کاربردهای شگفت انگیز جوش شیرین یا بی کربنات سدیم

اگرچه عمده کاربرد جوش شیرین در آشپزی است اما از این ماده برای نرم کردن آب، تمیز کردن وسایل و همچنین جذب بو، نیز استفاده می شود.

جوش شیرین چیست؟

از لحاظ ظاهری، بی کربنات سدیم (Bicarbonate of Soda) یک پودر سفید و کریستالی است که به راحتی در آب حل می شود. این ترکیب شیمیایی بدون بو و غیر قابل احتراق است، با اسیدها واکنش می دهد و گاز دی اکسید کربن و گرما آزاد می کند.

کاربردهای رایج جوش شیرین

جوش شیرین برای اهداف مختلفی از جمله پخت و پز، درمان بیماری های جزئی، بهبود آفتاب سوختگی و نیش حشرات مورد استفاده قرار می گیرد. ازآنجاییکه این ماده یک آنتی اسید است در درمان سوء هاضمه اسیدی و سوزش سر دل ناشی از اسید زیاد معده نیز کاربرد دارد.

جوش شیرین نه تنها در داروها بلکه در طیف وسیعی از مواد خوراکی از جمله نان و غذاهای فرآوری شده مورد استفاده قرار می گیرد.

استفاده از جوش شیرین برای خاموش کردن آتش

بیکربنات سدیم کاربردهای زیادی دیگری نیز دارد که یکی از مهمترین آنها استفاده در کپسول آتش نشانی است. این ترکیب برای خاموش‌ کردن آتش‌ ناشی از روغن، چربی و آتش‌ سوزی ‌های الکتریکی مورد استفاده قرار می ‌گیرد.

استفاده از جوش شیرین در کشاورزی

جوش شیرین می تواند به عنوان افزودنی در خوراک دام و طیور استفاده شود. بی کربنات سدیم به عنوان مکمل خوراک دام به ویژه به عنوان عامل بافر کننده دستگاه گوارش در دامپروری استفاده می شود.

استفاده از لوازم بهداشتی و آرایشی

این ترکیب همچنین در فرمولاسیون محصولات حمام، پوست و مو، لوازم آرایشی، محصولات مراقبت شخصی، اسکراب ها، خوشبو کننده ها و محصولات مراقبت از دهان و دندان مورد استفاده قرار می گیرد.

خطرات احتمالی سلامتی ناشی از بیکربنات سدیم

در حالی که بی کربنات سدیم عموما جزء مواد شیمیایی خطرناک و مضر در نظر گرفته نمی شود ولی قرار گرفتن در معرض مقادیر زیاد آن، در طولانی مدت ممکن است منجر به عوارض جانبی نامطلوب برای سلامتی شود. عوارض رایج جوش شیرین یا بی کربنات سدیم عبارتند از:

• سرفه و عطسه در صورت استنشاق مقدار زیادی گرد و غبار
• سوزش دستگاه گوارش
• سوزش ، قرمزی و درد اثر تماس چشمی
• در حالت خشک، معمولا پوست سالم را تحریک نمی کند. با این حال، در صورت وجود رطوبت می تواند باعث تحریک پوست آسیب دیده شود.

مزایای سلامتی جوش شیرین یا بیکربنات سدیم

هرگونه عاملی که باعث شود سطح pH بدن از حالت متعادل خود خارج شود می تواند موجب بروز بیماری شود. استفاده صحیح از محلول جوش شیرین، یک راهکار رایج برای حفظ تعادل و تنظیم اسیدیته در بدن است. برای مثال، رفلاکس اسیدی، وضعیتی است که در آن اسید معده وارد مری شده و باعث سوزش سر دل و احساس سوزش در گلو می شود. تکرار این حرکت منجر به سوء هاضمه و آسیب به مری خواهد شد. در این شرایط، محلول یا قرص جوش شیرین به عنوان یک آنتی اسید عمل کرده و به خنثی کردن اسید کلریدریک بیش از حد در معده کمک می کند. علاوه بر این، مصرف محلول جوش شیرین فواید شگفت انگیزی برای پاکسازی روده ها دارد.

استفاده از محلول جوش شیرین برای بهبود سنگ کلیه

محلول جوش شیرین می تواند به پیشگیری از سنگ کلیه نیز کمک کند. کمبود آهن، اسیدیته زیاد و حتی کم آبی بدن از جمله عوامل ایجاد سنگ کلیه هستند. محلول جوش شیرین باعث قلیایی شدن ادرار و حل شدن اسید اوریک شده و به این ترتیب، مانع از تشکیل سنگ کلیه می شود.

جوش شیرین همچنین ممکن است باعث بهبود عفونت ادراری  (UTI)شود. این بیماری نتیجه فعالیت باکتری هایی است که به راحتی در مثانه رشد می کنند. خواص ضد عفونی کننده گی جوش شیرین به کاهش سطح اسید ادرار و مبارزه با باکتری ها کمک می کند.

یکی از علل اصلی التهاب در بدن، تجمع اسید اوریک در مفاصل است. جوش شیرین با افزایش سطح pH به قلیایی شدن خون و جلوگیری از رسوب اسید اوریک در مفاصل کمک می کند و به این ترتیب التهاب را کاهش داده و از پیشرفت آرتروز جلوگیری می کند.

کاربردهای خانگی جوش شیرین یا بیکربنات سدیم

پخت و پز

جوش شیرین در درجه اول در پخت نان استفاده می شود. این ترکیب با سایر اجزا موجود در خمیر واکنش می دهد و CO2 آزاد می کند. این فرآیند موجب پف کردن خمیر شده و طعم و حجم نان را بهبود می بخشد. سایر کاربردهای جوش شیرین در پخت و پز عبارتند از:

• در هنگام تهیه سس گوجه فرنگی برای خنثی سازی اسیدیته گوجه فرنگی استفاده می شود
• هنگام خیساندن لوبیا برای از بین بردن نفخ، قبل از آماده سازی به آب اضافه می شود.
• مقدار کمی جوش شیرین را می توان به خورش اضافه کرد تا گوشت های سفت، سریع تر نرم شوند.
• ایجاد رنگ قهوه ای در شیرینی های چوبی
• نرم شدن غذاهای بسیار سفت مورد استفاده

سفید کردن دندان ها و شوینده دهان

با استفاده از بیکربنات سدیم هنگام مسواک زدن، می توانید دندان های سفیدتری داشته باشید. به این منظور مقداری بی کربنات سدیم را روی مسواک مرطوب زده و سپس از خمیر دندان را اضافه کنید. بیکربنات سدیم با خمیر دندان مخلوط می شود و بوی بد دهان را از بین می برد. توجه داشته باشید که این مخلوط به طور بالقوه دندان ها را کلسیفیه یا نرم می کند بنابراین باید با احتیاط استفاده شود.

برخی از افراد از بیکربنات سدیم به عنوان دهان شویه نیز استفاده می ‌کنند. خواص ضد باکتری و ضدمیکروبی این ماده می ‌تواند به خوشبو شدن دهان کمک کند.

از بین بردن بوی مایکروویو و یخچال

برای تمیز کردن مایکروویو جهت جلوگیری از تولید بو می توانید از مقداری جوش شیرین و آب استفاده کنید. همچنین یک بسته بی کربنات سدیم را در یخچال قرار دهید تا بوهای مرطوب را از بین ببرد.

از بین بردن بوی دست و پا

بیکربنات سدیم را کمی مرطوب کرده و به دستان خود بمالید تا بوهای قوی مانند بوی ماهی یا سیر را از بین ببرد.

برای جلوگیری از بوی بد پا نیز می توانید از بی کربنات سدیم استفاده کنید. به آسانی، آب گرم و مقداری جوش شیرین را با هم مخلوط کنید و پاهایتان را در حمام گرم شستشو دهید.

سفید کردن لباس ‌ها

استفاده از جوش شیرین راهکاری ساده و ارزان برای سفید و تمیز کردن پوشاک است. همانطور که گفته شد جوش شیرین خاصیت قلیایی دارد و زمانی که در آب حل می شود، با اسیدهای موجود در لکه ها و کثیفی ‌های لباس واکنش نشان داده و آن ها را از بین می برد. برای انجام این کار تنها کافی است در حدود نصف فنجان جوش شیرین را به پودر لباس‌ شویی اضافه کنید.

از بین بردن بوی نامطبوع زباله‌ها

اگر شما هم از بوی بد کیسه های زباله در آشپزخانه و خانه خود ناراضی هستید، تنها کافی است مقداری جوش شیرین را در ته سطل زباله بریزید. از آنجاییکه بوی نامطبوع کیسه های زباله و مواد مختلف داخل آن ها، اغلب منشا اسیدی دارند، جوش شیرین می ‌تواند با مولکول‌ های آن ها وارد واکنش شده و علل تولید بوی بد را خنثی نماید.

استفاده از جوش شیرین در صنایع غذایی

استفاده از بی کربنات سدیم دو مزیت دارد که شامل کنترل بهتر pH محصول نهایی و ثبات و ماندگاری بیشتر آن است. بی کربنات سدیم pH را تنظیم می کند تا از ایجاد محیط اسیدی در غذاها که باعث تکثیر باکتری ها می شود، جلوگیری کند. به طور کلی بی کربنات سدیم با تنظیم pH معده در هنگام هضم غذا احساس بهتری در فرد ایجاد می کند.

از قدرت جوش شیرین در تولید CO2 برای تهیه نوشیدنی های گازدار استفاده می شود. استفاده از جوش شیرین و یک عامل اسیدی در فرمول مایع، باعث شروع واکنش شده و CO2  را به صورت حباب گاز در نوشیدنی ها آزاد می کند.

بی کربنات سدیم را می توان به عنوان بافر pH در مواد غذایی استفاده کرد. چندین فرمول غذایی مانند نودلیت فوری، نوشیدنی های انرژی زا و قهوه یا چای از این ترکیب به عنوان بافر  pH استفاده می کنند.

از قدرت جوشندگی این ماده، برای تولید کف برای نوشیدنی های پودری مانند کاپوچینو یا نوشابه های انرژی زای پودری استفاده می شود. این واکنش زمانی رخ می دهد که پودر با آب مخلوط شود.

موارد مصرف بی کربنات سدیم در پزشکی

بی کربنات سدیم در پزشکی در درجه اول برای مقابله با اسیدوز استفاده می شود و در ترکیب با اسیدهای داخل بدن به عنوان یک بافر عمل می کند تا تعادل اسید - باز را مجددا برقرار کند. اسیدوز زمانی ایجاد می شود که مقدار زیادی اسید لاکتیک در دوره های اکسیژن رسانی نامناسب در بدن تولید شود. در حضور NaHCO3 اسید اضافی به شکلی از اسید کربنیک و سپس به دی اکسید کربن (CO2) و آب تبدیل می شود. CO2 اضافی در طول بازدم از طریق ریه ها دفع می شود.

بی کربنات سدیم همچنین به عنوان یک عامل قلیایی کننده در درمان اسهال شدید و مسمومیت استفاده می شود. این ترکیب با افزایش pH خون و ادرار، اسیدوز متابولیک یا سطح بالای اسید را اصلاح می کند. همچنین باعث حذف سریع مواد سمی از بدن در انواع خاصی از مسمومیت می شود. در صورت از دست دادن بیش از حد مایعات (مانند اسهال)، با تجدید سطح نمک و الکترولیت ها می تواند به بهبود سلامت فرد کمک کند.

کاربرد جوش شیرین یا بیکربنات سدیم در آزمایشگاه

بی کربنات سدیم به صورت پودر کریستالی سفید با طعم کمی قلیایی (تلخ ) و غیر سمی است که در اکثر آزمایشگاه ها یافت می شود. این ترکیب معمولا به عنوان عامل بافر pH، بازسازی کننده الکترولیت، قلیایی کننده سیستمیک و محلول های پاک کننده موضعی در تجهیزات آزمایشگاهی استفاده می شود.

این ترکیب همچنین می تواند به عنوان یک احتیاط ایمنی در آزمایشگاه مورد استفاده قرار گیرد زیرا در خاموش کردن شعله های کوچک یا آتش سوزی های الکتریکی موثر است.

بی کربنات سدیم به طور گسترده ای به عنوان یک بافر فیزیولوژیکی در برنامه های کشت سلولی و آزمایشگاهی استفاده می شود.

کاربرد بیکربنات سدیم در دامپروری و آبزی پروری

در حوضچه های پرورش ماهی، آمونیاک باید زیر سطوح سمی باقی بماند اما ماهی ها آمونیاک را به عنوان ماده دفعی تولید می کنند. آمونیاک توسط باکتری ها و در فرایند نیتریفیکاسیون به نیترات تبدیل می شود. مسئله مهم این است که آمونیاک PH  آب را کاهش می دهد و عملکرد باکتریایی از جمله نیتریفیکاسیون را مهار می کند. هنگامی که این اتفاق می افتد، آمونیاک تا حدی در آب تجمع یافته و اشتها و میل به تغذیه را در ماهی ها کاهش می دهد. این امر میزان تغذیه روزانه و بازدهی تبدیل خوراک را در استخرهای پرورش ماهی تحت تاثیر قرار می دهد.

علاوه بر کاهش بازدهی، میگو و ماهی نسبت به pH بسیار حساس هستند و در صورت افزایش pH خطر مرگ و میر افزایش می یابد. استفاده از بی کربنات سدیم به عنوان بافرکننده،  pHآب را تنظیم می کند. این ترکیب برخلاف واکنش دهنده های دیگر مانند آهک خورنده نیست. علاوه بر این، بی کربنات سدیم PH را بهتر از آهک کنترل می کند.

در پرورش طیور تغذیه خوب یک عامل تعیین کننده بسیار مهم برای بازدهی بیشتر است. جیره های غذایی طیور، بیشتر حاوی ذرت و سویا هستند و در کنار آنها پروتئین و مکمل های ویتامین و مواد معدنی نیز برای حفظ سلامتی استفاده می شود. از آنجا که پروتئین به طور کلی یکی از گران ترین خوراک ها است با استفاده از جیره بندی، مقدار آن در خوراک طیور کاهش می یابد. کاهش میزان پروتئین و افزایش مقدار دانه ها در جیره خوراکی بر تعادل الکترولیت رژیم غذایی تثیر منفی می گذارد.

استفاده از بی کربنات سدیم مزایای زیادی برای طیور دارد که شامل تاثیر مثبت بر مصرف خوراک، افزایش نسبت خوراک به وزن، بهبود کیفیت پوسته تخم مرغ و تعادل الکترولیت غذایی مطلوب است که همگی به بهبود بازدهی کمک می کند.

سایر موارد استفاده جوش شیرین یا بیکربنات سدیم

از جوش شیرین می توان برای از بین بردن بوی قمقمه آب پس از کاربرد طولانی مدت استفاده کرد.

برای از بین بردن کک ها این ترکیب را با نمک مخلوط کرده و روی فرش و تشک بمالید و پس از 24 ساعت فرش و تشک را با جاروبرقی تمیز کنید. با این کار کک ها از تشنگی خواهند مرد ولی لازم است چند بار این کار را انجام دهید.

برس ها و شانه ها را با جوش شیرین بشویید تا از ایجاد بقایا و آلودگی روی آنها جلوگیری شود.

با بیکربنات سدیم، یک خمیر درست کنید و بشقاب های آهنی قدیمی را با آن تمیز کنید. تمیز کردن لکه قهوه با بیکربنات سدیم بسیار راحت است.

شما می توانید صورت خود را با کمی جوش شیرین و آب بشویید تا منافذ پوست را تمیز کرده و از آکنه جلوگیری کند.

 این ترکیب را با پودر جو دوسر مخلوط کنید تا اسکرابی عالی برای پوست ایجاد شود.

واکنش اسید با بیکربنات سدیم یک روش رایج برای خنثی سازی نشت اسید است. این ترکیب همچنین برای افزایش pH و تنظیم قلیائیت آب استخرها استفاده می شود. بیکربنات سدیم را می توان به عنوان یک محلول ساده به آب استخر اضافه کرد تا تعادل pH را در آب با سطوح بالای کلر بازیابی می کند.

از جوش شیرین در باغ می توانید برای تعیین میزان اسیدیته خاک استفاده کنید (اگر حباب زد، بسیار اسیدی است).

این ماده شیمیایی را با چسب مخلوط کنید تا ترکیبی برای پرکردن ترک ها ایجاد شود.

آن بین صفحات خیس کتاب پخش کنید و سپس در معرض آفتاب خشک کنید.

این ترکیب اگر با آب جوش مخلوط شود به رفع گرفتگی لوله ها کمک می کند. همچنین در نرم کننده های پارچه در صنعت نساجی استفاده می شود.

نکات ایمنی هنگام کار با بی کربنات سدیم

اگر گرد و غبار بی کربنات سدیم در محل کار با تهویه یا سایر وسایل مهندسی قابل کنترل نیست، افراد باید از ماسک های تنفسی یا ماسک ضد گرد و غبار برای محافظت استفاده کنند.

برای پیشگیری از تماس پوستی باید از دستکش و لباس محافظ استفاده شود. از آنجایی که بی کربنات سدیم اغلب به شکل پودر است بهتر است از عینک ایمنی استفاده شود و ناحیه ای برای شستن چشم و پوست در محل کار تعبیه شود.

بی کربنات سدیم باید در یک ظرف محکم و سر بسته در یک محل خنک، خشک و با تهویه مناسب نگهداری شود. این ترکیب را از اسیدها، گرمای زیاد و رطوبت دور نگه دارید.

اگرچه بی کربنات سدیم نسبت به سایر مواد شیمیایی نسبتا بی خطر است اما مانند هر ماده شیمیایی دیگری باید از هرگونه تماس غیر ضروری اجتناب شود. در صورت مواجهه اقدامات زیر را انجام دهید:

تماس چشمی

در صورت تماس چشمی، چشم ها را با آب فراوان بشویید و به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.

تماس با پوست

پوست را با مقدار زیادی صابون و آب بشویید و در صورت بروز سوزش به پزشک مراجعه کنید.

استنشاق

فرد باید از محیط تماس خارج شده و بلافاصله به منطقه ای با هوای تازه منتقل شود. در صورت بروز هرگونه مشکل تنفسی فورا به پزشک مراجعه کنید.

بلع

در صورت تداوم ناراحتی مقدار زیادی آب بنوشید و به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.