آثار تنبیه در کودکان

یکی از روش هایی که در تربیت از آن استفاده می شود، تنبیه است. تنبیه در لغت به معنای آگاهی دادن وبیدار کردن است و در اصطلاح عبارت است از مجازات انسانی که کار ناپسندی را انجام داده و به منظور ترک نمودن و جلوگیری از تکرار آن کار زشت از تنبیه استفاده می شود.

زندگی انسان مبتنی بر ستیز میان خیر و شر است، چون انسان آمیزه ای از استعداد خیر و شر می باشد. طبیعت تربیت این است که درجامعه بشری،خیر و سعادت را بر شر و سیه روزی، غالب و چیره می سازد.

وقتی فردی از مسیر خیر و سعادت به نحوی گام را فراتر نهد که پیروی از تمایلات نفسانی را بر هر چیزی ترجیح دهد، باید به منظور هشدار از چنین انحرافی و جلوگیری از تکرار آن، از عامل تنبیه و مجازات استفاده کرد.

البته استفاده ازاین عامل وقتی است که سایر عوامل تربیتی ازتاثیر و کارآیی در مورد فرد، نارسا و عاجز باشد. لذا تنبیه و مجازات که یکی از عوامل بازدارنده است، می تواند ضامن خیر و سعادت برای جامعه انسانی باشد.

انواع تنبیه

تنبیهات بدنی: تنبیهات بدنی عبارت است ازکارهای درد آور و دشواری که به طور مستقیم روی بدن انسان اثر می گذارد و اسباب ناراحتی او را فراهم می سازد.مانند:کتک زدن و شکنجه های جسمانی،کشتن، قطع عضو، سوزاندن.

تنبیهات غیربدنی: عبارت است از اعمالی که به عنوان مجازات انجام می گیرد و موجب ناراحتی می شود، ولی روی بدن اثری ندارد. مانند: توبیخ، سرزنش،تحقیر،حرف نزدن،قهرکردن،تندی وخشونت،زندانی کردن در اتاق تاریک، حبس کردن، منع ازغذاوآب، تهدید، قطع پول توجیبی، دشنام دادن و مجازات هایی از این قبیل...

جمعی ازدانشمندان اصل تنبیه را به عنوان یک عامل تربیتی می پذیرند امّا نه مطلقاً، بلکه به عنوان یک ابزار در درجه دوم و در شرایط خاص و به هنگام ضرورت، استفاده از آن را مجاز می دانند.

آن ها می گویند تا زمانی که مربّی می تواند با روش تشویق، استدلال و برهان، پندواندرز و یا بیان مصالح و مفاسد، درکودک اثر بگذارد، نباید از تنبیه استفاده کند، ولی اگر از تاثیر عوامل مذکور مأیوس شد می تواند از تنبیه استفاده کند،لیکن در حد محدود و با رعایت شرایط مخصوص.

راسل می گوید:

من شخصاً عقیده دارم که مقام تنبیه در تربیت خیلی کوچک و در درجه دوم است.

درحدیثی چنین نقل شده است:

پدری فرزند خردسال بسیار شلوغ و بی ادبی داشت و برای تنبیه آن او را کتک می زد. یک روز دست او را گرفت و خدمت امام رضا (ع) آمد و عرض کرد: من فرزندم را به خاطر رفتارهای بدش تنبیه می کنم.

امام رضا (ع) فرمود: فرزندت را نزن.

مردگفت: آقا شما که می فرمایید نزنم پس چه کنم. امام رضا(ع)فرمود: قهرکن، ولی قهرت را طولانی نکن.

نظر اسلام در مورد تنبیه و مجازات

اسلام تنبیه را به عنوان یک وسیله تربیتی پذیرفته و انجام آن را در بعضی مواقع مفید بلکه لازم می داند.

از نظر اسلام سه نوع تنبیه داریم:

نوع اول: تنبیه های غیربدنی: تهدید و انذار مجرمین.

نوع دوم: تنبیه های بدنی: زندان، تبعید، قتل، قطع عضو، شلاق زدن.

نوع سوم: تعزیرات و اجرای حدود الهی.

اهداف تنبیه ازنظراسلام:

- بازداری مجرم از تکرار جرم و حمایت اجتماعی از امنیّت اجتماعی.

- عبرت دیگران، زیرا وقتی دیگران مشاهده می کنند که مجرمین کیفر می شوند، دست از جرم بر می دارند.

- تقویت تقوا در انسان ها و کنترل هوای نفس.

تنبیه بدنی توّسط والدین یا مربیان از نظر اسلام؛

دراحادیث آمده است که والدین و مربّیان اجازه دارند برای تربیت کودکان در مواقع ضروری ازتنبیهات بدنی استفاده نمایند.

امام محمدباقر(ع) می فرمایند: اگر جوانی از شیعه را نزد من بیاورند که احکام دین را یاد نگرفته باشد هر آینه به وسیله کتک او را به درد می آوردم.

نکته مهم و قابل توجه در تنبیه این است که اولیاء و مربّیان باید بدانند که اگر جراحاتی حتّی در حد سرخ شدن پوست بدن به فرزند رسید، ملزم به پرداخت دیه هستند.

ضررهای تنبیه بدنی و تنبیه غیر بدنی:

1-کسی که کتک می خورد با منطق زورگویی آشنا می شود و در آینده خواسته های خود را بر دیگران تحمیل می کند.

2- کسی که کتک می خورد، زود تسلیم زورگویان می گردد. لذا در این موارد خطر تجاوزات جنسی زیاد است.

3- کتک خورده نسبت به کسی که او را تنبیه کرده است، عقده پیدا می کند.

4- در اثر کتک، تمام شخصّیت کودک در هم می شکند و تعادل روحی او به هم می خورد.

5- فرد در اثر کتک خوردن به اختلالات رفتاری و روانی مانند: پرخاشگری،ناخن جویدن، تیک روانی و...مبتلا می شود.

6- به آزادی و استقلال او لطمه وارد می کند.

7- احساس می کند دیگرکسی او را دوست ندارد و به او محبّت نمی شود، لذا کسی که درکودکی از محبّت محروم ماند، دربزرگسالی نمی تواند محبت کند.

8- سرزنش باعث افزایش لجاجت کودک می شود.

در تایید این مطالب به بیان زیبای حضرت علی (ع) توّجه کنید که فرمودند:

«زیاده‌روی در ملامت، آتش لجاجت را شعله ور می سازد»

9- کسی که تحقیر شد و به شخصّیت او توهین شد، امید خیری به او نیست.

این جمله نیز مضمون حدیثی از امام هادی (ع) است که فرمودند:

«کسی که خود را خوار و خفیف یافت و احساس تحقیر نسبت به خودش پیداکرد از شر او احساس ایمنی نداشته باش»

10- کسی که به خاطر انجام جرمی کتک می خورد، تنبیه بدنی به او می آموزد که عمل خلاف داشته باشد ولی مراقب باشد که به دام نیفتد. پس در واقع در انجام جرم ماهرتر می گردد.

11- کسی که کتک می خورد حس اعتماد به نفس و عزّت نفس خود را ازدست می دهد.

12- تنبیه نباید درجمع باشد، درخلوت به او تذّکر داده شود یا تنبیه گردد.

13- معّلم نباید تنبیه را به دانش آموزان واگذار کند.

14- درتنبیه بدنی مراقب باشید نقاط ضعف ونقص عضو او را به رخش نکشید.

15- تنبیه نباید به دو صورت بدنی و غیربدنی باشد، یعنی هم کتک بخورد و هم تحقیر شود.

16- درتنبیه از اسم گذاشتن بد جداََ پرهیز باید کرد.

17- کسی که تنبیه می گردد علّت آن را باید بداند.

18- تنبیه نباید برای راضی شدن شخص تنبیه کننده باشد،ی عنی آنقدر بزند تا دلش خنک شود.

19- لاف زدن اولیاء در تنبیه، تاثیرتنبیه را از بین می برد، مانند قسم خوردن از برای کشتن فرد و یا بدن او را با شلاق سیاه کردن.

20- در تنبیه وضعّیت فرد را در نظر بگیرید؛ مثلاً تنبیه شدید در کودکی که بیماری صرع دارد و یا آسم دارد باعث تلف شدن جان او خواهد شد.

21- تنبیه،حس حقارت و حس خودکم بینی را در فرد تقویت می کند.

22- گاهی اوقات تنبیه عامل گوشه‌ گیری، انزوا طلبی و کم‌رویی می گردد.

23- تنبیه بدنی گاهی مانع خلاقیت کودکان می گردد.

24- کسی که کتک خورده است درآینده کتک می زند.

25- کسی که تنبیه می گردد، درآینده مطیع و فرمان بردار است و قدرت ابراز وجود ندارد.

26- تنبیه بدنی عامل بلوغ زودرس در پسران است.

چند نکته مهم در تنبیه کودکان:

1- تنبیه درجمع نباشد.

2- به کار او حمله کنید نه به شخصّیت او. ماننداینکه اگر نمره درسی را کم آورده است نباید شخصّیت او زیر سئوال برود، بلکه به درس نخواندن و کم کاری او اعتراض شود.

3- ابتدا راه صحیح را نشان دهید، اگرنتوانست انجام دهد بازخواست کنید.

4- هرخطایی تنبیه ندارد، مثلاً بزرگترها هم گاهی لیوان آب را می ریزند، پس اگر کودک لیوان آب را ریخت او را تنبیه نکنید.

5- در بیانی پیامبر خدا (ص) فرمودند:

«خیلی از رفتارهای کودکان و نوجوانان را نادیده بگیرید»

6- کتک و تنبیه، واقعیت عمل را ازبین نمی برد بلکه عیب را پنهان می کند، والدین و مربّیان این مطلب را بدانند که در پشت کتک، شکست آنها نهفته است.

به طور کلی بچّه ها را می توان به دو گونه تقسیم کرد:

ضعیف النفس‌ها: درمقابل کتک خوردن، لکنت زبان گرفته و یا کم رو،گوشه گیر و بی زبان می شوند.

قوی النفس ها: گستاخ، جسور، فحّاش، لجباز و سرکش و نا آرام می شوند.

چند راه حل در تنبیه بدنی:

1- اگر کودک از کارش پشیمان شد و از رفتارش بازگشت او را با مهر و نوازش پذیرا باشید.

2-در تنبیه از مقایسه کودک خود با دیگران بپرهیزید.

3- در تنبیه کردن، فرزندان خود را از محبّت محروم نکنید.

4- هیچ گاه کودک و نوجوان را به خاطرکاری که نمی تواند انجام دهد تنبیه نکنید.

5- تنبیه را به روز بعد یا چند روز بعد مثلاً آخر هفته واگذار نکنید.

6- والدین تنبیه را به خواهر یا برادران واگذار نکنند.

7- درصورت تخّلف کودک بلافاصله او را تنبیه نکنید. ابتدا انگیزه کودک را در ارتکاب آن کاربررسی کنید، شایدحسن نیت داشته باشد ولی ازنظرشما آن کار بد است.

8- اگر پدرتنبیه کرد، مادر هم تنبیه نکند، بلکه مادر با روش نصیحت او را به راه بیاورد.

والدین بدانند گاهی جوان در دوره جوانی از تنبیه های دوران کودکی عقده ای شده و در جوانی به فکر می افتد که به نوعی آنها را تلافی کند. در اینجا والدین می توانند از فرزند جوان خود معذرت خواهی کرده و بگویند ماراه بهتری نمی دانستیم و قصد ما تربیت بود تا بدین صورت عقده ی او ازبین برود، چون مواردی داشته ایم که فرزند در بزرگسالی ازمربیان خود انتقام گرفته است.