سود و زیان مصرف ماهی شور

دکتر بهادر حاجی‌ محمدی: ماهی غنی از اسیدهای چرب ضروری غیر‌اشباع به ویژه اسیدهای چرب امگا 3 بوده و منبع مناسبی برای اسیدهای آمینه ضروری، ویتامین D و مواد معدنی است.

 مصرف ماهی در پیشگیری از بیماری‌های قلبی ـ عروقی، دیابت، پوکی استخوان، آلزایمر و‌... موثر است. اما علی‌رغم خواص سودمند ماهی، باید دانست که ارزش تغذیه‌ای آن وابسته به نحوه طبخ و فرآوری است. مثلا سرخ کردن برخی از خواص مفید ماهی را کاهش دهد، اما طی آب‌پز یا بخار‌پز کردن ارزش غذایی ماهی حفظ می‌شود.

شور کردن یکی از روش‌های سنتی فرآوری ماهی است که موجب خوش طعم شدن و تاخیر در فساد ماهی می‌شود. اما نباید در مصرف فرآورده‌های ماهی شور افراط کرد. زیرا دریافت بیش از حد نمک از طریق مصرف بی‌رویه غذاهای شور، ژن‌های دخیل در سرطان معده را فعال کرده و نهایتا احتمال خطر سرطان معده را افزایش می‌دهد. سرطان معده وخامت زیادی داشته و شیوع آن در استان‌های شمالی ایران قابل توجه است.

برای تهیه ماهی شور، ابتدا ماهیان طی مدت مشخصی زیر حجم انبوهی از نمک قرار داده شده و پس از نمک زدایی و فرآوری نهایی آماده مصرف می‌شوند بنابراین مقدار نمک موجود در ماهی شور بسیار زیاد است. گفتنی است که قبل از شور کردن ماهی، غالبا امعا و احشای آن خارج نمی‌شوند.

قبل از مصرف ماهی شور، حرارت مختصری به آن داده می‌شود؛ به این صورت که طی پخت خانگی، ماهی شور را در منازل روی برنج در حال دم کشیدن قرار می‌دهند تا مدت کوتاهی حرارت ببیند.

گونه‌های مختلف ماهیان برای شور کردن مورد استفاده قرار می‌گیرند که از جمله آنها ماهی سفید است.

همچنین غالبا یک ماهی بومی به نام کولی به صورت شور عرضه می‌شود و لذا ماهی شور در استان گیلان، شوره کولی نیز نامیده می‌شود.

معمولا مصرف متناسب و متعادل ماهی شور، به عنوان مثال یک بار در هفته، هیچ خطری برای مصرف‌کنندگان نخواهد داشت؛ اما مصرف مکرر و بی‌رویه ممکن است خطرناک باشد.

گاهی اوقات برای خوش‌طعم‌تر شدن ماهی شور، آن را دودی می‌کنند. به این نحو که در اتاقک‌های مخصوصی با استفاده از چوب و خاک اره، دود تولید می‌شود و در نهایت ماهی دودی با رنگ طلایی به دست می‌آید.

اگر استانداردهای بهداشتی دودی کردن رعایت نشود ممکن است برخی از ترکیبات مضر دود روی سطح ماهی تجمع پیدا کنند. هیدروکربن‌های معطر چند حلقه‌ای مهم‌ترین ترکیبات شیمیایی سرطان‌زای موجود در دود هستند و شاخص‌ترین آنها بنزو پیرن است.

سقف مجاز بنزو پیرن در غذا 5 میکروگرم بر کیلوگرم است و بیش از آن خطر ابتلا به سرطان بویژه سرطان معده را به دنبال دارد. لذا در مقایسه با ماهی شور، خطر مصرف بی‌رویه ماهی دودی مضاعف است.

در نواحی شمالی کشور بویژه استان گیلان یک چاشنی پرطرفدار به نام اشپل شور وجود دارد که از تخم ماهی ماده، عمدتا ماهی سفید، تهیه شده و به عنوان یک خوراک اشتهاآور همراه بسیاری از غذاها مصرف می‌شود. برای تهیه اشپل شور ابتدا تخم ماهی را داخل یک محفظه مملو از نمک قرار داده و گاهی نیز آن را داخل یک ورقه کاغذ می‌پیچند و به آن مقدار بسیار زیادی نمک اضافه می‌کنند.

سپس طی مدت مشخصی در فریزر و یخچال نگهداری شده و در نهایت بدون هیچ حرارتی به مصرف می‌رسد.

از آنجا که غلظت نمک در اشپل شور نیز بسیار زیاد است، عادت به مصرف این چاشنی در سفره‌های غذایی ساکنان شمال ایران باید کنترل شده و محدود باشد تا خطر سرطان معده مرتفع گردد.