است توصیه شود، به‌ویژه اگر بیمار شرایط لازم را برای پیوند داشته باشد.

مدیریت عوارض: مدیریت عوارض جانبی ناشی از دیالیز، مانند عفونت‌ها، مشکلات قلبی یا گوارشی، ضروری است.

پشتیبانی روحی و روانی: بسیاری از بیماران دیالیزی با مشکلات روانی مانند اضطراب یا افسردگی روبه‌رو هستند که به حمایت روانی و مشاوره نیاز دارند.

سوالات متداول

چقدر طول می‌کشد تا بیمار تحت دیالیز قرار گیرد؟

مدت زمان هر جلسه دیالیز معمولاً بین 3 تا 5 ساعت است و به طور معمول بیمار به 3 جلسه دیالیز در هفته نیاز دارد (برای همودیالیز).

آیا دیالیز می‌تواند طول عمر بیمار را افزایش دهد؟

دیالیز می‌تواند عمر بیمار را افزایش دهد، اما تنها به عنوان یک جایگزین موقت برای کلیه‌ها عمل می‌کند و به خودی خود درمانی برای بیماری کلیوی نیست.

چگونه می‌توان از عفونت در دیالیز جلوگیری کرد؟

برای جلوگیری از عفونت، رعایت بهداشت در محل دسترسی (کاتتر یا شنت) بسیار مهم است. همچنین، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت نیاز و مراقبت‌های صحیح در خانه برای دیالیز صفاقی کمک می‌کند.

آیا بیمه هزینه‌های دیالیز را پوشش می‌دهد؟

بیشتر بیمه‌ها بخشی از هزینه‌های دیالیز را پوشش می‌دهند، اما میزان پوشش بستگی به نوع بیمه و قرارداد آن دارد. برخی هزینه‌ها مانند داروها، محلول‌های دیالیز و تجهیزات ممکن است تحت پوشش نباشند.

آیا دیالیز می‌تواند باعث بهبود بیماری کلیوی شود؟

دیالیز به خودی خود باعث بهبود عملکرد کلیه‌ها نمی‌شود، بلکه فقط جایگزین موقت عملکرد کلیه‌هاست. بهبود عملکرد کلیه‌ها معمولاً نیازمند درمان‌های دیگر مانند پیوند کلیه است.