ریشه کنی فقر در ایران به جوک شباهت دارد / ادامه اختلال در نظام اقتصادی، 90 درصد جمعیت را به کام فقر می کشاند

در سال های اخیر تورم فزاینده حاکم بر کشور منجر به گسترش فقر در ایران شده است؛ به نحوی که رئیس موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی اعلام کرده است که حداقل 30 درصد جمعیت کشور زیر خط فقر در ایران قرار دارند. البته برخی برآوردها تعداد افراد زیر خط فقر در ایران را بیش از این رقم تخمین می زنند. گسترش فقر در ایران منجر به آن شده است که بخش زیادی از اقشار متوسط جامعه بخصوص در سه سال گذشته به زیر خط فقر سقوط کنند. دکتر وحید شقاقی شهری، رئیس دانشگاه اقتصاد دانشگاه خوارزمی معتقد است که اگر این روند گسترش فقر در ایران ادامه یاد، در سال های آتی، اقتصاد کشورمان به یک اقتصاد دو قطبی تبدیل می شود که در آن، 10 درصد جمعیت ثروتمند و 90 درصد مردم کشور فقیر خواهند بود.

حدود 60 درصد جمعیت کشورمان زیر خط فقر فرضی قرار دارند

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، با وجود این که در سال های اخیر، آمارهای متفاوتی از تعداد ایرانیان زیر خط فقر ارائه شده است، اما تمام آمارها در این اصل اتفاق نظر دارند که در چهار سال گذشته، سال به سال آمار ایرانیان زیر خط فقر مطلق افزایش یافته و تعداد بیشتری از خانوارهای اقشار متوسط به جمع اقشار فرودست پیوسته اند.

به طور مثال، اخیرا روزنامه دنیای اقتصاد با استناد به نتایج یک پژوهش معتبر بین المللی، اعلام کرده است که از ابتدای دهه 90 تا کنون، تعداد فقرای ایران 2 برابر شده است و چهار میلیون نفر دیگر نیز به زیر خط فقر بین المللی، یعنی درآمد 5.5 دلار در روز سقوط کرده اند. همچنین در این مدت حدود 8 میلیون نفر هم از طبقه «متوسط» به طبقه «متوسط رو به پایین» رفته اند.

یا خرداد همین امسال، روزبه کردونی، رئیس موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی اعلام کرد در حالی که جمعیت زیر خط فقر مطلق ایران از سال 92 تا 96 به 15 درصد رسیده بود، اما از سال 96 تا 98، تعداد افراد زیر خط فقر مطلق کشورمان به 30 درصد افزایش یافت و تا پایان سال 98، عملا 25 درصد جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق بوده اند.

همچنین در آبان 99 نیز معاونت رفاه اجتماعی وزارت رفاه نتایج پژوهشی را منتشر کرد که مطابق آن، 20 درصد خانوار‌های ایران زیر خط فقر مطلق زندگی می کنند و عملا حداقل 16 میلیون و 500 هزار نفر از جمعیت ایران به حداقل های معیشتی دسترسی ندارند. در این میان البته احمد توکلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز با استناد به آمارهای مجلس برای پرداخت یارانه، اعلام کرده است که حدود 60 درصد جمعیت کشورمان زیر خط فقر فرضی قرار دارند.

گزارش جامعی درباره خط فقر مطلق در ایران وجود ندارد

دکتر وحید شقاقی شهری، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی اما معتقد است که تعاریف مختلفی برای خط فقر مطلق در جهان وجود دارد؛ به نحوی که برخی کارشناسان هزینه تامین مقدار کالری لازم برای افراد را به عنوان خط فقر مطلق تعریف می کنند و برخی کارشناسان نیز هزینه لازم برای تامین حداقل های معیشتی مورد نیاز خانوارها را خط فقر مطلق می دانند.

این اقتصاددان در گفت و گو با رکنا تاکید کرد با توجه به این که علاوه بر مساله تامین مواد غذایی مورد نیاز، مواردی همچون هزینه های مسکن، آموزش و سلامت نیز جزو حداقل های معیشتی یک خانوار محسوب می شود، بنابراین تعریف دوم از خط فقر مطلق می تواند عدد دقیق تری را از این خط به دست بدهد.

شقاقی با بیان این که معیارهای محاسبه خط فقر مطلق در مناطق مختلف کشور با یکدیگر تفاوت دارد، عنوان کرد: طبیعتا اگر یک نهاد بخواهد رقم دقیقی از خط فقر مطلق در ایران ارائه کند، باید این رقم را به صورت جداگانه در تمام کلانشهرها، شهرهای کوچک و روستاها در استان های مختلف به دست آورد و تنها در چنین شرایطی است که می توان از میانگین موزون این ارقام، رقمی را به عنوان خط فقر مطلق در کشورمان اعلام کرد.

رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی با تاکید بر این که تا کنون هیچ گزارش جامع و پیوسته ای درباره خط فقر مطلق در نقاط مختلف کشور ارائه نشده است، اظهار داشت: عدم ارائه گزارشی مستند درباره خط فقر در نقاط مختلف کشورمان، می تواند دو علت داشته باشد، یکی محرمانه بودن ارقام مربوط به خط فقر و دوم عدم رصد مستمر خط فقر در نقاط مختلف کشور.

سقوط قشر متوسط به جمع فرودستان با تورم تجمعی 115 در سه سال گذشته

نکته دیگری که شقاقی به آن اشاره کرد، این است که با وجود عدم وجود آمار دقیق درباره تعداد افراد زیر خط فقر مطلق در کشورمان، در سه سال گذشته قطعا تعداد این افراد افزایش یافته است؛ چراکه تورم تجمعی در سه سال 97، 98 و 99، به میزان 115 درصد بوده و البته متوسط نرخ تورم در دهه 90 نیز 24 درصد بوده است.

رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی با تاکید بر این که در اقتصاد ایران، قشر متوسط و کم درآمد جامعه بسیار بیشتر از اقشار ثروتمند تحت تاثیر تورم قرار می گیرند، اظهار داشت: در اقتصادکشورمان به دلیل اختلال سیستم های بازتوزیع ثروت یعنی نظام بانکی، نظام مالیاتی و نظام یارانه ای، آسیب های ناشی از تورم به صورت مستقیم به اقشار متوسط و کم درآمد تحمیل می شود.

این اقتصاددان ادامه داد: با تورم تجمعی 115 درصدی در سه سال گذشته و به دلیل اختلال در نظام اقتصادی ایران، قطعا از سال 97 یعنی آغاز دور جدید تحریم ها تا کنون، تعداد خانوارهای زیر خط فقر مطلق نسبت به قبل از آن با رشد معناداری مواجه شده است؛ چراکه بخش زیادی از اقشار متوسط در این مدت به جمع اقشار کم درآمد جامعه پیوسته اند.

نظام های بانکی، مالیاتی و بیمه ای کشور در خدمت ثروتمندان است

اما صرف نظر از اعداد و ارقام مربوط به خط فقر مطلق در کشورمان، باید به آن توجه داشت که در تقویم رسمی سازمان ملل، روز 25 مهر به عنوان «روز جهانی ریشه کنی فقر» ذکر شده است. در قانون اساسی کشورمان نیز دولت ها موظف به تامین حداقل های معیشتی از جمله مسکن و شغل مناسب برای آحاد جامعه شده اند. ولی متاسفانه ضعف سیاست های کلان اقتصادی ایران بخصوص در سال های اخیر منجر به آن شده است که سال به سال بیشتر شاهد افزایش تعداد فقرای کشورمان باشیم.

شقاقی ضمن اشاره به این نکته تاکید کرد: تا زمانی که ساختارهای اقتصادی در ایران اصلاح نشده است، نمی توان به ریشه کن شدن فقر در کشورمان امید داشت؛ زیرا هم اکنون سه نظام کلیدی اقتصاد ایران یعنی نظام بانکی، نظام مالیاتی و نظام یارانه ای، همگی در خدمت ثروتمندان هستند.

این اقتصاددان با بیان این که ماهانه بیش از 260 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان در ایران توزیع می شود، اظهار داشت: یارانه پنهان شامل یارانه سوخت، حامل های انرژی و دیگر یارانه های بخش تولید همگی نصیب ثروتمندان دارای بنگاه های تولیدی می شود. همچنین بخش زیادی از واردکنندگان کالا به ایران نیز از رانت ارز ترجیحی یا رانت در انحصار داشتن بازارهای مختلف برخوردارند و همین مساله نشان می دهد که نظام یارانه ای ایران کاملا به نفع ثروتمندان تنظیم شده است.

ثروتمندان با وام گرفتن سالانه 22 درصد سود می کنند

شقاقی، نظام بانکی کشور را نیز کاملا در خدمت ثروتمندان دانست و گفت: وقتی نرخ سود تسهیلات نظام بانکی حدود 18 درصد و تورم حدود 40 درصد است، بنابراین می توان گفت نرخ بهره حقیقی در کشورمان منفی 22 درصد است. این یعنی هر کس بتواند در کشورمان تسهیلات بگیرد، سالانه 22 درصد سود می کند. این در حالی است که در ایران، عمدتا ثروتمندان یعنی کسانی که به وثیقه های کلان دسترسی دارند و از رانت های گسترده ای برخوردارند، می توانند وثیقه های کلان دریافت کنند.

این اقتصاددان با تاکید بر این که نظام مالیاتی کشورمان نیز در خدمت ثروتمندان است، اظهار داشت: متاسفانه در ایران مالیات هایی مانند مالیات بر ثروت، مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر کالاهای لوکس تعریف نشده است. ضمن این که بخش زیادی از ثروتمندان کشورمان اساسا در تور مالیاتی قرار ندارند، به نحوی که این قشر هم به فرار مالیاتی می پردازند و هم با استفاده از قوانین و ارتباطات نوشته و نانوشته، از معافیت های مالیاتی برخوردار می شوند.

 رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در ادامه تاکید کرد: وقتی سه نظام کلیدی اقتصاد ایران، یعنی نظام های مالیاتی، بانکی و یارانه ای در خدمت ثروتمندان است، بنابراین در چنین شرایطی، ریشه کنی فقر بیشتر به یک جوک شباهت دارد و تا زمانی که این نظام های بازتوزیع ثروت در کشورمان اصلاح نشود، نمی توان هیچ امیدی به کاهش فقر در ایران داشت.

وی در پایان تصریح کرد: در اقتصاد تورمی کشور ما چون نظام های بازتوزیع ثروت به درستی کار نمی کند، تورم به دهک های میانی و پایین دست جامعه تحمیل می شود. این مساله منجر به آن شده است که در چند سال گذشته طبقه متوسط ایران روز به روز کوچکتر شود و اگر این روند ادامه یابد، به زودی شاهد حذف طبقه متوسط خواهیم بود، یعنی اقتصاد ایران به یک اقتصاد دو قطبی تبدیل می شود که در آن، 10 درصد جمعیت ثروتمند و 90 درصد مردم کشور فقیر خواهند بود.