تهدیدی مرگبار بیخ گوش پایتخت نشین ها / فرونشست زمین مسئله ای حاد
حوادث رکنا: فرونشست‌های گسترده زمین که این روزها در حاشیه شهرهای مرکزی ایران هر روز بیش از قبل رخ می‌دهد، حاصل بی‌تدبیری در تأمین منابع آبی پایدار است؛ امری که بیخ گوش پایتخت، زیرساخت‌های اساسی کشور و جان مردم را تهدید می‌کند.
به گزارش رکنا، همیشه خوانده‌اید که استان سمنان به خاطر موقعیت جغرافیایی خاصی که دارد، عموماً دارای اقلیم بیابانی و نیمه‌بیابانی است و در این استان، محدودیت‌های آب و خاک همواره سد راه توسعه محسوب می‌شود.
کمی که دقیق‌تر شوید و بخش‌های مختلف اقتصادی استان سمنان را بررسی کنید، درمی‌یابید که این استان از موقعیت آبی مطلوبی هم برخوردار نیست و به همین خاطر، تنها دو درصد از کل مساحت استان زیر کشت آبی و دیم قرار دارد.
اما مسأله کمبود منابع آبی فقط به بخش کشاورزی خلاصه نمی‌شود، محدودیت‌های آبی سال‌هاست گریبان بخش‌های صنعت و حتی شرب را هم گرفته و در این شرایط، ساده‌ترین راه‌حلی که برای رفع مشکل، آن‌هم به‌صورت مقطعی به ذهن مدیران مرتبط می‌رسد، تنها یک چیز است: «حفر چاه آب».
مطالعات زمین‌شناسی که در استان سمنان از دیرباز انجام شده هم نشان می‌دهد که راه‌حل ساده مدنظر مسؤولان در این سال‌ها، نه البته در درازمدت بلکه در کوتاه‌مدت، این استان را دچار مشکلات عدیده ساخته و اثرات سوء برنامه‌ریزی‌ها این روزها روی زمین و پیش چشمان همگان قابل مشاهده است.
ساده‌ترین راه؛ عامل پیچیده‌ترین مشکل
ساده‌ترین کاری که به ذهن رسیده تا مشکل کم‌آبی استان سمنان را به‌ویژه در بخش شرب برای مقطعی رفع سازد و از تنش‌های اجتماعی بکاهد، یعنی حفر چاه، البته برای همیشه یک راه‌حل ساده نیست؛ کارشناسان می‌گویند عمق حفر چاه برای رسیدن به آب‌های زیرزمینی در سالیان اخیر افزایش قابل‌ملاحظه‌ای یافته است.
البته کارشناسان، فرونشست زمین را که این روزها بخش عمده‌ای از پهنه استان سمنان را تحت تأثیر خود دارد، نتیجه کاهش و تخلیه آب‌های زیرزمینی می‌دانند و وقوع آن را به‌مثابه مرگ یک سرزمین توصیف می‌کنند.
کارشناسان، فرونشست زمین را که این روزها بخش عمده‌ای از پهنه استان سمنان را تحت تأثیر خود دارد، به‌مثابه مرگ سرزمین توصیف می‌کنند
بر اساس، بررسی‌های صورت گرفته کارشناسان امر، نخستین فرونشست در ایران در سال 1346 رخ داده که در دشت رفسنجان بوده است؛ اما امروز بسیاری از استان‌ها و دشت‌های کشور ازجمله استان سمنان و مناطق حیاتی و راهبردی این استان درگیر این پدیده هستند.
تخلیه آبخوان‌های استان سمنان امروز تا جایی پیش رفته که برای بسیاری از بخش‌ها ازجمله خطوط شبکه ریلی تهدیدی جدی به حساب می‌آید.
فرونشست کجا و چطور رخ می‌دهد؟
تصاویر بخش‌های مختلف استان سمنان نشان می‌دهد این روزها فرونشست زمین را باید بیش از هر تغییر دیگری در طبیعت جدی گرفت؛ اما فرونشست زمین کجا و چطور رخ می‌دهد؟
ایرج حیدریان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس درباره پدیده فرونشست زمین در این استان و تهدیدهای آن می‌گوید: این پدیده شامل ریزش یا نشست رو به پایین سطح زمین است. این حرکت از نظر شدت، وسعت و میزان مناطق درگیرکننده محدود نیست.
او ادامه می‌دهد: فرونشست زمین بر اثر پدیده‌های طبیعی زمین‌شناختی مانند انحلال و آب شدن یخ‌ها و حرکات آرام و پیوسته گدازه از پوسته زمین یا فعالیت‌های انسانی نظیر معدن‌کاوی و برداشت آب‌های زیرزمینی یا نفت ایجاد می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان با بیان اینکه از نظر یونسکو فروریزش یا نشست سطح زمین به علل متفاوتی در مقیاس‌های بزرگ روی می‌دهد، افزود: حرکت زمین‌لرزه‌ها دارای بردار افقی قابل‌توجهی است و همچنین نشست در خاک‌های دستی را شامل نمی‌شود و فرونشست در دو محیط و سازوکار مختلف امکان‌پذیر است.
حیدریان در تشریح این محیط‌ها در پدیده فرونشست زمین بیان کرد: سنگ‌های انحلال‌پذیر (سنگ آهک، دولومیت، گچ و نمک) که توسط نهشته‌های تحکیم‌نیافته مدفون شده‌اند یا چاله‌های کهن پرشده با نهشته‌های تحکیم‌نیافته که فشار هیدرو استاتیکی رو به بالای آب زیرزمینی در نگهداری آنها مؤثر است، از این دست محیط‌ها هستند.
وی نهشته‌های جوان تحکیم‌نیافته و رسوب آواری نیمه تحکیم‌یافته با تخلخل بالا که در زیر نهشته‌های آبرفتی و دریاچه‌ای و دریایی کم‌عمق واقع شده‌اند، را از دیگر محیط‌ها دانست و افزود: این محیط‌ها به‌طور معمول شامل بسته یا نیمه‌بسته ماسه‌ای یا شنی همراه با میان لایه‌های رسی است که تحت تنش‌های بکر قرار دارد.
فرونشست و شکاف‌های زمین که به آهستگی و به‌تدریج گسترش می‌یابند، شاید همان تأثیر خطرهای ناگهانی و فاجعه‌بار مانند سیل و زلزله را نداشته باشد
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان در بیان مکانیسم فرونشست در آبرفت اضافه کرد: فرونشست در آبخوان‌های آبرفتی غالباً در بخش‌هایی با بافت ریزدانه و معمولاً رسی اتفاق می‌افتد.
حیدریان ادامه داد: فرونشست و شکاف‌های زمین که به آهستگی و به‌تدریج گسترش می‌یابند، شاید همان تأثیر خطرهای ناگهانی و فاجعه‌بار مانند سیل و زلزله را نداشته باشد.
سفره‌هایی که تغذیه نمی‌شوند
از مباحث فنی و تخصصی پدیده فرونشست زمین که بگذریم، دلیل ساده این پدیده از زبان مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان شنیدنی است.
علی‌نقی حیدریان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس با اشاره به فرونشست زمین در برخی از مناطق جنوب سمنان اظهار کرد: فرونشست یا شکاف‌هایی که در زمین رخ می‌دهد، به علت خالی شدن سفره‌های زیرزمینی از آب است.
وی گفت: سطح آب وقتی پایین می‌آید، این اتفاق برای زمین رخ می‌دهد و سفره‌های آب زیرزمینی به علت خشک‌سالی، سال‌ها تغذیه خوبی نمی‌شوند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان ادامه داد: چاه‌های نیمه عمیق امروز دیگر در بسیاری از نقاط استان سمنان پاسخگو نیست و باید چاه‌های عمیق حفر شود.
حیدریان بیان کرد: پوشش گیاهی باعث شکاف یا فرونشست در زمین نمی‌شود و تاکنون چنین چیزی دیده نشده است و این سخنان قابل اعتنایی با توجه به مقالات معتبر نیست.
آثار فرونشست زمین در دشت‌های سمنان
شاید زمانی که به‌وفور چاه آب در زمین‌های عموماً جنوب سمنان حفر می‌شد، مسؤولان امر هرگز فکر نمی‌کردند چنین روزی زمین تا این حد دهان باز کند و دستکاری انسان در طبیعت اثر وضعی خود را این‌طور واضح نشان دهد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان در تشریح آثار فرونشست زمین در استان سمنان تأکید کرد: آثار فرونشست در دشت‌های استان سمنان از سال‌های گذشته دیده شده است.
حیدریان اظهار کرد: این آثار غالباً به‌صورت ایجاد شکاف‌های عمیق و نیمه‌عمیق، رشد چاه‌ها و ایجاد ترک در سازه‌های راه‌ها و پل‌ها و تا حدودی خطوط آهن در جنوب دشت‌های گرمسار، سمنان، دامغان، شاهرود و شمال دشت میامی بوده است.
وی با اشاره به افت سطح آب در آبخورهای استان سمنان گفت: به دلیل برداشت‌های بیش از حد از توان آبخوان و کاهش ضخامت لایه‌های آبدار، شرایط نشست زمین در رسوبات دانه‌ریز یا رسی فراهم شده است.
آثار فرونشست در دشت‌های استان سمنان از سال‌های گذشته دیده شده است
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان افزود: به‌مرور زمان آثار این نشست در سطح زمین پدیدار شده و در دشت‌های استان سمنان با این شرایط، احتمال وجود نشست در بدنه آبخوان‌هایی از جنس رس و رسوبات دانه‌ریز از میان تا پایان دشت‌ها بیشتر است.
حیدریان با اشاره به افت سطح آبخوان‌های استان سمنان اضافه کرد: با احتساب ۲۰ سال، درمجموع 12.4 متر افت در سفره‌های آب زیرزمینی که معادل کاهش ضخامت آبخوان است، اتفاق افتاده و این افت از پایین دشت‌ها به سمت بالا ایجاد می‌شود.
نشست زمین چه زمانی بحرانی می‌شود؟
بحران بیخ گوش دشت‌ها و مناطق جنوبی استان سمنان کمین کرده است. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان هم با اشاره به نتایج مطالعات انجام‌شده در شرکت آب منطقه‌ای سمنان و سازمان زمین‌شناسی کشور توسط مشاوران افزود: نشست زمین بیش از چهار میلی‌متر در سال در جهان بحران نامیده می‌شود و به ازای هر ۱۰ سانتی‌متر فرونشست، حدود یک تا دو متر آبخوان از دست می‌رود.
وی با تأکید بر اینکه در دشت سمنان به‌طور میانگین سالانه ۱۰ تا ۱۲ سانتی‌متر نشست اتفاق می‌افتد، تصریح کرد: سالانه هشت سانتی‌متر نشست در دشت گرمسار و ۱۲ سانتی‌متر نشست در دشت ایوانکی اتفاق می‌افتد و احتمال بازیابی آبخوان به دلیل کاهش تخلخل مؤثر تا حد زیادی کاهش می‌یابد.
حیدریان با بیان اینکه از آنجا که افت سطح آبخوان‌ها در دشت‌های استان سمنان به دلیل برداشت‌های بیش از توان آبخورها به‌ویژه در بخش کشاورزی از دلایل اصلی فرونشست دشت‌ها است، بر اجرای طرح احیای آبخوان‌های آبرفتی تأکید کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان با اشاره به اینکه جلوگیری از تداوم افت آبخوان‌ها از طریق جلوگیری از اضافه برداشت‌های چاه‌های کشاورزی باید انجام شود، افزود: کاهش آبدهی و اصلاح پروانه بهره‌برداری بر اساس آب قابل برنامه‌ریزی دشت‌ها باید اعمال شود.
حیدریان با بیان اینکه تدوین و اجرای برنامه عملیاتی احیای آبخوان‌ها در بازه 20 ساله باید صورت گیرد، خاطرنشان کرد: تعیین و پهنه‌بندی مناطق در معرض فرونشست به‌منظور مقابله با خسارات احتمالی زیرساخت‌های عمرانی مانند راه‌آهن، جاده‌ها، فرودگاه‌ها، مناطق شهری، پل‌ها، خطوط انتقال آب، برق، گاز، نفت، مخابرات و سایر زیرساخت‌ها و ارائه راهکارهای لازم توسط دستگاه‌های متولی باید انجام شود.برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.
ارسال نظر