پناهندگی آیا جرم است؟ / مجازاتش چیست ؟

پناهندگی کیس های زیادی دارد و شرایط پناهندگی در کشور های دیگر متفاوت است. می توان روش های قانونی را جایگزین پناهندگی دانست. پناهندگی مشکلات زیادی دارد. پناهجو برای پناهندگی باید مرز های کشور خود را پشت سر بگذارد.

مهاجرت و ایجاد تغییر و مهاجرت در زندگی در سال‌های اخیر هدف اقشار گوناگونی از مردم جوامع گوناگون به‌ویژه کشورهای کمتر توسعه یافته بوده است. هستند در این میان اشخاصی که به علت های گوناگون به فکر پناهندگی به راه های گوناگون می افتند که در این راه خطر های زیادی را به جان می خرند؛ کوچک ترین آن از دست دادن پول و سرمایه و در بدترین حالت از دست دادن جانشان است.

تفاوت مهاجر و پناهنده از دید حقوقی چیست؟

در صورتی که تفاوت قائل شویم میان فردی که مهاجرت می کند با فردی که پناهنده می شود باید به این نکته دقت کنیم که میان این دو عبارت یک قیاس عموم و خصوص مطلق وجود دارد؛ به این دلیل که مهاجر هم قادر است فردی باشد که به صورت قانونی از یک کشور به کشور دیگری مهاجرت یا ترک تابعیت کرده و هم قادر است به فردی اطلاق شود که به صورت غیرقانونی دست به این کار می زند، ولی پناهنده فردی است که بر اساس موازین قانونی، حقوقی یا سیاسی کشور خودش یا کشوری که هدف دارد به آن جا مهاجرت کند اقدام به این سفر می کند.

چه نهاد یا سازمان‌های بین‌المللی از نظر حقوقی مسئول رسیدگی به امور مهاجران و  پناهجویان است و آن ها چه اولویت هایی را جهت پذیرش این افراد قائل هستند؟

به صورت ویژه کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در این زمینه فعال است که به صورت قانونی و سازمانی  از سال 1950 تاسیس شده و وظیفه آن حمایت از پناهندگانی است که بر اساس موازین بین المللی جان، مال، شرف و ناموس‌شان در مخاطره است.

در کشورمان ایران هنگامی که افغانستان با جنگ و مخاطرات بین المللی مواجه بود پذیرای اتباع این سرزمین بوده و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل هم از نظر مالی به آن ها کمک می‌کرد و از طرفی بر چگونگی رسیدگی به امور پناهجویان افغانستان نظارت دارد. طبق کنوانسیون های بین المللی کشور پذیرنده مهاجر باید رفتاری پسندیده در حد توانش داشته باشد و نکته قابل بیان این است که این پناهجویان بعد از پذیرفته شدن به دست کشور مقصد باید قادر باشند از همه ی حقوق شهروندی آن کشور برخوردار شوند و این امر در حیطه شرافت انسانی بوده و باید از محل نگهداری این اشخاص هم بازدید صورت گیرد.

آیا براساس قوانین بین المللی این اشخاص باید پذیرفته و نگهداری شوند تا به پرونده آن ها رسیدگی شود؟

این که حتما دولت پذیرنده موظف و مکلف به پذیرش آن ها باشد چنانچه که شخص درخواست دهنده شامل مورد هایی که در کنوانسیون‌های بین‌المللی آمده مانند جنگ، مخاطرات بین المللی، ترس از دست دادن جان به خاطر مذهب، عدم داشتن شغل مناسب یا به مخاطره افتادن شرافت یا حیثیت فرد باشد و در این صورت یک کشور ملزم به رسیدگی وضعیت فرد مهاجر و پذیرش و پناه دادن به آن ها است.

در صورتی که بعضی کشورها تحت عنوان مشکلات مالی و مسائل داخلی حاضر به پذیرش مهاجران نباشند، تکلیف چیست؟

گاهی کشور پذیرنده به علت شرایط متفاوت جهت تنظیم امور داخلی خود در صدد آن بر می آید تا پناهجو را در پناهگاهی که خودش برای آن در نظر گرفته مستقر کند، اما این امر به آن معنا نیست که پناهنده از حقوق شهروندی آن کشور برخوردار باشد، بلکه از حقوق پناهندگی برخوردار است و باید مال و جانش از خطر حفظ گردد.

اینکه به آن ها حقوق مساوی و برابر با تابعین خودشان داده شود محل مناقشه بوده و در صورتی که کشوری این حقوق را اعطا کند بیشتر به مولفه های حقوق بشری پایبند بوده اما چنانچه سرزمینی هم به این موارد تن ندهد با استنطاق و بازخواست مواجه نخواهد شد. به این دلیل که باید یک معیارهایی را برای این اشخاص در نظر بگیرند تا با سیل پناهجویان مواجه نشوند؛ به این دلیل که در این صورت رفاه و  امنیت کشور و شهروندان خودشان به خطر می‌افتد.

در نتیجه امکان دارد رسیدگی به اسکان آن ها به گونه ای مطلوب زمان‌بر باشد. در مقابل هم این کشورها حق ندارند به این دلیل که وضعیت اقتصادی خودشان در خطر است از پذیرش پناهجویان سرباز زنند یا به حقوق ابتدایی این اشخاص که در عرصه بین المللی برایشان تعریف شده و طبق کنوانسیون ها مکلف به اجرای آن هستند، بی‌توجه باشند.

بدون شک در این میان خیلی از مهاجران یا پناهجویان به دست قاچاقچیان انسان با هدف رسیدن به مقصد جابجا می‌شوند، جهت مقابله با قاچاقچیان انسان چه نهادهایی دارای وظیفه هستند؟

به این پدیده باید از دو منظر نگاه کرد؛ منظر ابتدایی این که به چه دلیل اشخاصی تحت عنوان قاچاقچی انسان دست به چنین فعالیت هایی می زنند که ریشه آن بیشتر به مسائل اجتماعی و اقتصادی بازمی گردد و این حمل و نقل ها مخاطرات و تهدیدهای زیادی برای پناهجویان به دنبال دارد.

جدا از وضعیت بد نگهداری و نحوه بد برخورد با این اشخاص تاکنون قتل ها و سرقت های زیادی هم متوجه پناهجویانی شده که جان و مال خود را به قاچاقچیان انسان سپرده اند به این امید که آن ها را مقصد برسانند.

ولی در مورد این که چه کسی مسئول رسیدگی به مجازات چنین اشخاصی است باید بگوییم با توجه به اینکه اصل سرزمینی بودن مجازات یک اصل مسلم و پذیرفته است و دادگاهی صالح جهت رسیدگی که جرم در آن حوزه واقع شده، به نظر می رسد قاچاقچی در هر حوزه که مرتکب جرم شود همان کشور هم جهت رسیدگی و دستگیری آن فرد صلاحیت و توانایی دارد.

از طرف دیگر یکی از اهداف مجازات مجرم این است که سایرین متنبه شده و آن ها به این راه وارد نشوند. در این زمینه شدت مجازات آنقدر زیاد نیست و چنانچه که مجازات سنگینی هم صورت بگیرد مورد تنبه این اشخاص نمی شود؛ به این دلیل که در بعضی موارد شخص مجرم از سر ناچاری دست به این اقدام می‌زند.

هنگامی که بسترهای اقتصادی و اجتماعی لازم جهت زندگی بعضی افراد را نمی توانیم فراهم کنیم و آن ها در جامعه بدون کار، اراده و توانایی های لازم جهت امرار معاش رها شده اند چگونه انتظار داریم دست به چنین اقداماتی نزنند.

با توجه به افزایش متقاضیان پناهندگی و مهاجرت‌های غیرقانونی و فعالیت قاچاقچیان انسان آیا انگیزه لازم جهت برخورد با باندهای قاچاق انسان وجود دارد؟

در همه کشورها حتما پشت سر پدیده‌های غیرقانونی پول‌ساز باندها و مافیای غیرقانونی وجود دارد که حاضر نیستند از این منفعت های شخصی به نفع مردم بگذرند؛ پدیده قاچاق انسان هم جدا از دیگر پدیده‌های غیرقانونی که در آن ها سود سرشاری وجود دارد، نیست.

در بعضی کشورها مواد مخدر،سیگار، ارز یا قاچاق انسان جزو پدیده هایی هستند که در آمدهای روزانه سرشاری را برای متصدیان آن ها به همراه دارند و زندگی آن ها را کاملا متحول می کند. با این تفاسیر قطعا در چنین شبکه های پول سازی سازمان ها یا نهادهای غیرقانونی متولد می شوند که این شبکه ها را هدایت می کنند.

آن ها با همین منافع مالی خود احتمال دارد به اجرای قانون صدمه بزنند و در خیلی از مواقع اجرای قانون را متضرر می کنند. آن ها با امکانات مالی که در اختیار دارند قادرند از روند اجرای قانون جلوگیری کنند.

آیا پناهجویانی که به کشورهای‌شان باز می گردند مجرم شناخته می شوند؟

پناهجو از مرزهای کشور به صورت غیرقانونی گذشته است و این اقدام مجازات خروج غیرقانونی از مرزها را به دنبال دارد، این موضوع مجازات پائینی دارد و تبدیل به جزای نقدی می شود که جزای سنگینی نیست. اما هنگامی که یک پناهجو جهت فرار از جرمی که مرتکب شده اقدام به خروج غیر قانونی از کشور هم می کند، طبیعی است که این فرد هم جزای جرمش را می بیند، هم جزای خروج غیرقانونی از مرز را.

بخش دیگری از اشخاص هم که به صورت قانونی از کشور خارج می‌شوند و از کشور دیگری اقدام به خروج غیرقانونی به سمت کشور مقصد می کنند اساسا از نظر ایران مرتکب خلافی در داخل مرزهای کشور نشده اند. مانند پناهجویانی که قانونی از ایران به مالزی می روند بعد تلاش می کنند به صورت غیر قانونی به استرالیا بروند.

ما باید شأن ملت و دولتمان را در خارج از کشور حفظ کنیم. شخصی که از مملکت خارج و برای گرفتن پناهندگی به دروغ متوسل می شود و مسائلی در خارج از کشور مطرح می کند که شان کشور یا هموطنش را رعایت نمی کند طبیعی است که باید انتظار بازخواست را داشته باشد و این حق طبیعی هر شخصی است، اما اینکه این سوالات منتهی به مجازات شود باید بگویم چنین چیزی نیست.

در صورتی که فردی در داخل کشور مرتکب جرمی نشده و خروجش از کشور هم قانونی بوده است و بعد از آن درخواست پناهندگی به کشور دیگری داده باشد می تواند مجددا به کشور بازگردند و با مجازات روبرو نخواهند شد. این که عموما تصور می کنند به واسطه خروج و درخواست پناهندگی به کشور دیگری با حبس های طویل المدت روبرو می شوند، درست نیست.