فیلم‌سازها به خوبی از دکوپاژ برای روایت فیلم‌نامه استفاده نمی‌کنند/ سینما نیازمند دنیای استعاری و فاتزی است

به گزارش رکنا به نقل از روابط‌ عمومی انجمن سینمای جوانان ایران ، دومین جلسه از هشتمین فصل پاتوق فیلم کوتاه تهران، روز گذشته دوشنبه 22 اسفندماه 1401، با نمایش فیلم‌های‌کوتاه داستانی «طعم شیرین تاریکی» به‌ کارگردانی میترا رئیس‌محمدی، «زندگی لزج» به‌کارگردانی محسن مهری دروی، «تشریح» به‌ کارگردانی سیاوش شهابی و «اینجا جایی برای فرود نیست» به‌کارگردانی رضا جمالی در پردیس سینمایی بهمن تهران برگزار شد.

سعید هاشم‌زاده، نویسنده، کارگردان و منتقد سینما، به‌عنوان کارشناس ویژه دومین جلسه، پس از اکران آثار با کارگردانان فیلم‌های به نمایش درآمده و علاقه‌مندان و هنرجویان سینما که در سالن شماره 2 سینما بهم حضور داشتند، به گفتگو نشست و آثار آن‌ها را به همراه وضعیت فعلی سینمای کوتاه ایران را مورد تحلیل و بررسی قرار داد.

هاشم‌زاده در ابتدای صحبت‌‌های خود با اشاره به میزانس ترسناکی که فیلم‌ساز را در یک زمان و مکان در برابر نقدهای یک منتقد قرار می‌دهد اشاره کرد و گفت: من بارها گفته‌ام که من یا دیگر منقدهای سینما، دشمن هنر، سینما و فیلم‌سازها نیستیم، خط‌کش، معیار و نقطه نظرهایی در حوزه سینما داریم که با آن‌ها فیلم‌های بلند و کوتاه را در هر مدیومی که باشند، مورد نقد و بررسی قرار می‌دهیم؛ امیدوار هستم که فیلم‌سازها جوان و حرفه‌ای که در خدمت آن‌ها هستیم، به عنوان یک مخاطب به اثر سینمایی خود که به نوعی فرزند آن‌هاست نگاه کنند و بسیار امیدوارکننده و رشد دهنده خواهد بود که شرایط گفتگو و تبادل نظر در سینما به ویژه اتمسفر فعال سینمای کوتاه را ایجاد کنیم تا همه از گفتگو و بررسی فیلم‌ها لذت ببریم و با هم‌دیگر بیاموزیم.

در ادامه، محیا ساعدی مجری پاتوق فیلم‌ کوتاه تهران، با دعوت از میترا رییس‌محمدی، نویسنده و کارگردان فیلم کوتاه «طعم شیرین تاریکی»، نقد و بررسی فیلم‌های کوتاه را آغاز کرد.

میترا رییس محمدی نویسنده و کارگردان «طعم شیرین تاریکی» که دومین فیلم‌کوتاه اوست، با اشاره به منشا ایده این فیلم کوتاه و بیان اینکه عموم ایده‌هایی که به عنوان ایده ناظر فیلم‌نامه به ذهن او می‌رسد، تاثیر گرفته از شرایط محیطی و تجربه‌های زیسته خود و نزدیکان اوست، درباره فیلم کوتاه خود توضبح داد.

تاثیر زاویه دوربین در انتقال حس به مخاطب

هاشم‌زاده نیز با اشاره به یکی از نوشته‌های ویرجینیا وولف نویسنده، منتقد و نمایش‌نامه نویس درباره این فیلم کوتاه گفت: وولف در یکی از کتاب‌های خود نوشته است؛ «سینما دقیقا همان پدیده‌هایی است که ما باید با آن مواجه شویم، سینما می‌تواند با یک میزانسن، یک قاب و زاویه دوربین، صفحه‌های متعدد یک رمان را به خوبی نمایش دهد و به نوعی سینما ما را با ترس روبه‌رو می‌کند.»؛ در واقع فیلم کوتاه «طعم شیرین تاریکی» دو بزنگاه دارد که فیلم‌ساز می‌توانست با استفاده از میزانسن، دکوپاژ و زاویه‌های دوربین، ترس و اضطراب را به مخاطب ارائه کند تا با متن و نوع روایت فیلم همراه شود. فیلم‌ساز نتوانست از این قابلیت‌ها استفاده کند و زمانی که در پله‌های راه‌رو و خیابان حس اضطراب و ترس را به مخاطب نمایش دهد، ناتوان عمل کرده است؛ البته این نکته کمی بین فیلم‌سازها رایج است و استفاده نکردن از میزانسن درست، قاب‌بندی‌های دقیق و زاویه دوربین‌هایی که به انتقال حس و حال فیلم‌نامه به مخاطب کمک کند، کمی بی‌دقت هستند و از ویژگی‌های سینما استفاده نمی‌کنند.

پایان‌بندی فیلم‌‌ها نباید به تفسیر مخاطب تکیه کند

منقد سینما در ادامه با اشاره به دیگر مشکلات فیلم‌هایی که در این جلسه اکران شده‌اند و البته در مقایسه با دیگر فیلم‌های کوتاه عمومیت دارد، تصریح کرد: نتیجه‌گیری و پایان‌بندی فیلم‌ها مانند فیلم کوتاه «طعم شیرین تاریکی»، در دام تفسیر و نشانه‌گذاری‌ها قرار گرفته است؛ نتیجه‌گیری باید به شفاف‌ترین حالت ممکن به تمام سوال‌هایی که برای مخاطب در روند فیلم ارائه می‌شود، پاسخ‌گو باشد.

وی افزود: سینمای کوتاه ما همان‌طور که گفته در دام تفسیرگرایی افتاده است، اینکه نیمی از نتیجه‌گیری به عهده مخاطب قرار بگیرد و ذهن مخاطب را درگیر مسائلی کند که نتواند به خوبی پایان‌بندی فیلم را درک کند، ایراد بزرگی است که به سینمای بلند ما هم راه‌پیدا کرده است، ما نیاز داریم که فیلم‌نامه‌های کوتاهی را روی پرده نمایش تماشا کنیم که به ساده‌ترین شکل ممکن، هوشمندانه و با خلاقیت‌، محتوای خود را ارائه دهد و از نشانه‌هایی استفاده کند که برای مخاطب، آشنایی‌زدایی را به همراه داشته باشد و ذهن او را درگیر فهم خورده نشان‌های فیلم‌نامه برای رسیدن به نتیجه نهایی نکند.

هاشم‌زاده درباره استفاده از اطلاعات درست در فیلم‌نامه گفت: پایان‌بندی فیلم کوتاه «طعم شیرین تاریکی» با توضیح‌هایی که کارگردان اثر بیان کرد برای من شفاف شد، ولی خود فیلم‌ چنین چیزی را برای من شفاف نکرد، فیلم‌نامه و فیلم برای بیان داستان ناقص عمل کرده است، اطلاعات به موقع و درست بیان نشده‌اند و روابط علت و معلولی همان‌طور باید، برای مخاطب شفاف نیست؛ شاید فیلم‌ساز با پیش‌فرض‌های فرامتن به نگاشر فیلم‌نامه پرداخته است، ولی نتیجه نهایی برای مخاطب به ارمغان نیاورده است.

در ادامه محسن مهری دوری کارگردان فیلم کوتاه «زندگی لزج» در جمع منتقد و مجری- کارشناس برنامه قرار گرفت تا درباره ایده تولید اولین فیلم کوتاه حرفه‌ای خود صحبت کند و با حاضران در سالن به بررسی فیلم خود بپردازد.

هاشم‌زاده با اشاره به فیلم کوتاه «زندگی لزج» درباره یک اتمسفر رایج در فیلم‌های کوتاه توضیح داد و گفت: رویکرد تولید فیلم‌های فانتزی، ه به معنای خاص ژانر فانتزی که بیشتر به ساخت یک دنیای نمادین، استعای و خارج از فضای ملودرام و رئال است، در فیلم‌های کوتاه رایج شده است؛ فیلم کوتاه «زندگی لزج» هم برای من به همین شکل است، روایت‌گر کسی است که از زندگی واقعی دور می‌شود و دنیای خودش را می‌سازد و از روزمرگی‌های زندگی فاصله می‌گیرد.

وی با بیان اینکه ای کاش این فیلم‌کوتاه در پایان‌بندی خود از ویژگی فانتزی و استعاری خود استفاده می‌کرد، افزود: کارگردان «زندگی لزج» در شکل‌دهی میزانسن و دنیای حاکم بر فیلم موفق عمل کرده است و من را به عنوان مخاطب فیلم با خود همراه کرده است، اما فیلم در انتقال مضمون به مخاطب کمی پیچیده و گیج‌کننده عمل کرده است، ارتباط یک دنیای سوررئال و فانتزی، لزج بودنی که به مخاطب منتقل می‌شود با زندگی یک شخص و مضمونی که می‌خواهد انتقال دهد، مشخص نیست. نتیجه‌گیری که قبل‌تر بیان کرده بودم، صرفا برای پایان بندی فیلم نیست، فیلم‌ساز باید نقطه به نقه فیلم خود را درگی اطلاعاتی کند که به مخاطب ارائه می‌کند و در پایان در جمع‌بندی تمام آن اطلاعات را به نتیجه‌گیری برساند.

سیاوش شهابی و رضا جمالی کارگردان دو فیلم‌ کوتاه «تشریح» و «اینجا جایی برای فرود نیست»، به دلیل سکونت در خارج از تهران، نتوانستند به عنوان مهمان در جمع حاضران در سالن باشند و در ادامه نقد و بررسی این این دو فیلم کوتاه بدون حضور کارگردان‌ها انجام شد.

پاسخ‌ها در فیلم‌ کوتاه نباید دم‌دستی باشد

هاشم‌زاده با انتقاد به شخصیت‌پردازی ضعیف فیلم‌نامه که با توجه به استعداد کارگردان می‌توانست هوشمندانه‌تر عمل کند، درباره «تشریح» گفت: این فیلم کوتاه جزو فیلم‌هایی است که برای روایت از عوامل بیرونی مانند خشونت وام گرفته است و برخلاف «زندگی لزج» وابسته به مولفه‌های ذهنی فیلم‌ساز نیست. «تشریح» از افکت‌های داستانی به خوبی استفاده می‌کند، معما طرح می‌کند، فلم‌نامه را در تعلیق می‌گذارد و در روند روایت، پاسخ هم به مخاطب می‌دهد، ولی پاسخ‌ها با توجه به ساختار معماگونه و تعلیق‌محور خود، مخاطب را میخکوب نمی‌کند و هیچکاک گونه با روایت داستان همراه نمی‌شود؛ پاسخی که «تشریح» به مخاطب می‌دهد، پاسخی دم دستی و سطحی است.

در ادامه منتقد دومین جلسه فصل هشتم پاتوق فیلم کوتاه تهران درباره آخرین فیلم این جلسه، «اینجا جایی برای فرود نیست»، توضیح داد: من فیلم‌هایی که یک جهان دیگر را با قواعد متفاوتی برای ما خلق می‌کنند، دوست دارم، من معتقدم که سینمای ایران به جهان‌های خلاقانه نیاز دارد، نیاز دارد که از فضای رئال و ملودرام فاصله بگیرد و دنیایی بدیع و تازه را به مخاطب ارائه کند. جهانی که فیلم‌ساز این فیلم کوتاه خلق کرده است، جهانی خُل‌واره است که مخاطب را با دنیایی رو به رو می‌کند که بر پایه دروغ حرکت می‌کند.

هاشم‌زاده در پایان درباره این فیلم کوتاه خلاصه توضیح داد: «اینجا جایی برای فرود نیست» مانند «زندگی لزج» در ساختار، شخصیت‌پردازی و روایت دنیای فانتزی پیش‌رو است ولی در جمع‌بندی و نتیجه‌گیری و ارائه پاسخ‌های درست، نامعقول عمل‌ کرده است. امیدوار هستم که فیلم‌سازها همان‌طور که در شخصیت‌پردازی و تعریف دنیا از دنیای فانتزی و استعاری وام گرفته‌اند، در میزانس، نوع لنز و زاویه دوربین هم به فراخور همان فضا بهره ببرند، نمی‌شوند همان‌طور که یک فیلم رئالیستی را تولید می‌کنیم، نمایش دههنده یک دنیای فانتزی و استعاری باشیم.

محمد ثریا، نویسنده و کارگردان فیلم کوتاه «برنو» که سیمرغ بهترین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر را دریافت کرده است، از مهمان‌های این جلسه بود.

فصل هشتم پاتوق فیلم کوتاه از نیمه دوم اسفندماه 1401 آغاز شد و قرار است با اکران و بررسی 92 فیلم کوتاه در 23 جلسه به کار خود پایان دهد.

این فصل از پاتوق فیلم کوتاه تهران با همکاری موسسه فرهنگی، تبلیغاتی بهمن سبز- پخش رویش، دوشنبه هر هفته از ساعت 15 در پردیس سینمایی بهمن واقع در میدان انقلاب، میزبان علاقه‌مندان به فیلم کوتاه است که می‌توانند به صورت رایگان در سالن سینما حاضر شوند.

لازم به ذکر است که از اردیبهشت 1402، به علاقه‌مندان و مخاطبان ثابت پاتوق فیلم کوتاه تهران، کارت عضویت در پاتوق فیلم کوتاه انجمن سینمای جوانان ایران اعطا خواهد شد.

سومین جلسه پاتوق فیلم کوتاه تهران، بعد از تعطیلات نوروز 1402 در نیمه دوم فروردین‌ماه برگزار خواهد شد.