این محله تهران را ناصرالدین شاه به معشوقه‌اش پیشکش کرد

کمتر محققی را می‌توان سراغ داشت که مثل محسن معتمدی، تاریخ تهران را محله به محله مورد واکاوی قرار داده باشد. او در کتاب «جغرافیای تاریخی تهران» دلیل نامگذاری محله نازی‌آباد را زیر ذره‌بین برده و حکایت جالبی را نقل کرده است.

معتمدی که سال‌ها در دانشگاه تهران تدریس کرده بود با تألیف کتاب «جغرافیای تاریخی تهران» گام مهمی برای معرفی محله‌های قدیمی پایتخت برداشت. کتاب جغرافیای تاریخی تهران نزد محققان، پژوهشگران و عموم مردم کمتر دیده شده اما این کتاب تنها مرجعی است که تاریخ محدوده فعلی تهران را موشکافانه بررسی کرده است. بخشی از کتاب معتمدی به بررسی آثار تمدنی پایتخت اختصاص پیدا کرده و از این منظر اهمیت فراوانی دارد.

محسن معتمدی بعد از تحقیقات فراوان به اطلاعات دقیقی از تاریخچه محله‌های قدیمی تهران دست پیدا کرد. او سال‌ها درباره چگونگی پیدایش محله‌های مختلف تهران؛ از شمال تا جنوب پایتخت تحقیق کرد و مقاله‌هایی خواندنی در این خصوص نوشته است. یکی از کامل‌ترین اطلاعاتی که درباره محله شمیران وجود دارد، توسط محسن معتمدی جمع‌آوری شده.

از سوی دیگر، این محقق و تهران‌شناس قدیمی درباره محله نازی‌آباد در جنوب تهران هم مقاله‌های فراوانی نوشته است. معتمدی این ادعا را مطرح کرده که نازی‌آباد ابتدا ۲۰سکنه داشت و با گذشت زمان به یکی از بزرگ‌ترین محله‌های تهران تبدیل شد. او در کتاب «جغرافیای تاریخی تهران» از «نازآباد» در زمان ناصرالدین شاه به عنوان «املاک خالصه» یاد کرده است.

معتمدی با اشاره به خاطرات مکتوب امین‌الدوله که از رجال دوره قاجار و صدراعظم ایران بود، نوشته است: «امین‌الدوله به این مطلب اشاره داشته که ناصرالدین‌شاه، این محدوده را به یکی از زنان محبوبش به نام «امنیه اقدس» بخشیده است و همانطور که از یادداشت‌های اعتماد و صنعت مشخص است، این بخشش، قبل از سال ۱۳۰۸ هجری قمری (۱۲۶۹هجری شمسی) اتفاق افتاده بود، چراکه در این سال، امینه اقدس، مهمانی مجللی در املاک خود در نازآباد برپا کرد و میزبان ده‌ها شاهزاده خانم قجر بوده است.

امنیه اقدس، پس از آنکه این املاک را از ناصرالدین‌شاه به عنوان پیشکش و هدیه دریافت کرد، ۴۰ هزار تومان صرف تعمیر بنا و بهبود وضعیت کشتزارهای اطراف آن نمود که این هزینه، پیشاپیش از خزانه دولت، والبته تمام و کمال، پرداخت شده بود. امینه اقدس در سال ۱۳۱۱ هجری قمری( ۱۲۷۲ هجری شمسی) در گذشت و پس از مرگش، علی‌آباد و نازآباد، به دستور ناصرالدین‌شاه، به برادر او یعنی «میرزا محمدخان ملیجک» داده شد.»

روایت دیگر این است که مهندسان آلمانی در دوره پهلوی اول برای احداث خط آهن تهران- مشهد و ساختن تأسیساتی مثل سیلوی گندم به این محله رفت و آمد زیادی داشتند و از آنجا که خودشان را نمایندگان آلمان نازی می‌دانستند به این محله نازی‌آباد گفتند. این روایت البته چندان به واقعیت نزدیک نیست و به نظر می رسد داستانی که محسن معتمدی درباره وجه تسمیه محله نازی‌آباد در کتاب «جغرافیای تاریخی تهران» مطرح کرده پذیرفتنی‌تر است.