پاسخ به سوال مردم / آب های سیل در ایران کجا رفت؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، حدود دو هفته است که ایران با موج شدید باران های موسمی ناشی از ورود سامانه «مونسون» رو به رو شده و البته این بارندگی های شدید به دلیل فراهم نبودن زیرساخت های مناسب برای مقابله با سیل و هدایت جریان سیلاب، خسارت های شدیدی را در برخی مناطق کشورمان به بار آورده است؛ به نحوی که مطابق آخرین آمارهای رسمی تا کنون حداقل 78 نفر بر اثر وقوع سیل در ایران جان خود را از دست داده اند و بسیاری از زیرساخت های شهری و جاده ای و منازل شهری، روستایی و عشایری ایرانیان در استان هایی مانند تهران، سیستان و بلوچستان، کرمان، فارس، کهگیلویه و بویراحمد، یزد، خوستان، هرمزگان و ... آسیب دیده اند.

در این اما صرف نظر از خسارت های شدیدی که وقوع سیل به نقاط مختلف کشورمان وارد کرده است، باید توجه داشت که سیل دو هفته ای در ایران در شرایطی رخ داده است که کشور دو سال پیاپی با خشکسالی مواجه بود و به گواه منابع معتبر، شدت بارندگی ها در این مدت آن قدر زیاد بوده است که بتواند کمک مهمی به کمبود ذخایر سدها کند و تا حدودی جلوی تشدید تنش آبی در شهرهای مختلف ایران را بگیرد. البته بارندگی های شدید در ایران زمانی می توانست بهترین نتیجه را به همراه داشته باشد که زیرساخت های مناسبی برای هدایت جریان سیل و مدیریت منابع آبی ناشی از آن در کشور وجود می داشت.

افزایش 260 میلیون متر مکعبی ذخایر سدهای ایران در یک ماه اخیر

در همین راستا، از سخنگوی صنعت آب کشور پرسیدیم که وقوع سیلاب های اخیر در ایران چه مقدار به ذخایر آب های سطحی کشورمان اضافه کرده است و چه برنامه ای برای مدیریت منابع آبی ناشی از سیل در کشور وجود دارد؟ فیروز قاسم زاده نیز در پاسخ به این سوال به خبرنگار رکنا گفت: بارندگی های اخیر از 13 تیر تا 9 مرداد 1401 مجموعا 260 میلیون متر مکعب آب به مخازن سدهای کشور اضافه کرده است. البته قطعا حجم بارندگی های این مدت بیشتر از این میزان بوده است، اما چون برخی نقاط بارندگی مشرف به سدها نبود، بنابراین بخشی از حجم بارندگی های شدید یک ماه گذشته عملا تاثیری در افزایش مخازن سدها نداشت.

وی افزود: در سیل های اخیر، علاوه بر افزایش ذخایر سدها، بخشی از آب ناشی از سیل در جنوب کشور وارد خلیج فارس و دریای عمان شد و همچنین در فلات مرکزی ایران، بخش زیادی از آب تولیدشده به مرور وارد آبخوان های کشور شده است. البته همواره در بارندگی ها، مقداری هم تبخیر آب باران رخ می دهد، اما بخش زیادی از بارندگی ها معمولا یا توسط روان آب ها وارد رودخانه ها و منابع آب سطحی می شود یا به شکل نفوذ به دل زمین، حجم آب سفره های زیرزمینی را افزایش می دهد.

هدف از سدسازی در ایران، جلوگیری از سیل نیست

مدیرکل دفتر اطلاعات و داده های آب کشور با تاکید بر این که سدسازی در ایران با هدف تامین منابع آبی و نه کنترل سیل انجام می شود، عنوان کرد: عمده سدهای ایران در مناطقی ساخته شده است که نیاز به تامین منابع آب مورد احتیاج مردم در بخش های شرب، کشاورزی یا صنعت وجود داشته و در طراحی حجم مخزن تمام سدها نیز آورده نرمال رودخانه ها و حوضه های آبریز لحاظ شده است؛ به عبارت دیگر، معمولا در ایران طراحی یک سد براساس احتمال ورود حجم عظیمی از آب همراه با جریان شدید سیل که هر از چند سال یک بار رخ می دهد، انجام نمی شود، بلکه مخازن سدها براساس آورده سالانه حوضه های آبریز در دوره بلندمدت 50 ساله طراحی می شوند.

وی همچنین در پاسخ به این که بارندگی های شدید اخیر چه مقدار آب وارد سفره های زیرزمینی سراسر کشور کرد، اظهار داشت: برآورد ما نشان می دهد که بارندگی هایی که در یک ماه گذشته در کشورمان رخ داده است، مجموعا بتواند 7 میلیارد متر مکعب آب وارد آبخوان های کشور کند؛ بخصوص در بخش هایی از فلات مرکزی ایران که تعداد سدها کمتر است، حتما بخش مهمی از آب حاصل از سیل به صورت روان آب وارد سفره های زیرزمینی شده است و با توجه به درگیر بودن فلات مرکزی ایران با فرونشست زمین، سیل اخیر برای این مناطق اتفاقی نسبتا خوب محسوب می شود.

فقط از سه روز قبل می توانیم بارندگی های شدید را "به طور قطع" پیش بینی کنیم

قاسم زاده در پاسخ به سوال دیگر رکنا درباره این که آیا امکان پیش بینی بارندگی های شدید تابستانه و وقوع سیل در ایران از چند ماه قبل وجود داشت یا خیر، توضیح داد: در مدل های موجود هواشناسی، معمولا احتمال وقوع بارندگی های شدید در یک منطقه از دو هفته قبل معلوم می شود. البته بازهم این مدل ها یک پیش بینی به دست می دهد و ما عمدتا تا سه روز قبل از ورود یک سامانه به کشورمان نمی توانیم با قطعیت بگوییم که بارندگی های شدیدی خواهیم داشت یا خیر. اما سه روز قبل از ورود یک سامانه به ایران، ما می توانیم با بررسی سامانه های جوی جهان، به طور قطع تشخیص بدهیم که در سه روز آینده چه اتفاقاتی رخ خواهد داد و کدام مناطق کشور شاهد بارندگی های شدید خواهد بود.

وی در ادامه تاکید کرد: شرایط تغییرات اقلیمی به نحوی پیش رفته است که امکان ورود سامانه های مربوط به باران های موسمی به ایران و در نتیجه بارش شدید باران و وقوع سیل در کشورمان نسبت به سال های گذشته افزایش یافته است. پیش بینی های اقلیم شناسان نیز از این حکایت دارد که در سال های آتی احتمال بارش باران های سیل آسا و جاری شدن سیلاب در کشورمان بیشتر از امروز خواهد بود. بنابراین با توجه به این که کشور ما بعضا به خشکسالی دچار می شود و سال هاست با برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی روبه‌رو است، ما حتما باید اقدامات لازم برای استفاده بهینه از آب ناشی از سیل و باران های شدید را برای بهبود وضعیت منابع آب سطحی و زیرزمینی کشورمان انجام دهیم.

تغذیه مصنوعی سفره های زیرزمینی برای مدیریت آب سیل

قاسم زاده در تشریح اقدامات انجام شده در ایران برای مدیریت منابع آبی حاصل از سیل توضیح داد: با توجه به این که ساخت مخازن سدها براساس برنامه ریزی های بلندمدت انجام می شود، ما در ایران معمولا برای مدیریت آب سیل اقدام به احداث یک سد نمی کنیم. اما وزارت نیرو برنامه هایی را در بسیاری از حوضه های آبریز برای تغذیه مصنوعی سفره های زیرزمینی در هنگام وقوع سیل اجرا کرده است. در طرح های تغذیه مصنوعیِ منابع آبی زیرزمینی، سازه هایی مانند استخر در مسیرهایی که قدرت نفوذ خاک بالاست، ایجاد می شود تا در هنگام وقوع سیل و افزایش محسوس حجم آب رودخانه ها، بتوانیم آب اضافی را به این سازه ها هدایت کنیم تا رفته رفته این آب به دل زمین نفوذ پیدا کند.

وی افزود: علاوه بر وزارت نیرو، سازمان منابع طبیعی کشور نیز اقداماتی را برای تقویت زیرساخت های آبخیزداری و آبخوان داری در ایران انجام داده است؛ آبخیزداری شامل ایجاد بندهای کوچک در دره های مشرف به رودخانه های اصلی، کاشت پوشش گیاهی در دامنه کوه ها و تراس بندی مسیر رودخانه ها برای کاهش انرژی جریان آب در هنگام وقوع سیل است. آبخوان داری هم در دشت ها انجام می شود و هدف از آن، هدایت جریان سیل به زیر زمین است. مهترین هدف از انجام این دو عمل نیز آن است که اولا باران های سیل آسا تبدیل به سیل های شدید و خسارت بار نشود و ثانیا آب به جای جاری شدن به صورت سیل، فرصت نفوذ در دل زمین را پیدا کند.

آبخیزداری و آبخوان داری باید از اولویت های مهم کشور باشد

سخنگوی صنعت آب کشور در بخش دیگری از اظهاراتش به دستور اخیر رئیس جمهور برای تدوین لایحه جامع آبخیزداری اشاره کرد و گفت: ایجاد بندهای آبخیزداری می تواند منجر به تاخیر در ورود روان آب ها به آبراهه ها و کاهش قدرت تخریبی سیلاب ها شود. همچنین پوشش گیاهی ایجادشده در طرح های آبخیزداری می تواند باعث کاهش حجم رسوبات موجود در سیل شود. کاهش حجم آورده رسوبی سیلاب نیز به قطعا به افت خسارات ناشی از سیل کمک خواهد کرد. همچنین با توجه به این که همواره در کنار طرح های آبخیزداری، پروژه های آبخوان داری هم اجرایی می شود، اجرای برنامه ای جامع برای آبخیزداری و آبخوان داری در کشور می تواند منجر به رشد نفوذ آب به سفره های زیرزمینی و افزایش منابع آبی آبخوان های ایران شود.

وی در پایان تصریح کرد: تغییرات اقلیمی، ایران را به سمتی خواهند برد که افزایش میزان بارش باران های سیل آسا و همزمان رشد متوسط دمای هوا و وقوع خشکسالی بر اثر بروز بی نظمی در شدت بارش ها، در سال های آتی دور از انتظار نیست. در چنین شرایطی اجرای پروژه های آبخیزداری و آبخوان داری باید از اولویت های مهم کشور برای سال های آینده باشد، زیرا این پروژه ها می تواند برکات زیادی را در راستای کاهش خسارات ناشی از سیل و بهبود وضعیت منابع آبی ایران به همراه داشته باشد.

3 برابر آب دریاچه ارومیه در ایران ذخیره شد

مطابق آخرین آمارهایی که حجت جباری، رئیس مرکز آینده پژوهی ستاد احیای دریاچه ارومیه در تاریخ 20 تیر 1401 در اختیار رکنا قرار داده است، هم اکنون حجم آب موجود در دریاچه ارومیه 2.48 میلیارد متر مکعب است. این در حالی است که حجم آب دریاچه در زمان مشابه پارسال 3.92 میلیارد متر مکعب بود که این ارقام از کاهش 36.7 درصدی حجم آب دریاچه ارومیه در یک سال گذشته حکایت دارد.

البته باید به این نکته توجه داشت که مطابق اظهارات پیشین سعید شهند، مدیرکل محیط زیست آذربایجان غربی در گفت و گو با رکنا، حجم آب دریاچه ارومیه در شرایط ایده آل طبیعی خود حدود 36 میلیارد متر مکعب بوده است و بنابراین می توان گفت، اکنون یعنی بیش از هشت سال بعد از سرمایه گذاری های فراوان برای احیای دریاچه ارومیه، این دریاچه تنها به میزان 6.9 درصد حجم ایده آل خود آب دارد.