برگی از زندگی آیت الله سید محمود طالقانی

سید محمود علایی طالقانی ، ابوذر انقلاب در ۱۵ اسفندماه ۱۲۸۹هـ .ش در دهستان گلیرد از توابع طالقان در خانواده ای متدین و اهل علم متولد شد. پدرش ابوالحسن، از عالمان بزرگ عصر خود و از طرفداران انقلاب مشروطه بود که بعد در زمان رضا شاه پهلوی به اتفاق آیت الله سید حسن مدرس علیه دیکتاتوری و سیاست های ضد دینی او به مبارزه برخاست.

سید محمود، تحصیلات خود را در مکتبخانه‌های زادگاهش گذراند. همچنین مقدمات علوم دینی را نزد پدر فرا گرفت. در ۱۲۹۸هـ .ش به تهران آمد، بعد برای ادامه تحصیل به قم رفت و در مدارس «رضویه» و «فیضیه» قم به تحصیل علوم دینی پرداخت. محضر اساتیدی چون آیت الله محمد بهجت ،آیت الله سید محمدتقی خوانساری و آیت الله شیخ عبدالکریم حائری را درک کرد و شرح لمعه را نزد آیت الله شهاب الدین مرعشی و مطول را نزد ادیب تهرانی فرا گرفت.

او با شیخ محمدتقی اشراقی و میرزا خلیل کمره‌ای، حشر و نشر داشت و شرح منظومه را نزد میرزا خلیل کمره‌ای به اتمام رساند. در ۱۳۱۰ به نجف رفت و در حوزه علمیه آنجا به تحصیل پرداخت. دروس خارج را نزد آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی،آیت الله محمدحسین غروی و آقا ضیاءالدین عراقی تلمذ کرد.

پس از بازگشت به وطن ، دوباره در حوزه علمیه قم ادامه تحصیل داد و سرانجام در ۱۳۱۷ از آیت الله عبدالکریم حائری و آیت الله اصفهانی اجازه اجتهاد یافت. در ۱۳۱۸ جهت تدریس در مدرسه سپهسالار(مطهری کنونی) به تهران آمد. در همان سال با انتشار اطلاعیه‌ای در اعتراض به سیاست‌های رضا شاه در مورد کشف حجاب، فعالیت سیاسی خود را آغاز کرد. از این رو به زندان افتاد. اما پس از رهایی، همچنان فعالیت سیاسی خود را بر ضد رژیم پهلوی دنبال کرد و چندین بار دستگیر و زندانی شد.

وی پس از شهریور ۱۳۲۰ با تأسیس «کانون اسلام»، به طور رسمی مبارزه خود را علیه رژیم طاغوت آغاز کرد و به تفسیر قرآن برای عموم مردم پرداخت. همچنین مجله «دانش آموز» را منتشر کرد و سلسله سخنرانی هایی را جهت ارشاد مردم به اسلام و قرآن ترتیب داد. پس از پایان جنگ جهانی دوم و به دنبال واقعه تجزیه آذربایجان به نمایندگی از اتحادیه مسلمین روحانیت تهران به همراه ارتش به آذربایجان اعزام شد تا هم سربازان را برای جنگ آزادی بخش تشجیع و هم با نظارت دقیق بر کار ارتش گزارشی برای روحانیت فراهم کند.

وی در سال های پس از غائله آذربایجان ،از یک سو به فعالیت سیاسی مشغول بود و از سوی دیگر به امور فرهنگی و آموزشی می‌پرداخت. مهم ترین فعالیت های فرهنگی – سیاسی او در این دوره، سخنرانی هفتگی در رادیو ایران بود. در ۱۳۲۷ عهده دار امامت مسجد هدایت شد و آنجا را به عنوان پایگاهی جهت مبارزه با رژیم پهلوی و استبداد درآورد. تشکیل انجمن های اسلامی در دانشگاه ها و دیگر مراکز علمی با هدف مبارزه با اصول مادی و مارکسیستی، از دیگر فعالیت‌های وی در این دوران بود.

دستگیری طالقانی به جرم مخفی کردن نواب صفوی در خانه اش

آیت الله طالقانی در جریان ملی شدن صنعت نفت در ایران، مبارزات فراوانی کرد و نقش مؤثری در این جریان داشت. در ۱۳۳۴ به نهضت مقاومت ملی پیوست و پس از قیام ملی ۳۰ تیر ۱۳۳۱ برای آشتی دادن و ایجاد تفاهم میان جناح های مختلف نهضت ملی کوشید. در ۱۳۳۶ از طرف ساواک به جرم مخفی کردن نواب صفوی در خانه اش دستگیر و زندانی شد، اما پس از چندی رهایی یافت و دوباره به مبارزه پرداخت.

در ۱۳۳۸ همراه میرزا خلیل کمره‌ای به مصر رفت، پیام آیت‌الله بروجردی را به شیخ شلتوت، شیخ دانشگاه الازهر و مفتی مصر رساند و در کنگره اسلامی دارالتقریب در قاهره شرکت کرد.در ۱۳۳۹ جزو هیأت مؤسسین جبهه ملی درآمد و عضو شورای مرکزی جبهه ملی ایران شد. در ۱۳۴۰ به جمع بنیانگذاران «نهضت آزادی ایران» پیوست. همچنین به بیت‌المقدس سفر کرد و با درد و رنج‌های مردم ستمدیده فلسطین آشنا شد.

انتشار اطلاعیه دیکتاتور خون می ریزد

آیت الله طالقانی طی سال‌های ۱۳۴۱ و ۱۳۴۲ سخنرانی‌های متعددی بر ضد رژیم پهلوی در مسجد هدایت کرد و به شدت از تسلط عده‌ای مرتد و بهایی در پست‌های مهم مملکتی انتقاد نمود. در ۱۳۴۱ دوباره برای مدتی به زندان افتاد. از آنجا که در قیام ۱۵ خرداد ماه ۴۲ شرکت کرد و اعلامیه

« دیکتاتور خون می ریزد» را انتشار داد، بار دیگر دستگیر و زندانی شد ولی سرانجام بر اثر فشار افکار عمومی و مؤسسات بین‌المللی حقوق بشر در آبان ۱۳۴۶ آزاد شد. اما بار دیگر به دلیل طرح مسائل سیاسی و واکنش صریح نسبت به اقدامات رژیم ممنوع المنبر گردید.

حضور آیت‌الله طالقانی در زندان مانع ادامه مبارزات او نشد. آیت‌اللّه طالقانی‌ از تضاد مأموران شهربانی‌ با زندانبان خود در زندان قصر و مأموران ساواک، به نفع زندانیان سیاسی‌ سود جست و اداره درون زندان را به اتفاق سایر همرزمان، به عهده گرفتند و آن محیط را برای‌ آموزش عقیدتی‌ و سیاسی‌ و فرهنگی‌ مناسب ساختند. در این دوره آیت‌اللّه طالقانی‌، علاوه بر درس تفسیر قرآن، به مناسبت‌های‌ مختلف و به خصوص در ایام محرم و عاشورا به منبر می‌‌رفت و با سخنان روشنگرانه خود زندانیان را آموزش می‌‌داد. روزهای‌ جمعه قبل از نماز ظهر، خطبه نماز جمعه و در روزهای‌ عید فطر و قربان خطبه عید را برای زندانیان می‌‌خواند. سرانجام در آبان 1346 در پی مبارزات ایرانیان خارج از کشور و فشار مؤسسات بین‌المللی‌ حقوق بشر به رژیم پهلوی، شاه برای القای این مطالب که همه زندانیان سیاسی را آزاد کرده است، آیت‌اللّه طالقانی‌ و مهدی بازرگان نیزاز زندان آزادشدند.

در سال ۱۳۵۰ به دلیل حمایت از مردم فلسطین به مدت یک سال و نیم به زابل تبعید شد. در سال ۱۳۵۴ نیز بار دیگر به زندان افتاد و این بار به ده سال زندان محکوم شد، اما با پیروزی انقلاب اسلامی، از زندان قصر آزاد گردید. او پس از رهایی از زندان، در بحبوحه روزهای انقلاب نقش ویژه‌ای را ایفا کرد.

چندی بعد از سوی امام خمینی (ره) به عضویت شورای انقلاب درآمد و به سمت ریاست شورای انقلاب رسید. در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی نیز از سوی مردم تهران به نمایندگی رسید. از اقدامات مهم وی در این سمت، اهتمام ویژه به مسئله شوراها بود.

رای دادن ابوذر انقلاب به جمهوری اسلامی

در صبحگاه 12 فروردین 1358، مجاهد نستوه آیت الله سید محمود طالقانی با حضور در مسجد «سادات اخوی» در خیابان 17 شهریور تهران، رای خود را به جمهوری اسلامی به صندوق انداختند. ایشان پس از آن، با حضور در چند حوزه رای گیری دیگر، از روند اخذ آراء بازدید کردند و در پاسخ به خبرنگار روزنامه اطلاعات درباره پیش بینی ایشان از نتیجه انتخابات گفتند: «پیش بینی می‌کنم که جمهوری اسلامی بخش اعظم آراء را به خود اختصاص خواهد داد وآراء مخالف، ناچیز خواهد بود».

اولین نماز جمعه تهران به امامت آیت الله طالقانی در دانشگاه تهران

آیت الله طالقانی در اوایل امرداد ۱۳۵۸ از سوی امام خمینی (ره) به عنوان اولین امام جمعه تهران منصوب شد. اولین نماز جمعه تهران به امامت ایشان در ۵ امرداد همان سال در دانشگاه تهران برگزار شد. ایشان پنج نماز جمعه دیگر را نیز در تهران برگزار کرد که آخرین آنها به مناسبت فرا رسیدن سالگرد جمعه خونین ۱۷ شهریور در بهشت زهرا و کنار مزار شهدای انقلاب بود. آیت الله طالقانی که از سوی امام خمینی و انقلابیون به عنوان «ابوذر زمان» نامیده می‌‌شد، پس از سال‌ها فعالیت و مبارزه سیاسی در ۱۹ شهریور ماه ۱۳۵۸ در تهران درگذشت و در بهشت زهرا به خاک سپرده شد. آثار متعددی از این مبارز نستوه باقی مانده است که از آن جمله می‌توان به «پرتوی از قرآن» مشتمل بر ۶ جلد،تفسیر جزء‌های یک تا پنج و جزء سی‌ام قرآن، ترجمه و توضیح «نهج‌البلاغه» از آغاز خطبه ۸۱، «اسلام و مالکیت» ، مقدمه و توضیح «تنبیة الامه و تنزیه الملة» آیت الله نایینی، «به سوی خدا می‌رویم:خاطرات سفر حج» و «از آزادی تا شهادت» مجموعه سخنرانی‌ها و خطبه‌های نماز جمعه که با عناوین مختلف در جزوه‌هایی به چاپ رسیده است، اشاره کرد.

رحلت آیت الله طالقانی مر د خستگی‌ناپذیر انقلاب

آیت‌الله طالقانی سرانجام در نخستین ساعات سحرگاه نوزدهم شهریور سال ۱۳۵۸ پس از سال‌ها تلاش خستگی‌ناپذیر، فعالیت سیاسی و مبارزه با رژیم پهلوی دارفانی را وداع گفت و در میان اندوه هزاران نفر از مردم تهران تشییع و به دیدار معبودش شتافت.

محمد اسفندیاری یکی از یاران ابوذر انقلاب می نویسد :«[سید محمود] طالقانی در شامگاه هجدهم شهریور ۱۳۵۸ با سفیر شوروی در ایران ملاقات داشت. این ملاقات در خانه‌ای بود که علی گلزاده غفوری و محمد مجتهد شبستری در آن حضور داشتند، تا ساعت ۲۴ طول کشید. پس از آن، شام را صرف کرد و به بستر رفت. اندکی بعد از جا برخاست و از ناحیه قفسه سینه اظهار درد کرد. با داروی خانگی آرام گرفت و دیگر بار به بستر رفت، اما دیگر بلند نشد. به سراغ پزشک رفتند و او هنگامی بر بستر بیمار حاضر شد که روحش پر کشیده بود. عقربه ساعت نشان می‌داد که ۴۵ دقیقه از ساعت یک بامداد گذشته است و تقویم زمان نشان می‌داد که دوشنبه ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ برابر با ۱۸ شوال ۱۳۹۹ و برابر با ۱۰ سپتامبر ۱۹۷۹ است. از عمر او ۶۸ سال و شش ماه و چند روز گذشته بود.»

 عمر طولانی این عیب را دارد که هر روز عزیزی را از دست می‌دهد

امام خمینی ‌پیام تسلیتی به مناسبت درگذشت آیت الله طالقانی صادر فرمودند که متن آن پیام چنین بود:

«بسم الله الرحمن الرحیم. انالله و انا الیه راجعون. و منهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر. عمر طولانی این عیب را دارد که هر روز عزیزی را از دست می‌دهد و به سوگ شخصیتی می‌نشیند. و در غم برادری فرو می‌رود. مجاهد عظیم‌الشأن و برادر بسیار عزیز حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین آقای طالقانی از بین ما رفت و به ابدیت پیوست و به ملأ اعلاء با اجداد گرامش محشور شد. برای آن بزرگوار سعادت و راحت و برای ما و امت ما تأسف و تأثر و اندوه. آقای طالقانی یک عمر در جهاد و روشنگری و ارشاد گذراند. او شخصیتی بود که از حبسی به حبس و از رنجی به رنج دیگر در رفت و آمد بود و هیچ گاه در جهاد بزرگ خود سستی و سردی نداشت. من انتظار نداشتم که بمانم و دوستان عزیز و پرارج خودم را، یکی پس از دیگری، از دست بدهم. او برای اسلام به منزله حضرت ابوذر بود، زبان گویای او چون شمشیر مالک اشتر برّنده بود و کوبنده، مرگ او زودرس بود و عمر او با برکت. رحمت خداوند بر پدر بزرگوار او که در رأس پرهیزگاران بود و روان خودش که بازوی توانای اسلام. من به امت اسلام و ملت ایران و عائلة ارجمند و بازماندگان او این ضایعة بزرگ را تسلیت می‌دهم. رحمت بر او و بر همة مجاهدان راه حق. و السلام علی عباد الله الصالحین.»

همسر آیت الله طالقانی

گفتنی است ،آیت الله طالقانی در اسفند سال ۱۳۱۶ با بتول اعلایی فرد ازدواج کرد.

فرزندان آیت الله طالقانی

مریم (بدری)، وحیده، حسین، مهدی، مجتبی، اعظم، ابوالحسن، طیبه، طاهره و محمدرضا طالقانی فرزندان آیت الله محمود طالقانی هستند.

 آثار آیت الله طالقانی

آثار مکتوب سید محمود علایی طالقانی عبارت‌اند از:

•  پرتوی از قرآن (۶ جلد تفسیر قرآن. مرگ طالقانی مانع از تکمیل کتاب شد)

•  حاشیه بر تنبیه الامه و تنزیه المله (مقدمه و توضیحات و ترجمه کتاب تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله)

•  اسلام و مالکیت (دربارهٔ مسائل اقتصادی)

•  به سوی خدا می‌رویم (دربارهٔ سفر حج)

•  ترجمه و توضیح بخشی از نهج‌البلاغه

هم‌چنین متن سخنرانی‌ها و خطبه‌های نماز و مصاحبه‌های طالقانی در کتاب‌های مختلفی منتشر شده از جمله:

•  از آزادی تا شهادت

•  روزها و خطبه‌ها