دوپامین فقط افسانه است؛ راز واقعی خوشحالی چیست؟

به گزارش رکنا، بسیاری از افراد، دوپامین را به عنوان هورمون "احساس خوب" می‌شناسند؛ دلیل اینکه ممکن است پس از خرید یک محصول جذاب یا خوردن پیتزا احساس خوشحالی کنیم. اما آیا دوپامین واقعاً مسئول مستقیم این احساس است؟

شناخت حقیقی دوپامین

بر اساس گزارش نشنال جئوگرافیک، این ماده شیمیایی که به وسیله متخصصان بهداشت و پزشکی مورد توجه ویژه قرار گرفته، تنها مولکول ایجادکننده احساس خوب نیست. دانیل دامبک، استاد نوروبیولوژی در دانشگاه نورث وسترن، توضیح می‌دهد: «دوپامین به‌طور مستقیم شادی ایجاد نمی‌کند و نباید آن را با خوشحالی یکی دانست.»

دوپامین در کنار نقش مهم خود در یادگیری، حرکت، حافظه، توجه، انگیزه و خلق و خو، به عنوان یک انتقال‌دهنده عصبی فعالیت کرده و مانند یک هورمون عمل می‌کند. اما همان‌طور که آنه نوئل سماها، استاد فارماکولوژی و فیزیولوژی دانشگاه مونترال، توضیح می‌دهد: «این مولکول بیشتر به عنوان ابزار بقای ما عمل می‌کند و نه صرفاً یک منبع شادی.»

دوپامین؛ پیام‌رسانی برای بقای انسان

دوپامین، شبیه به یک پیام‌رسان شیمیایی، ارتباط میان نورون‌های مغزی را تسهیل می‌کند. در واقع بسته به ناحیه‌ای از مغز که این هورمون فعال می‌شود، می‌تواند تأثیرات مختلفی داشته باشد؛ از افزایش تمرکز گرفته تا تحریک‌پذیری.

کمبود دوپامین در برخی نواحی مغز می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی مانند نقص توجه، بیش فعالی یا اختلالات حرکتی مانند بیماری پارکینسون شود. همچنین این ماده در سیستم پاداش و لذت نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کند. طبق تحقیقات اولیه در دهه ۱۹۸۰، مشخص شد که مغز افراد هنگام دریافت پاداش یا خوردن غذای مورد علاقه، دوپامین ترشح می‌کند.

دوپامین؛ لذت نمی‌دهد، جستجوی لذت را تحریک می‌کند

هرچند پیش‌تر تصور می‌شد دوپامین مستقیماً عامل شادی است، تحقیقات جدید نشان داده که این ماده در واقع مسئول ایجاد انگیزه برای جستجوی لذت است، نه خود لذت. سماها می‌گوید: «این مولکول باعث نمی‌شود چیزی را دوست داشته باشید، بلکه باعث می‌شود آن را بخواهید.»

افراد ممکن است حتی نسبت به چیزی که احساس خوبی نمی‌دهد تمایل داشته باشند، چرا که مغز با آزادسازی دوپامین، الگوی تکرار آن رفتار را تقویت می‌کند. این سازوکار در گذشته برای بقای اجداد ما مفید بود، زیرا آنان باید انرژی و زمان خود را برای پیدا کردن منابع ضروری زندگی اختصاص می‌دادند.

چه چیزی تعیین‌کننده شادی واقعی است؟

فعالیت‌هایی نظیر گوش دادن به موسیقی دلخواه یا وقت گذراندن با عزیزان، علاوه بر افزایش دوپامین، ترشح مواد شیمیایی دیگری از جمله سروتونین، اکسی‌توسین و اندورفین را نیز به همراه دارند. دامبک می‌گوید: «هجوم مواد مختلف به مغز هنگام بروز یک نتیجه مثبت، عامل احساسات ماست؛ نه صرفاً دوپامین.»

تعادل در سطوح دوپامین

مقدار دوپامین بیش از حد، می‌تواند به حالت‌هایی مانند شیدایی منجر شود، در حالی که مقدار بسیار کم آن با افسردگی مرتبط است. بنابراین، میزان متعادل این ماده برای عملکرد طبیعی مغز حیاتی است. سماها بر این نکته تأکید می‌کند که تغییر عادت‌ها ممکن است با استرس و ناراحتی موقتی همراه باشد، اما این بدان معنا نیست که سطح دوپامین در مغز به طور غیرعادی کاهش پیدا کرده باشد.

حقیقت درباره "روزه دوپامین"

اخیراً اصطلاح "روزه‌داری دوپامین" به عنوان یک راهکار برای مقابله با محرک‌های مداوم محیطی مانند رسانه‌های اجتماعی مطرح شده است. اگرچه محدود کردن دسترسی به رفتارهای تکانشی می‌تواند مفید باشد، اما مفهوم تخلیه کامل دوپامین از مغز نادرست است. به گفته سماها، لازم نیست برای داشتن زندگی سالم از چیزهایی که باعث خوشحالی می‌شود، اجتناب کرد. او می‌گوید: «دوپامین شما به درستی کار می‌کند؛ تنها کافی است زندگی خود را متعادل کنید.»