فناوری‌های ایرانی از ۸ هزارسال قبل میلاد/ پیشینیان ما چگونه برای نخستین بار عمل سزارین و باتری الکتریکی را ابداع کردند؟
رکنا: در این مطلب به برخی از عرصه‌های علم و فن که ایرانیان باستان در آن ها، جهانیان را وامدار خود کرده‌اند، می‌پردازیم.
به گزارش رکنا، ایران همواره یکی از مناطق نابغه‌خیز و تأثیرگذار بر تاریخ جهان بوده است؛ ایرانیان، خواه اقوام اولیه‌ای که در این فلات می‌زیستند و خواه، اقوام آریایی که بعد‌ها و حدود دو هزار سال قبل از میلاد به این سرزمین کوچیدند، در خاک زرخیز آن، به فعالیت‌های مختلفی روی آوردند که زمینه‌ساز رشد علوم و فنون مختلف در این مرز و بوم شد؛ فنونی که بسیاری از آن ها، در ایران نضج گرفت، بالید و در نهایت، جهانیان را از برکات خود برخوردار کرد.
در این نوشتار، به برخی از عرصه‌های علم و فن که ایرانیان باستان در آن ها، جهانیان را وامدار خود کرده‌اند، می‌پردازیم؛ عرصه‌هایی که شاید در میان هیاهوی امروزی دانش و فناوری‌های مغرب زمین، به چشم آنان که مفتون زرق و برق بیگانگان هستند، نیاید؛ اما واقعیتی است غرورآمیز بر تارک تاریخ این کهن بوم و بر.
پزشکی
پزشکی در ایران باستان، پیشه‌ای مقدس بوده است. زرتشت، خود پزشکی توانمند و ماهر بود و در متون اوستایی، نامی از «ثریته»، به عنوان پزشک حاذق ایران باستان، به میان آمده است. مُغ‌ها در این دوره، هم کسوت روحانی داشتند و هم مقام طبیب. آن‌ها افزون بر شناسایی گیاهان متعدد دارویی، شیوه‌های نوینی را برای نجات انسان‌ها از درد و رنج، کشف و به جهانیان عرضه کردند. به روایت شاهنامه حکیم توس، نخستین «سزارین» تاریخ، توسط ایرانیان و هنگام تولد رستم، اتفاق افتاد؛ آن‌گونه که پژوهشگران منصف، معادل فارسی «سزارین» را، «رستمینه» دانسته‌اند.
بقایای تمدن درخشان شهر سوخته در نزدیکی زابل، سندی زنده از توانمندی پزشکان ساکن فلات ایران، در ده هزار سال قبل است؛ چشم مصنوعی کشف شده در این منطقه که در جمجمه بانویی حدوداً ۳۵ ساله جا خوش کرده بود، مدرکی انکارناپذیر در توانمندی ایرانی‌ها برای تولید پروتز‌های مختلف پزشکی است. در قرن‌های بعد، خاندان‌هایی مانند بختیشوع، در غرب ایران زندگی می‌کردند و توانمندی آن‌ها در طبابت و تأثیرشان بر دانش پزشکی، حتی مرز‌های کینه و حسادت غربی را در نوردید و در تاریخ علم جهان ماندگار شد.
حمل و نقل
ساکنان فلات ایران، عموماً به دام پروری مشغول بودند و از همین رو، نیاز مبرمی به مسیر و ابزارآلات مناسب برای جابه‌جایی در مراتع و کوهستان‌ها داشتند. به همین دلیل، نخستین جاده‌های مدرن در ایران متولد شد و هنگامی که هخامنشیان خواستند با سرعت حمل و نقل خود بر گستره قلمرو پهناورشان تسلط داشته باشند، جاده‌های سنگفرش شاهی، تخت جمشید را به شوش و شوش را به سارد در شبه جزیره آناتولی، به طول ۲۵۰۰ کیلومتر، متصل کرد تا نیاکان ما، نخستین کسانی باشند که دست به احداث بزرگراه‌های بین‌المللی می‌زنند.
برخی معتقدند که اختراع چرخ، در جنوب غربی فلات ایران، حدود هفت هزار سال قبل و زمانی که سومری‌ها نخستین پادشاهی خود را تأسیس کردند، اتفاق افتاد. قدیمی‌ترین چرخ ساخته دست بشر، در شوش، پایتخت باستانی ایلام، یافت شده است. ایرانی‌ها برای نخستین بار از فلزات برای استحکام چرخ استفاده و آن را از حالت توپُر به حالت توخالی تبدیل کردند تا وزنش کاهش یابد و توانایی بهتر جابه‌جا شدن را داشته باشد. به این ترتیب، فناوری تولید و استفاده از چرخ در ایران پنج هزار سال قبل از میلاد رایج شد و به کمک رونق اقتصادی آمد.
معماری
جلوه‌های توانمندی نیاکان ما در عرصه معماری، بیش از دیگر عرصه‌ها خودنمایی می‌کند. ایرانیان برای نخستین بار در تزیین بناها، از شیشه‌های رنگی استفاده کردند. در زیگورات چغازنبیل، شاهکار معماری دوره ایلام، می‌توان جلوه‌هایی از این هنر را دید. پخت آجر و استفاده از لاجورد برای تزیین آن نیز، ابتکار ایرانی‌ها بود. آن‌ها در هوای متغیر و فصل‌های چهارگانه فلات ایران، دست به اختراع سبکی از معماری زدند که بعد‌ها در تمام جهان گسترش یافت و آن، طراحی گنبد برای سقف خانه بود؛ گنبد به عنوان یک اختراع فوق‌العاده، میراث اجداد ایرانی ماست که با آن می‌شود زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم را به راحتی از سر گذراند.
نام برخی مهندسان ایرانی دوره هخامنشی، مانند اسکیلاکس، ستاسپه و آرتاخه، به دلیل ابداعاتشان در این عرصه، در تاریخ معماری دنیا باقی است. اسکیلاکس، تبحر فراوانی در حفر قنات، انتقال آب و ایجاد شبکه‌های بزرگ آبیاری در ایران باستان داشت؛ ابداعاتی که آثاری از نمونه‌های آن در حوالی گرگان و برخی نواحی خوزستان به دست آمده است.
صنایع غذایی
ظاهراً ایرانیان باستان، برای نخستین بار، به تولید روشمند و انبوه گندم رو آوردند. شواهدی در نزدیکی دریاچه ارومیه کشف شده است که نشان می‌دهد از پنج هزار سال قبل از میلاد، ما در سرزمینمان، مزارع بزرگ گندم داشته‌ایم و به تدریج، دیگر اقوام، از ایرانیان کشت این محصول را فرا گرفته‌اند. نیاکان ما، برای اولین بار، یونجه را بومی کردند و در زمین‌های این سرزمین کاشتند تا آن‌جا که بابِلی‌ها از نام ایرانی «اسپاستی» برای اسم بردن از یونجه استفاده می‌کردند. ایرانی‌ها به دانش پرورش پسته، بادام، انار و هلو پی بردند و برای نخستین‌بار در جهان، طعم این میوه‌های پرورش یافته را چشیدند و به عالم هدیه کردند.
دانش‌های تجربی
ایرانیان در دانش‌های تجربی، سرآمد دیگر اقوام در دوران باستان بوده‌اند؛ اما از آن‌جا که اهتمامی به نگارش گزارش نداشتند، غربی‌ها امروزه مدعی اختراع بخش مهمی از دستاورد‌های ایرانیان هستند. شاید باور نکنید، اما برای نخستین‌بار، ایرانیان دوره اشکانی بودند که بیش از ۲۵۰۰ سال قبل، باتری الکتریکی را اختراع کردند و در فن فلزکاری از آن بهره بردند. اُستانس، شیمی‌دان برجسته ایرانی، در هزاره اول قبل از میلاد، بسیاری از شیوه‌های ذوب فلزات را به جهانیان معرفی کرد و برجسته‌ترین طبیعی‌دان‌های یونانی و مصری، خود را از شاگردان و پیروان او می‌دانستند.
با این حال، تبحر در شیمی و ابداعات مربوط به آن در ایران، بسیار قدیمی‌تر از دوره هخامنشی است. طبق روایت اوستا، جاماسب، داماد و وزیر زرتشت، کیمیاگری توانا بود که برای نخستین بار، توانست به آلیاژ‌هایی از فلز آهن دست یابد. ایرانیان نخستین کسانی بودند که آهن را به صورت خالص، احتمالاً از درون شهاب سنگ‌ها، یافتند و از این فلز راهبردی در ساخت زیورآلات استفاده کردند.
منابع:
تاریخ علم در ایران، مهدی فرشاد؛ امیرکبیر؛ ۱۳۶۵؛ جلد یک
تأملی بر چگونگی تدوین مفاهیم اصولی معماری در منظر ایران باستان؛ آرین امیرخانی و دیگران؛ مجله آرمانشهر؛ ۱۳۸۷؛ شماره یک
تجارت دریایی خلیج فارس از هخامنشیان تا اشکانیان؛ علیرضا عبداللهی؛ مجله پژوهش در تاریخ؛ پاییز ۱۳۹۱؛ شماره 8
ارسال نظر