درخواست ایران از 11 کشور برای مشارکت در مقابله با گرد و غبار / بودجه داخلی مبارزه با ریزگردها 270 میلیارد تومان

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در روزهای اخیر تشدید گرد و غبار در استان های خوزستان و تهران بار دیگر مساله ریزگردها و لزوم مقابله با آن را مورد توجه قرار داده است؛ به نحوی که در چند روز گذشته مدارس 16 شهر خوزستان بر اثر تشدید گرد و غبار تعطیل شدند و همچنین خیزش غبار محلی در مناطق جنوبی و غربی استان تهران مشاهده شد. البته پدیده ریزگردها در طول تاریخ همواره با زندگی بشر همراه بوده، اما در یک تا دو دهه اخیر، این پدیده به حدی تشدید شده است که زیست پذیری برخی استان های ایران را با مشکل مواجه کرده و سلامت انسان ها، پایداری اکوسیستم و حیات بسیاری از جانداران را در مناطق مختلف کشور به‌ویژه در جنوب شرقی، جنوب غربی، استان های غربی و بخشی از فلات مرکزی ایران به مخاطره انداخته است.

در این میان با وجود این که در سال های اخیر بسیاری از استان های کشورمان تحت تاثیر گرد و غبار و تبعات شوم ناشی از آن بوده اند و شکی نیست که روند بیابان زایی داخلی و خشک شدن رودخانه ها، دشت ها و تالاب ها نقش زیادی در افزایش ریزگردها داشته است، اما در چند سال گذشته، صرف نظر از آثار سوء ناشی از بادهای 120 روزه در سیستان و بلوچستان، عموما استان های غربی کشور بیش از سایر استان ها با پدیده گرد و خاک مواجه بوده اند، زیرا بخش اعظم گرد و غبار کشور منشأ خارجی دارد و عمدتا از کشورهای همسایه و همجوار ایران و از مرزهای غربی وارد کشورمان می شود.

وجود 279 میلیون هکتار کانون گرد و غبار در منطقه خاورمیانه

آن طور که مسئولان سازمان محیط زیست می گویند، حدود 70 درصد گرد و غباری که در بسیاری از روزهای سال مناطق مختلف کشورمان را درگیر می کند، منشأ خارجی دارد و بخش زیادی از ریزگردهایی که عمدتا از مناطق غربی وارد ایران می شود، از بیابان های سوریه و عراق نشأت می گیرد؛ بیابان هایی که هم به صورت سنتی به عنوان منشأ گرد و غبار در خاورمیانه شناخته می شدند و هم در سال های اخیر، سدسازی‌های ترکیه باعث رشد بیابان زایی، خشک شدن تالاب ها و رودخانه ها و در نتیجه افزایش غبارخیزی مناطق مختلف این دو کشور شده است.

اگرچه علاوه بر عراق و سوریه، بیابان های سایر کشورهای خاورمیانه نظیر عربستان و کویت نیز منشأهای گرد و غباری هستند که نه تنها ایران، بلکه سایر کشورهای منطقه را نیز در برمی‌گیرد. آمارهای سازمان محیط زیست کشورمان نیز از این حکایت دارد که مجموع مساحت زمین های فرسایش پذیر دارای پتانسیل غبارخیزی در منطقه خاورمیانه 279 میلیون هکتار است که از این میزان حدود 103 میلیون هکتار غبارخیزی شدید دارد که سالانه چندین هزار تن گرد و غبار به هوا بلند می کند.

در چنین شرایطی با توجه به نقش مهم منشأهای خارجی در بروز گرد و غبار در ایران، سال هاست که کارشناسان از لزوم تقویت دیپلماسی محیط زیست و در پیش گرفتن راهکارهایی برای مدیریت منابع آبی کشورهای بالادست با در نظر گرفتن حقابه سایر کشورها و اجرای روش های مقابله با گرد و غبار در کانون های غبارخیز کشورهای مختلف با مشارکت منطقه ای سخن می گویند؛ راهکارهایی که تا پیش از دولت سیزدهم صرفا در حد مباحث کارشناسی مطرح می شد، اما چند ماهی است که دولت، گام هایی جدی را برای انجام گفت و گوهای منطقه ای در حوزه محیط زیست و مهار ریزگردها برداشته است.

ایران به دنبال جلب مشارکت 11 کشور منطقه برای مقابله با گرد و غبار

مهمترین اقدامی که ایران اخیرا در حوزه دیپلماسی محیط زیست انجام داده، اجلاسی است که تیرماه امسال با حضور وزرای محیط زیست و مسئولان ارشد 11 کشور در تهران برگزار شد. این اجلاس که برگزاری آن بعد از سفرهای رئیس سازمان محیط زیست کشورمان به سوریه، عراق و کویت صورت گرفت، 21 تیر با عنوان «همکاری های محیط زیستی برای آینده ای بهتر»، با محوریت گفت و گوهای جدی برای مقابله منطقه ای با گرد و غبار و با حضور مقامات کشورهای عراق، سوریه، آذربایجان، ارمنستان، عمان، قطر، امارات، کویت، ترکیه، ترکمنستان و ازبکستان و با شرکت رئیس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست ایران و با حضور نمایندگان نهادهای بین المللی محیط زیستی برگزار شد.

در اجلاس تهران قرار شد که ساز و کاری ویژه برای اقدام مشترک کشورهای منطقه در راستای مبارزه با گرد و غبار ایجاد شود تا کشورهای مختلف اولا بتوانند از منابع مالی مشترک برای اجرای طرح های مقابله با گرد و خاک استفاده کنند و ثانیا موضعی مشترک درباره معضلات محیط زیستی منطقه بگیرند؛ اگرچه به نظر می رسد با وجود حضور مسئولان ارشد محیط زیستی ترکیه در اجلاس تهران، هنوز راه درازی برای دستیابی به تفاهم مشترک آبی با آن کشور پیش روی مسئولان ایران و سایر کشورهای همسایه ترکیه وجود دارد و بعید است که ترکیه به راحتی از برنامه‌ریزی‌های گسترده خود در حوزه سدسازی دست بکشد.

در همین راستا از دکتر علی محمد طهماسبی بیرگانی، مشاور رئیس سازمان محیط زیست و دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار درباره آخرین وضعیت اجرای برنامه های توافق شده میان مسئولان 12 کشور در اجلاس تهران سوال کردیم و او نیز در پاسخ به خبرنگار رکنا گفت: در بیانیه پایانی اجلاس تهران که با عنوان «همکاری های محیط زیستی برای آینده ای بهتر» برگزار شد، دو تکلیف اصلی مشخص شد؛ نخست، ایجاد یک سازمان منطقه ای برای انجام همکاری های محیط زیستی بخصوص در زمینه مقابله با گرد و غبار و دوم، تشکیل یک صندوق منطقه ای برای پشتیبانی از اقدامات اجرایی مشترک.

وی افزود: تکالیف مشخص شده در بیانیه پایانی اجلاس تهران از جمله ایجاد صندوق منطقه ای برای مقابله با گرد و غبار، مورد استقبال 11 کشور حاضر در این اجلاس قرار گرفته و اکنون ایران در حال انجام مقدمات لازم برای تشکیل صندوق مذکور با همکاری نهادهای بین المللی است و قرار است به زودی اعتبارات ارزی اولیه صندوق منطقه ای مقابله با گرد و غبار را نهایی کنیم.

صندوق منطقه ای گرد و غبار؛ پشتوانه مالی اقدامات مشترک محیط زیستی

طهماسبی درباره جزئیات نحوه تشکیل صندوق منطقه ای مقابله با گرد و غبار توضیح داد: ما در آینده ای نزدیک، مکانیزم صندوق منطقه ای مقابله با گرد و غبار را تدوین خواهیم کرد و سپس ضمن انجام مکاتبات با وزرای محیط زیست کشورهای حاضر در اجلاس تهران از طریق وزارت امور خارجه، اساسنامه این صندوق را به سایر کشورها اعلام خواهیم کرد و از آنها برای جلب مشارکت در این صندوق دعوت می کنیم.

دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار ادامه داد: با توجه به این که در بیانیه تهران تاکید شده بود که باید یک کارگروه فنی با حضور نمایندگان 12 کشور (ایران و 11 کشور دیگر) برای انجام اقدامات مشترک محیط زیستی تشکیل شود، ما به دنبال تشکیل این کارگروه فنی هستیم تا چارچوب های پیش‌بینی‌شده توسط ایران برای صندوق مقابله با گرد و غبار در این کارگروه بررسی شود و اساسنامه صندوق در کارگروه مذکور نهایی شود.

وی در ادامه تاکید کرد: بعد از این که اساسنامه صندوق منطقه ای مقابله با گرد و غبار در کارگروه فنی مربوط به اجلاس محیط زیستی تهران تصویب شد، از 11 کشور حاضر در اجلاس تهران دعوت خواهیم کرد تا براساس توافقاتی که در کارگروه فنی صورت خواهد گرفت، اعتبارات خاصی را برای صندوق منطقه ای در نظر بگیرند تا بتوانیم با پشتوانه یک مکانیزم مالی مشخص، اقدامات اجرایی لازم برای مقابله مشترک با پدیده گرد و غبار را پیگیری کنیم.

اعلام آمادگی 2 کشور برای حضور در صندوق منطقه ای مقابله با گرد و غبار

طهماسبی در بخش دیگری از صحبت هایش با اشاره به برنامه ایران برای ایجاد سازمان منطقه ای همکاری های محیط زیستی گفت: همزمان با اقدامات لازم برای تشکیل صندوق منطقه ای مقابله با گرد و غبار، ما با همکاری وزارت امور خارجه به دنبال فراهم کردن ساز و کار تشکیل سازمان منطقه ای همکاری های محیط زیستی هستیم و قرار است در یک مکانیزیم مشابه، چارچوب مشخصی را برای ایجاد این سازمان تعیین کنیم که این مساله هم باید در هیات دولت ایران تصویب شود و هم موافقت کارگروه منطقه ای مربوط به اجلاس تهران را که در آینده تشکیل خواهد شد، به دست آورد.

دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار ادامه داد: صندوق منطقه ای مقابله با گرد و غبار یک صندوق داوطلبانه است و کشورها می توانند به هر میزان دلخواه در این صندوق مشارکت کنند، اما در زمانی که کشورها می خواهند برای اقدامات اجرایی از این صندوق برداشت کنند، مبالغ تسهیلات به تناسب میزان مشارکت آنها برایشان در نظر گرفته خواهد شد. بنابراین مشخص نیست هر کشور دقیقا چقدر در صندوق منطقه ای مقابله با گرد و غبار مشارکت خواهد کرد، اما اولین مکاتبات در این زمینه انجام شده است و از 11 کشور حاضر در اجلاس تهران خواسته ایم که پیشنهادات خودشان را برای تشکیل صندوق و ایجاد سازمان همکاری های محیط زیستی ارائه کنند.

وی در ادامه اظهار داشت: تا کنون 2 کشور از 11 کشور حاضر در اجلاس تهران، از ایجاد صندوق منطقه ای مقابله با گرد و غبار استقبال و برای حضور در این صندوق اعلام آمادگی کرده اند. البته نامه مربوط به پیشنهاد ایران برای تشکیل صندوق براساس بیانیه پایانی اجلاس، به اطلاع هر 11 کشور رسیده است و امیدواریم در آینده، سایر کشورها نیز برای تشکیل صندوق و سازمان منطقه ای همکاری های محیط زیستی اعلام آمادگی کنند. همچنین ما به دنبال آن هستیم که از نهادهای بین المللی محیط زیستی نیز دعوت کنیم که در سازمان منطقه ای مشارکت کنند تا بتوانیم اقدامات مشترک برای مقابله با گرد و غبار در منطقه خاورمیانه را با مشارکت این نهادها پیش ببریم.

بودجه داخلی مقابله با گرد و غبار در سال 1401 به زودی ابلاغ می شود

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که صرف نظر از لزوم انجام اقدامات مشترک منطقه ای برای مهار ریزگردها در منطقه خاورمیانه با در پیش بردن دیپلماسی محیط زیستی، دولت نباید از انجام اقدامات داخلی لازم برای مقابله با گرد و غبار نیز غافل شود؛ زیرا اولا حداقل 30 درصد گرد و غبارها منشأ داخلی دارد و ثانیا در سال های اخیر تبعات گرد و خاک صرف نظر از داخلی یا خارجی بودن منشأ آن، بسیاری از استان های کشور را تحت تاثیر قرار داده است.

این در حالی است که اخیرا مینا ابراهیمی، معاون بودجه مرکز برنامه و بودجه سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با رکنا تاکید کرده که در سال 1401 هنوز اعتبارات ستاد ملی مقابله با گرد و غبار از سوی دولت ابلاغ نشده است و سوال مهم این است که چرا بعد از گذشت هشت ماه از آغاز سال هنوز این اعتبارات ابلاغ نشده و چه زمانی قرار است این اعتبارات ابلاغ شود؟  

دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار در پاسخ به این سوال به خبرنگار رکنا گفت: با وجود این که اعتبارات ستاد ملی گرد و غبار هنوز ابلاغ نشده، اما با توجه به مشخص بودن مقدار بودجه، پیش‌بینی‌های لازم برای نحوه مصرف این اعتبارات طی جلسات متعدد با حضور دستگاه های ذی نفع انجام شده است. صورت جلسات مربوط به این مساله نیز به امضای رئیس ستاد یعنی همان رئیس سازمان محیط زیست رسیده و این موضوع به سازمان برنامه و بودجه نیز اعلام شده است و این سازمان به زودی اعتبارات لازم را به تمام دستگاه های زیرمجموعه ستاد می مقابله با گرد و غبار اعلام خواهد کرد.

طهماسبی ادامه داد: کل اعتبارات امسال ستاد ملی مقابله با گرد و غبار 270 میلیارد تومان پیش بینی شده است که البته این رقم، مجموع اعتبارات خود ستاد و بودجه لازم برای مقابله با اثرات ریزگردها روی شبکه برق کشور خواهد بود. اکنون هم برنامه لازم برای نحوه هزینه کرد این اعتبارات با همکاری تمام دستگاه های عضو ستاد ملی مقابله با گرد و غبار مشخص شده است و به محض ابلاغ شدن اعتبارات، اجرای این برنامه ها آغاز می شود.

وی در پایان درباره علت تاخیر در ابلاغ اعتبارات ستاد ملی مقابله با گرد و غبار در سال جاری توضیح داد: پیگیری های ما از سازمان برنامه و بودجه نشان می دهد که بخشی از اعتبارات پیش‌بینی‌شده برای مقابله با گرد و غبار، مربوط به موارد متفرقه است که باید تخصیص ویژه ای برای آنها انجام شود و اعتبارات با همین تخصیص ها ابلاغ شود. آخرین رایزنی های ما با مسئولان سازمان برنامه نیز از این حکایت دارد که به زودی این اعتبارات ابلاغ خواهد شد.