سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری دولت برای نجات آب‌خوان‌ها و کنترل فرونشست/200 شهر ایران در وضعیت بحرانی فرونشست است

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا،سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری دولت برای نجات آب‌خوان‌ها و کنترل فرونشست انجام شد. این طرح با مدیریت وزارت نیرو صورت گرفت.

با توجه به ممنوعیت برداشت صنایع از منابع آب سطحی و زیرزمینی، ۴۷ میلیون‌متر مکعب پساب تصفیه شده فاضلاب در قالب ۱۴ قرارداد جایگزین آب سفره‌های زیرزمینی شد.

ارزش این قراردادها به ۵۰۰ میلیون دلار می‌رسد و می‌تواند مقدمه‌ای بر کنترل پدیده فرونشست در ۷ استان کشور باشد.

نگاهی به وضعیت فرونشست در ایران از نگاه یک زمین شناس

مهدی زارع زمین شناس، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله درباره فرونشست زمین در ایران به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت: خطر فرونشست زمین در ایران و جهان تهدیدی جدی است که بر اساس مطالعه ای منتشره در  مهرماه 1402 ،آمریکا، چین و ایران کشورهایی هستند که بیشترین آسیب را از فرونشست زمین می بینند. برخی از مناطق در این کشورها بیش از 5 سانتی متر در سال فرونشست زمین را تجربه می کنند.

فرونشست در تهران بیش از 40 سانتیمتر

این زمین شناس با ابراز نگرانی ها در باره خطر فرونشست در ایران تاکید کرد: در بعضی نقاط استان های تهران و البرز و کرمان فرونشست به بیش از 40 سانتی متر در سال می رسد، در بعضی مناطق مسکونی شهرهای استان های البرز و تهران به ترتیب سالانه 30 سانتی متر و 24 سانتی متر فرونشست ثبت و گزارش شده است.  ایران  سومین کشور با بیشترین مساحت زمین های فرونشسته رتبه بندی شده است.  دشت های رفسنجان 30، زرند و  مشهد 25 و قزوین 24 سانتی متر فرونشست سالانه دارند. در جنوب غرب تهران در منطقه شهریار و ملارد 22 سانتی متر در سال فرونشست در پهنه مسکونی گزارش شده است.  

هفت استان و 200 شهر در وضعیت بحرانی

این محقق فرونشست زمین را ناشی از برداشت آب های زیرزمینی  دانست و گفت: البته برداشت بی رویه از آب های زیر زمینی از تبعات تغییرات اقلیمی است. مساحتی معادل 5 درصد از خاک ایران با 360 منطقه دچار فرونشست است. هفت استان در وضعیت بحرانی قرار دارند و فرونشست زمین پنج برابر میانگین جهانی است.  بیش از 200 شهر ایران که تقریباً 15 درصد کل آن است، یا در حال فرونشست هستند یا در نزدیکی مناطق فرونشست قرار دارن . علیرغم مقررات منع حفر چاه در مناطق شهری و دشت های محدود، در بسیاری موارد فرار از قانون صورت گرفته و هزاران چاه غیرمجاز حفر شده و منابع حیاتی آب زیرزمینی را تحلیل برده اند.

 چاههای غیر مجاز عامل اصلی فرونشست

زارع حفر چاههای غیر مجاز را عامل اصلی فرونشستها در ایران دانست و اعلام کرد: با وجود ممنوعیت حفاری در دشت های ممنوعه در ایران از اواخر دهه 40  شمسی  مجوز چاه های عمیق همچنان صادر می شود. در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، حفر گسترده چاه تشویق شد و عملاً محدودیت های موجود برداشته شد.

 فرونشست در ایران 5 برابر نرم جهانی

  عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله می گوید: 360 منطقه فرونشست را در ایران شناسایی شده که تقریباً 90 هزار  کیلومتر مربع را در بر می گیرد. در سطح جهان، سالانه تنها حدود 3 درصد از خاک یک کشور فرونشست بیش از 20 سانتی متر را تجربه می کند. در ایران این رقم به بیش از 15 درصد می رسد. در بعضی مناطق استان کرمان سالانه حدود 30 تا 40 سانتی متر و در دشت البرز جنوبی که استان های البرز، قزوین و تهران را در بر می گیرد   میزان فرونشست از 20 سانتی متر فراتر می رود.  برخی مناطق در استان تهران 20 سانتی‌متر فروکش کرده و مناطق وسیعی در استان گلستان با مشکلات مشابهی مواجه است.

فرونشست تهدیدی برای اماکن تاریخی

زارع علاوه بر این گفت: زیرساختها مکان های تاریخی ایران نیز با فرونشست تهدید می شود. این موضوع به تدریج برای بافت تاریخی در شهر اصفهان مشکل ساز شده است. در دشت مرودشت شامل پاسارگاد، تخت جمشید و نقش رستم با فرونشست بیش از 15 تا 20 سانتی متر مواجه است و محوطه تخت جمشید، دشت پارسه، نقش رستم و آرامگاه کوروش در پاسارگاد به درجات مختلف در معرض فرونشست زمین  هستند.

 ​

افزایش شوری آبها ناشی از فرونشست  

مهدی زارع  معتقد است: فرونشست به طور دائم ظرفیت ذخیره سازی سامانه آبخوان را کاهش می دهد، باعث ایجاد شکاف های سطح زمین، آسیب به ساختمان ها و زیرساخت های عمرانی می شود و حساسیت و خطر سیلاب را افزایش می دهد. در دهه‌های آینده، رشد جمعیت و رشد اقتصادی به افزایش تقاضای آب زیرزمینی و کاهش آب‌های زیرزمینی می انجامد و زمانی که خشکسالی تشدید شود، میزان فرونشست و آسیب‌ها یا اثرهای مربوط به آن افزایش می یابد.

چند و چون فرو نشست در جهان

این استاد دانشگاه زلزله شناسی با اشاره به نتایج تحقیقات فرونشست‌ها در جهان در قرن بیستم می گوید: فرونشست زمین به دلیل کاهش آب های زیرزمینی در 200 مکان از 34 کشور از جمله ایران گزارش شد. در چین، فرونشست گسترده بر شهرهای توسعه یافته در حوضه های رسوبی اصلی اثر گذاشته،  در اندونزی، فرونشست ساحلی در جاکارتا آنقدر شدید است که دولت در حال برنامه ریزی برای انتقال پایتخت به جزیره بورنئو هستند. در ژاپن، فرونشست چندین شهر را در قرن بیستم تحت اثر قرار داد، از جمله بیش از 4 متر فرونشست در توکیو. البته از جدود اوایل دهه هفتاد میلادی اصلاح  شیوه های مدیریت آب زیرزمینی در ژاپن  باعث کاهش فرونشست بیشتر شد. برخی شهر های ایران ایران در حال حاضر در راس برخی از سریع ترین میزان های فرونشست در میان شهرهای جهان قرار گرفته اند (با حدود 25 سانتی متر در سال) که این کار به دلیل پمپاژ آب زیرزمینی به صورت قانونی و غیرقانونی است.

زارع ادامه داد: در اروپا، بیشترین فرونشست در هلند رخ می دهد، فرونشست مسئول قرار گیری  25 درصد از سطح کشور در زیر سطح متوسط دریا و افزایش خطر سیلاب است. فرونشست در دشت رودخانه پو در ایتالیا در نیمه دوم قرن بیستم شروع شد و در حال حاضر 30 درصد از جمعیت ایتالیا را تهدید می کند و به سیل های مکرر ساحلی در طول جزر و مد شدید در ونیز کمک می کند. در آمریکای شمالی، کاهش شدید آب‌های زیرزمینی باعث فرونشست از دره مرکزی کالیفرنیا با 9 متر فرونشست در قرن بیستم تا دشت‌های ساحلی اقیانوس اطلس و خلیج مکزیک در ایالات متحده می‌شود، که فرونشست خطر سیلاب را افزایش داده است. در مکزیک، نرخ فرونشست یکی از بالاترین ها در دنیا است به نحوی که در بعضی نقاط به اندازه 30 سانتی‌متر در سال است.