دستکند، گنجینه‌ ساسانی نهفته در دل صفاشهر + عکس

در نگاه نخست ساده‌ترین معماری که از نام دستکند در ذهن تصور می‌شود، فضا‌هایی است که با دست و با ابزار‌های ابتدایی و سنگی در دل کوه یا به صورت زیرزمینی کنده می‌شوند.

به گزارش رکنا، هدف از ایجاد این معماری ایجاد سرپناهی برای انسان است. برخی از گونه‌های این نوع معماری، ظاهری ساده ولی در عین حال ساختاری پیچیده دارند که با گذشت زمان و بر اساس نیاز انسان شکل گرفته‌اند.

دستکند به گونه ‌ای از معماری اطلاق می ‌شود که در آن جهت ایجاد فضا از فرایند کاهش استفاده می ‌شود به همین دلیل معماری کاست نیز لقب گرفته است و در مراکز علمی بین ‌المللی به عنوان معماری بدون مرز شناخته می ‌شود.

محسن طیبی مسئول میراث فرهنگی شهرستان خرم بید گفت: دستکند شیوه خاصی از معماری بومی است که در ساخت آن از هیچگونه مصالحی اسـتفاده نمی شـود و به نوعی از طریق ایجاد فضاهایی در بستر کوه و سنگ ساخته و از ترکیب فضاهای خالی و پر ایجاد می شود. این گونه از معماری نشان‌ دهنده نبوغ بشر در پیوند با طبیعت و استفاده از آن است، این شاهکار معماری به گونه های متفاوتی در اقلیم های مختلف ایران دیده شده است.

او بیان کرد: سازه های معماری دستکندی که در کشور ایجاد شده هر کدام از ابعاد مختلفی نظیر شرایط جغرافیایی، اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، دفاعی و مذهبی تبعیت می کنند و کارشناسان نوع معماری دستکند را بـه لحاظ شکل ظاهری، فـرم داخلی و نوع کاربری بـه انواع مختلف تقسیم بندی می کنند.

مسئول میراث فرهنگی شهرستان خرم بید تصریح کرد: در این نوع معماری داخل سنگ به عمق ده ها متر و در ارتفاعات متفاوت حفاری می شود و به کاربری های مختلف اختصاص می یابد که این نوع معماری بیشترین همخوانی را با عناصر طبیعی مانند زلزله و آب و هوا و شرایط اقلیمی دارد و امنیت، مقاوم بودن در برابر سیل و زلزله در این مجموعه ها به وضوح دیده می شود.

طیبی ادامه داد: یکی از مهمترین جاذبه‌ های گردشگری و تاریخی شهرستان خرم‌ بید‌ دستکندهای صفاشهر است که به لحاظ تعدد، گوناگونی و دارا بودن رده های مختلف تاریخی در سطح استان فارس و ایران بی نظیر و منحصر به فرد هستند.

مسئول میراث فرهنگی شهرستان خرم بید افزود: بافت قدیم صفاشهر دارای ساختار پلکانی متعدد و از گونه معماری دستکند بشمار می رود که به لحاظ تعداد سازه، شامل بیش از سه هزار بنای دستکند با کاربری های متنوع است.

او اضافه کرد: بنای دستکند صفاشهر متعلق به دوران قبل از اسلام می باشد و این دستکندها قبل از دوره ساسانیان با کاربری های مختلف در این منطقه وجود داشته است.

طیبی اظهار کرد: خلاقیت معماری در سنگ در این خطه حیرت انگیز است. هنوز هم می توان جای تیشه های هزار و هشتصد سال قبل را در این دستکند ها دید با ستونهای تراش خورده، طاقچه ها، اتاقک های متعدد و نورگیر هایی که ارتفاعشان تا سطح زمین به بیش از ۱۰ متر می رسد.

مسئول میراث فرهنگی شهرستان خرم بید گفت: ارتفاع این دست کند ها به دو تا سه متر می رسد و عمقشان متغیر بوده و گاهی به ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر نیز می رسد. برخی تودرتو و برخی هم طبقاتی، عمودی و افقی هستند و کاربری های متفاوتی دارند به طوری که برخی از آن ها مسکونی و اقامتی، برخی هم دامی و دامپروری و برخی از این دستکندها ذخیره گاه بوده یا جنبه دفاعی دارند.

او بیان کرد: این دستکندها در دل سنگ های سخت که در گویش بومی فارس به آن ها (کرشک) می گویند ساخته و ایجاد می شده است. استحکام این دستکند ها به حدی است که برای نفوذ در آن ها روزها و شاید ماه ها زمان نیاز بوده است.

طیبی تصریح کرد: این دستکند ها در تیرماه امسال به شماره ۳۳۴۰۴ در فهرست آثار ملی  ایران به ثبت رسیده است و اهتمام مسئولین در ایجاد شرایط  و زیرساخت‌های لازم برای گردشگر پذیر شدن منطقه می‌تواند قطب جدیدی را برای حوزه توریسم در شهرستان به ارمغان آورد.