گراوند: سدهای فراموش‌شده بالادست کرخه ؛ تنها راهکار نجات غرب خوزستان/ لزوم چشم برداشتن از منافع آب خوزستان

انتقال آب خوزستان از دوران پیش از انقلاب اسلامی آغاز شد و از دولت سازندگی در ایام پس از انقلاب شدت گرفت. انتقال آب خوزستان از جمله مهمترین عواملی است که به کم آبی این استان در سال جاری دامن زده است. هم اکنون به اندازه حدود 8 میلیارد متر مکعب در سال، پروژه برای انتقال آب خوزستان تعریف شده است. این یعنی در شرایط نُرمال حدود یک سوم آب این استان در پروژه های انتقال آب خوزستان به استان های مرکزی کشور می رود و البته در شرایط خشکسالی نیز بیش از نیمی از آب این استان در پروژه های انتقال آب خوزستان به فلات مرکزی ایران انتقال داده می شود. 

انتقال بیش از نیمی از آب خوزستان به فلات مرکزی در شرایط خشکسالی 

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، خوزستان آب ندارد و آن طور که مسئولان سازمان آب و برق خوزستان گفته اند، هم اکنون بیش از 70 درصد حجم مفید سد کرخه و بیش از 75 درصد حجم مفید سد دز خالی است و اگر جلوی کشت موقت تابستانه در این استان بخصوص کشت شلتوک البته با پرداخت خسارت «نکاشت» به کشاورزان گرفته نشود، با توجه به این که سازمان هواشناسی پاییز کم بارشی را برای خوزستان پیش بینی کرده است، شاهد تشدید بحران آب خوزستان در ماه های آتی خواهیم بود. 

در این میان البته براساس آمارهای وزارت نیرو، مجموع آورده آب رودخانه های خوزستان در شرایط متوسط حدود 24 میلیارد متر مکعب در سال است و تا کنون به اندازه حدود 8 میلیارد متر مکعب در سال پروژه انتقال آب برای این استان تعریف شده است؛ یعنی در شرایط طبیعی حدود یک سوم آب خوزستان به استان های دیگر منتقل می شود و با توجه به کاهش 40 درصدی آورده آب رودخانه های خوزستان در شرایط کنونی، می توان گفت امسال مجموع حجم پروژه های انتقال آب تعریف‌شده برای منابع آبی این استان، از نصف آورده رودخانه های این استان در سال آبی جاری نیز فراتر می رود. 

در این میان با توجه به نوسانات اقلیمی و پدیده گرمایش جهانی، کاهش بارندگی در سال های آتی در ایران که در قسمت خشک و نیمه خشک زمین قرار گرفته است، دور از انتظار نیست؛ مساله ای که نشان می دهد اگر همچنان پروژه های انتقال آب خوزستان به فلات مرکزی کشور ادامه یابد، در آینده ای نه چندان دور که در بیشتر سال ها با خشکسالی دست و پنجه نرم خواهیم کرد، پروژه های انتقال آب عملا بخش عمده ای از آب خوزستان را خواهند مکید. 

دکتر اردشیر گراوند، کارشناس علوم اجتماعی با اشاره به همین مساله در گفت و گو با رکنا تاکید کرد: کشور ما در بلندمدت باید چشم خود را از منافع آب خوزستان به‌ویژه رودخانه کارون ببندد، زیرا اساسا در شرایط کنونی آن قدر از بالادست کارون آب برداشت می شود که آب زیادی به پایین دست نمی رسد و البته از پایین دست کارون نیز آن قدر آب به بندرعباس، ماهشهر و نقاط دیگر انتقال داده اند که در حال حاضر می توان گفت خیری از کارون به خوزستان نمی رسد؛ بخصوص که پس از احداث سد گتوند که بخشی از آن در مجاورت گنبد نمکی قرار دارد، گرفتاری های زیادی برای آب کارون ایجاد شده است. 

احداث سدهای بالادست کرخه، راه نجات غرب خوزستان 

این جامعه شناس همچنین راهکار نجات منابع آبی غرب استان خوزستان را اجرای تمام پروژه های روی زمین مانده در بالادست رودخانه کرخه دانست و اظهار داشت: در میان سال های 40 تا 50 مطالعاتی روی رودخانه کرخه انجام شد که در آنها پنج سد روی رودخانه کرخه پیش بینی شده بود. سه سد از این پنج سد قرار بود روی سرشاخه اصلی کرخه یعنی رود سیمره قرار داشته باشد، یک سد روی رودخانه کشکان و سد دیگر روی کرخه کوچک. 

وی افزود: سدهایی که روی روخانه سیمره پیش بینی شده بود، شامل سد سیمره، سازبن و کوران بوزان می شود که از این میان، فقط سد سیمره ساخته شده است و دو سد دیگر هنوز احداث نشده است. همچنین احداث سد معشوره در بالادست کشکان و سد پاعلم در بالادست کرخه کوچکتر نیز روی زمین مانده است. 

گراوند با تاکید بر این که قرار نبود از هیچ کدام از سدهای پیش‌بینی‌شده بالادست کرخه در پروژه های انتقال آب استفاده شود، عنوان کرد: از دوران پیش از انقلاب قرار بود این سدها در استان لرستان برای مدیریت منابع آبی حوضه آبریز کرخه مورد بهره برداری قرار گیرند. اما متاسفانه در سال های پس از پیروزی انقلاب، نمایندگان و فعالان استان خوزستان هیچ گاه اجازه احداث این سدها را ندادند و به جای همه این سدها، سد کرخه در پایین دست این رودخانه را احداث کردند. 

آسیب های ناشی از بی توجهی به احداث سدهای بالادست کرخه 

این کارشناس علوم اجتماعی درباره آسیب های ناشی از عدم احداث سدهای پیش‌بینی‌شده بالادست کرخه توضیح داد: بی توجهی به ساخت این سدها باعث شده است که در سال های ترسالی، بروز سیلاب شدید منجر به ایجاد خسارت زیادی برای استان خوزستان شود و در سال های خشکسالی نیز رودخانه کرخه خشک شود. 

گراوند با بیان این که دلایل متعددی منجر به خشک شدن رودخانه کرخه می شود، گفت: بدون شک خشکسالی یکی از مهمترین دلایل خشک شدن کرخه است، اما قطعا در سال آبی جاری استفاده شدید مردم و بخصوص کشاورزان در فصل بهار و تابستان از آب کرخه نیز به این مساله دامن زده است. 

وی در ادامه تاکید کرد: مردم، فعالان، نمایندگان و مدیران خوزستان بدانند که اساسا مدیریت منابع آبی با تصرف و انتقال آب متفاوت است و هر گونه انتقال بین حوضه ای آب منجر به بروز فساد اجتماعی در مقصد و گرفتاری های محیط زیستی و اجتماعی در مبدا می شود؛ ولی مدیریت منابع آبی در خود حوضه های آبریز خوزستان ضرورتی اجتناب ناپذیر است که باید به زودی انجام شود. 

تشدید بحران های اجتماعی خوزستان در صورت عدم احداث سدهای بالادست کرخه 

گراوند با تاکید بر بروز بحران های بسیار جدی در غرب استان خوزستان در صورت تداوم بی توجهی به اجرای سدهای پیش‌بینی‌شده بالادست کرخه، تصریح کرد: خوزستانی ها مطمئن باشند که اگر این سدها اجرایی نشود، مردمان بالادست رودخانه از آب این رود نمی گذرند و خوزستانی هایی هم که می خواهند انواع کشت را انجام دهند، تنها در صورتی می توانند در شرایط خشکسالی به کشت تابستانه بپردازند که سدهایی که قرار بود در بالادست کرخه ساخته شود، هرچه زودتر افتتاح شود. 

این کارشناس علوم اجتماعی ادامه داد: اگر این سدها ساخته شوند، در شرایط ترسالی، سیلاب ها در ارتفاعات بالادست کرخع مهار می شوند و حقابه طبیعی مناطق پایین دست نیز از آب سیلاب هایی که در بالادست جمع شده است، حتی در شرایط خشکسالی تا حدی تامین می شود و در چنین شرایطی هم مردمان ساکن استان های بالادست یعنی لرستانی ها و ایلامی ها از این آب برخوردار می شوند و هم خوزستانی ها به طور کامل از منافع کرخه بهره مند می شوند. 

احداث چهار سد باقیمانده بالادست کرخه نیاز به فرمان حکومتی دارد 

گراوند با تاکید بر بروز بحران های شدید در غرب استان خوزستان در صورت عدم مدیریت صحیح منابع آبی کرخه در آینده ای نزدیک، گفت: اگر چهار سد باقیمانده طبق پیش بینی های پیش از انقلاب، در سه تا چهار سال آینده ساخته نشود، حتما در آینده ای نزدیک شاهد بحران های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی فراوانی در حوضه آبریز کرخه خواهیم بود و این اتفاق می تواند مهاجرت بخش زیادی از خوزستانی ها و لرستانی ها به استان های مرکزی کشور را به همراه داشته باشد. 

این جامعه شناس در همین راستا تاکید کرد: با توجه به هزینه های بالایی که برای احداث سدهای بالادست کرخه وجود دارد، اجرای این سدها در فرآیند عادی دولتی ممکن نیست و این کار نیاز به فرمان حکومتی ویژه ای دارد. البته بهتر است که هرچه زودتر این پروژه ها آغاز شوند و امیدواریم که در یک سال آتی، ساخت سدهای بالادست کرخع شروع شود تا در سه سال آینده شاهد اتمام آنها باشیم. 

وی در پایان تصریح کرد: البته سدهای بالادست کرخه زمانی مفید خواهند بود که با بهترین طراحی پیش‌بینی‌شده احداث بشوند تا با ایجاد این سدها بتوان منابع آبی رودخانه کرخه را مدیریت کرد و جلوی بروز بحران های اجتماعی در حوضه آبریز کرخه را گرفت و قطعا با این کار می توان منابع آب مورد نیاز غرب خوزستان و بخش های زیادی از استان های لرستان و ایلام را به خوبی تامین کرد.