چرا کشکان رود خشک شد؟ / از خشکسالی تا برداشت غیرمجاز بخش کشاورزی + صوت

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، رودخانه کشکان یکی از مهمترین رودخانه های استان لرستان است که در دو سال گذشته با تشدید بحران خشکسالی در ایران، به شدت کم آب شده و حتی در چند هفته اخیر شاهد خشک شدن بخش های زیادی از این رودخانه و مرگ آبزیان آن هستیم. کشکان رود همچنین سرشاخه اصلی رودخانه کرخه محسوب می شود که خشک شدن آن باعث کاهش محسوس حجم آب کرخه شده و این مساله افت شدید ذخایر آب سد کرخه را به همراه داشته است؛ به نحوی که آخرین آمارهای شرکت مدیریت منابع آب ایران که مربوط به تاریخ 7 تیر 1401 است از این حکایت دارد که هم اکنون میزان پرشدگی مخزن سد کرخه تنها حدود 18 درصد است.

خشک شدن رودخانه کشکان که بروز انواع معضلات مربوط به محیط زیست را در شرق لرستان به همراه دارد، دلایل متعددی داشته است که از جمله مهمترین آنها می توان به کمبود شدید بارندگی در دو سال گذشته اشاره کرد. آمارهای وزارت نیرو نشان می دهد که از ابتدای سال آبی جاری یعنی یک مهر 1400 تا کنون، میزان بارندگی تجمعی در سطح لرستان حدود 24 درصد از سال متوسط بلندمدت کمتر بوده است. این در حالی است که در سال آبی گذشته نیز شدت بارندگی ها در لرستان به قدری کاهش یافته بود که منابع آب سطحی این استان در پایان سال زراعی 1399-1400 به میزان 80 درصد از سال قبل از آن کمتر بود. البته نباید فراموش کرد که سال آبی 1398-1399، ایران دارای ترسالی بود.

عدم رعایت الگوی کشت در بالادست عامل خشک شدن کشکان رود در پایین دست

در این میان البته خشکسالی و کاهش محسوس منابع آب سطحی لرستان تنها دلیل خشک شدن رودخانه کشکان نیست، بلکه برداشت بی رویه از منابع آب بالادست این رودخانه بخصوص در حوزه کشاورزی به تشدید روند خشکی کشکان رود در دو سال اخیر دامن زده است؛ به نحوی که در سال های اخیر شاهد عدم رعایت الگوی کشت ابلاغی سازمان جهاد کشاورزی لرستان و حتی کشت غیرقانونی در برخی مناطق بالادست این استان بوده ایم. این در حالی است که بعضی کشاورزان این استان با استفاده از موتورپمپ‌های غیرمجاز، اقدام به برداشت آب از منابع بالادست رودخانه کشکان می کنند و همین مساله افزایش آهنگ خشک شدن کشکان رود در پایین دست را به همراه داشته است.  

این نکته ای است که داریوش حسن نژاد، مدیرعامل شرکت آب منطقه‎ای لرستان در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: در سال آبی جاری مانند سال قبل از آن، شاهد کاهش محسوس بارندگی در سطح استان لرستان هستیم و متاسفانه همزمان با وقوع این اتفاق، منابع آبی سطحی و زیرزمینی این استان به شدت کم شده است. این در حالی است که در دو سال گذشته، بخش زیادی از حجم بارش های رخ داده در لرستان، به صورت باران بوده و کاهش محسوس حجم بارش برف، بر کم شدن منابع آب سطحی و زیرزمینی استان تاثیر گذاشته است.

وی افزود: همزمان با کاهش منابع آبی استان لرستان، متاسفانه در بالادست رودخانه کشکان شاهد آن هستیم که بسیاری از کشاورزان به کشت محصولات آب بر روی آورده اند و متاسفانه در بسیاری از شهرهای لرستان از جمله بیرانشهر، خرم آباد و درود، الگوی کشت ابلاغی توسط سازمان جهاد کشاورزی استان، رعایت نمی شود. حتی در برخی مناطق بالادست رودخانه کشکان، شاهد کشت غیرقانونی برنج هستیم و این در حالی است که وزارت جهاد کشاورزی، کشت برنج را جز برای استان های شمالی کشور مجاز ندانسته است.

نیاز به منابع آبی با دبی 2 متر مکعب بر ثانیه برای احیای کشکان رود

حسن نژاد با بیان این که حد فاصل سد معشوره تا 2 کیلومتری بخش ویسیان، مهمترین قسمت خشک شده رودخانه کشکان محسوب می شود، عنوان کرد: ما برای پایداری منابع آبی کشکان رود و احیای آن در این قسمت نیاز به منابع آبی با دبی 2 متر مکعب بر ثانیه هستیم. اما با توجه به این که متاسفانه در بالادست این قسمت، شاهد عدم رعایت الگوی کشت و برداشت آب توسط کشاورزان با موتورپمپ های غیرمجاز یا برداشت بیش از حد تعیین شده با موتورپمپ های مجاز هستیم، تامین این منابع آبی برای مقابله با خشک شدن رودخانه کشکان برای ما بسیار دشوار است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‎ای لرستان ادامه داد: رودخانه کشکان از به هم پیوستن مازاد آب تولیدی دو رود کاکارضا و کهمان الشتر در بالادست استان لرستان در رشته کوه های زاگرس ایجاد می شود. اما اکنون برداشت های اضافی و غیرمجاز بخش کشاورزی از این دو رودخانه به عنوان منابع اصلی تامین کننده آب کشکان و البته تداوم بحران خشکسالی در دو سال اخیر، منجر به خشک شدن بخش های زیادی از کشکان رود در دو سال متوالی شده است.

وی در ادامه تاکید کرد: خشک شدن رودخانه کشکان تنها در دو سال اخیر رخ نداده و در گذشته نیز سابقه خشک شدن کشکان وجود داشته است. بنابراین نمی توان گفت خشکی امروز کشکان فقط به دلیل برداشت بی رویه بخش کشاورزی در بالادست رودخانه است، ولی قطعا عدم رعایت الگوی کشت متناسب با خشکسالی در بالادست کشکان رود و کشت غیرقانونی برخی محصولات کشاورزی در این منطقه، در تشدید روند خشک شدن کشکان نقش داشته است.

آب منطقه ای لرستان به تنهایی نمی تواند جلوی خشک شدن کشکان را بگیرد

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که با توجه به اذعان مدیرعامل شرکت آب منطقه ای لرستان نسبت به کشت غیرقانونی برخی محصولات آب بر از جمله برنج در بالادست این استان و برداشت بی رویه آب توسط موتورپمپ های کشاورزی و تاثیر قطعی این اتفاق بر خشک شدن کشکان رود، چرا شرکت آب منطقه ای لرستان به عنوان متولی تقسیم منابع آبی استان، نتوانسته است برخورد قاطعی با برداشت های غیرقانونی آب در این استان داشته باشد؟

حسن نژاد در پاسخ به این سوال رکنا گفت: با وجود این که شرکت آب منطقه ای لرستان متولی رسیدگی به نحوه تخصیص منابع آبی استان است، اما قطعا ما تنها نهادی نیستیم که مسئولیت بررسی مصارف آبی سطح استان اعم از شرب، صنعت و کشاورزی را برعهده داریم؛ بخصوص در بخش کشاورزی، وظیفه جلوگیری از کشت غیرقانونی برنج و نظارت بر رعایت الگوی کشت با شرکت آب منطقه ای نیست و سازمان جهاد کشاورزی استان وظیفه اصلی را در این زمینه برعهده دارد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‎ای لرستان ادامه داد: متاسفانه برخی کشاورزان بالادست لرستان چون الگوی کشت را رعایت نمی کنند، در طول زمان کشت با کمبود آب مواجه می شوند و برای تامین آب مورد نیاز خود، ناچارند با استفاده از موتورپمپ های غیرمجاز از منابع آبی بالادست رودخانه کشکان، آب برداشت کنند. البته ما بارها از دارندگان موتورپمپ های غیرمجاز شکایت کرده ایم، ولی متاسفانه فرآیند رسیدگی اداری، انتظامی و قضایی به موتورپمپ هایی که به شکل غیرقانونی نصب می شوند، بسیار طولانی است و حتی بعضا بیش از دو ماه طول می کشد. این در حالی است که در بسیاری از کشت های موقت، زمان انجام کشت حداکثر دو ماه است و ما عملا نمی توانیم هیچ گونه برخوردی با دارندگان موتورپمپ های غیرمجاز داشته باشیم.

وی در پایان تصریح کرد: قطعا شرکت آب منطقه ای لرستان نمی تواند به تنهایی با برداشت های غیرمجاز و بیش از حد بخش کشاورزی به عنوان یکی از اصلی ترین عوامل خشک شدن رودخانه کشکان برخورد کند. بلکه ما برای تسریع در برخورد با برداشت های غیرمجاز حوزه کشاورزی، به وضع قوانین بازدارنده، ایجاد هماهنگی بین نهادهای متولی مدیریت منابع و مصارف آب در بخش های مختلف و همراهی دستگاه های مرتبط با این مساله از جمله قوه قضاییه، نیروی انتظامی، سازمان جهاد کشاورزی، اداره کل منابع طبیعی و اداره کل محیط زیست استان نیاز داریم.