انتقال آب خوزستان دقیقا چه بلایی را بر سر این استان آورد؟ / درویش: خودمان گور خودمان را کندیم

خوزستان آب ندارد و بسیاری از کارشناسان بر این باورند که انتقال آب خوزستان به فلات مرکزی ایران از جمله مهمترین عوامل بی آبی این روزهای خوزستان است. مردم این استان نیز از انتقال آب خوزستان به استان های دیگر گله دارند. البته باید توجه داشت که انتقال آب خوزستان از سال 1332 آغاز شد و با تداوم این روند در دولت های پس از انقلاب، اکنون به اندازه 8 میلیارد متر مکعب طرح صنعتی و کشاورزی برای انتقال آب خوزستان تعریف شده است. این در حالی است که انتقال آب خوزستان عملا نه برای خوزستان مفید بوده است و نه برای استان های مقصد انتقال آب.

خوزستان آب ندارد

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، خوزستان آب ندارد و بی آبی صدای مردم را درآورده و کار را به جایی رسانده است که حتی سران قبایل عرب در جلسه با معاون اول رئیس جمهور، اسحاق جهانگیری را به باد انتقاد گرفته اند و از او خواسته اند توضیح دهد که دولت با این استان پرآب کشور چه کرده که این روزها این چنین در بحران آب گرفتار شده است؟

خوزستان آب ندارد و خشکسالی و کاهش 35 درصد بارندگی ها در سال آبی جاری و البته افت 44 درصدی آورده رودخانه ها نسبت به شرایط نُرمال در این استان، به تشدید بحران آب خوزستان دامن زده است. البته مردم استان خوزستان، نه خشکسالی بلکه سوء مدیریت منابع آبی را مهمترین عامل بروز بحران آب می دانند.

خوزستان آب ندارد و بسیاری از کارشناسان مدیریت منابع آبی تاکید دارند که انتقال آب این استان که به صورت طبیعی باید یک سوم آب های جاری کشور به آن سرازیر شود، منجر به آن شده است که در تنش آبی کنونی بیش از هزار روستا در خوزستان نیاز داشته باشند که با تانکر آبرسانی شوند.

خوزستان آب ندارد و انتقال آب این استان به اصفهان و سایر استان های مرکزی کشور نیز نتوانسته است مشکل آب این استان ها را حل کند و نه تنها هر از گاهی شاهد اعتراض کشاورزان اصفهانی نسبت به کم آبی هستیم، بلکه زنده رود این استان نیز حدود دو دهه است که در بیشتر روزهای سال خشک است و جریان کوچکی از آب که در آن جاری می شود، مردم اصفهان جشن می گیرند؛ جشنی که البته این روزها مردم خوزستان نیز به آن نیاز دارند.

اتنقال آب خوزستان از چه زمانی آغاز شد؟

خوزستان آب ندارد و سوال مهمی که این روزها مردم این استان مطرح می کنند این است که نقش انتقال آب در بی آبی این استان چیست؟

این سوال را با محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در میان گذاشتیم و او در پاسخ با تاکید بر این که تفکر اشتباه انتقال آب خوزستان به کویر مرکزی ایران از جمله عوامل بی آبی این روزهای خوزستان است، با اشاره به تاریخچه انتقال آب این استان به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت: در سال 1332، اولین خط لوله کوهرنگ در شرایطی ساخته شد که در آن زمان هنوز چهارمحال و بختیاری زیرمجموعه ای از استان اصفهان بود. همان زمان، عالی ترین رهبران ایران و استاندار وقت اصفهان تاکید کردند که با کشیده شدن این خط لوله، مشکلات آب اصفهان برای همیشه حل شد.

وی با بیان این که بعدها مشخص شد که این وعده چقدر توخالی بوده است، اظهار داشت: نه تنها با کشیدن خط لوله کوهرنگ مشکل آب اصفهان حل نشد، بلکه معضلات آبی در این استان شدیدتر شد؛ زیرا مسئولان وقت به مدد این انتقال آب، کارخانه ذوب آهن را در اصفهان مستقر کردند و بعد هم کارخانجات دیگری در این استان ساختند که مجموع نیاز آنها به آب بیشتر از حجم آبی بود که توسط خط لوله کوهرنگ به اصفهان منتقل می شد.

دولت سازندگی و احداث خط لوله کوهرنگ 2

انتقال آب خوزستان به فلات مرکزی کشور که به دلیل وجود تفکر توسعه ناپایدار در میان مسئولان حکومت قبلی شکل گرفته بود، متاسفانه در دولت های پس از پیروزی انقلاب نیز ادامه یافت و در ایام جنگ و در دولت سازندگی نیز احداث خط لوله کوهرنگ 2، موجب شد حجم بیشتری از آب از سرچشمه های کارون به استان های اصفهان، یزد و کرمان منتقل شود تا صنایع این استان ها رونق بگیرند.

درویش با بیان این که تقریبا به ازای هر یک لیتر آب که از خوزستان به اصفهان فرستاده شده است، به اندازه برداشت 6 لیتر آب، صنعت و کشاورزی در این استان بارگذاری شده است، تاکید کرد: ما بعد از انقلاب، صنایعی همچون فولاد مبارکه اصفهان، کارخانجات فولادی دیگر، صنایع پتروشیمی و کارخانجات تولید سیمان را در استان اصفهان تاسیس کردیم و همچنین به چند برابر کردن وسعت زمین های کشاورزی در این استان پرداختیم.

این کارشناس محیط زیست با اشاره به آسیب های اجتماعی انتقال آب خوزستان به اصفهان برای این استان مرکزی کشور گفت: تاسیس بیش از حد کارخانجات صنعتی و افزایش بی رویه زمین های کشاورزی در اصفهان، این استان را به استانی مهاجرپذیر تبدیل کرد و در مقطع زمانی خاصی در ایام پس از انقلاب، شاهد آن بودیم که تعداد مهاجران واردشده به استان اصفهان چند برابر میانگین سایر استان های بزرگ کشور بود.

چرا با وجود انتقال آب خوزستان، زاینده رود خشک شد؟

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع در ادامه توضیح داد که تنش های اجتماعی ایجادشده بر اثر انتقال آب خوزستان به اصفهان و البته کاهش آورده آب زاینده رود به دلیل خشکسالی و سوء مدیریت منابع آبی، منجر به آن شد که در یکی دو دهه اخیر مسئولان استان اصفهان برخی سرچشمه های کارون را که از داخل این استان یعنی از شهرستان فریدون شهر می گذرد، به سمت زاینده رود منتقل کنند، اما بازهم همین مساله نتوانست مشکل خشک شدن زاینده رود را حل کند.

این کارشناس محیط زیست با بیان این که اکنون به اندازه آورده طبیعی زاینده رود، آب از کارون به این رودخانه منتقل می شود، عنوان کرد: آورده طبیعی زاینده رود 800 میلیون متر مکعب در سال است، ولی ما با اجرای طرح های انتقال آب، دقیقا به همین اندازه یعنی به میزان آورده طبیعی به زاینده رود آب اضافه کردیم، اما آن قدر صنعت و کشاورزی در اصفهان بارگذاری کرده ایم که زاینده رود با وجود حجم آب زیادی که از کارون به آن ریخته می شود، خشک شده است و آب آن به پل زمان خان هم نمی رسد.

دولت اصلاحات و تداوم انتقال آب خوزستان

نکته دیگری که درویش به آن اشاره کرد، این است که اجرای پیاپی طرح های انتقال آب از خوزستان به فلات مرکزی ایران، این پیام را به مردم و بخصوص صاحبان صنعت و کشاورزی در استان های مرکزی داد که آنها هیچ گاه نباید نگران کم آبی باشند و هر وقت که با چنین مشکلی مواجه شوند، دولت یک طرح انتقال آب جدید اجرا می کند تا مشکل کم آبی شان حل شود.

این کارشناس محیط زیست در همین راستا به انتقال آب زاینده رود به استان یزد اشاره کرد و گفت: در زمان دولت اصلاحات به اصفهانی ها قول دادند که اگر ما به اندازه 100 میلیون متر مکعب در سال از آب شما را به یزد ببریم، پروژه انتقال آب بهشت آباد را برای شما اجرا می کنیم که بتواند به اندازه یک میلیارد و 100 میلیون متر مکعب آب به شما برساند؛ طرحی که البته هنوز به صورت کامل اجرا نشده است، اما مسئولان با وجود مشاهده تبعات خطرناک پروژه های قبلی انتقال آب، هنوز به اجرای آن اصرار دارند.

وی با تاکید بر این که انتقال آب به یزد در دولت اصلاحات نیز این استان را به آب های برون حوضه ای وابسته کرد، گفت: متاسفانه با اجرای پروژه های انتقال آب در سال های اخیر، ما یکی از استان هایی را که بیشترین ارزش را برای هر قطره آب خود قائل بود، به استانی تبدیل کردیم که از نظر هدررفت منابع آبی به یکی از بدترین استان های کشور تبدیل شده است.

چه کسانی از انتقال آب خوزستان سود برده اند؟

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع در بخش دیگری از صحبت هایش تصریح کرد: در هیچ کدام از طرح های انتقال آب سراغ نداریم که حوضه های مقصد به صورت واقعی از انتقال آب نفع برده باشند و همواره هم حوضه های مبدا و هم حوضه های مقصد، از طرح های انتقال آب ضرر کرده اند و از معدود کسانی که در این میان سود برده اند، مدیران شرکت های مهندسی مشاوری بوده اند، این طرح ها را اجرایی کرده اند.

رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو ادامه داد: البته سیاستمدارانی هم که باد به غبغب انداختند و به مردم گفتند که ما مدیران توانمندی هستیم که توانسته ایم طرح های سازه ای عظیمی را اجرا کنیم، از اجرای پروژه انتقال آب سود برند.

وی در ادامه تاکید کرد: همچنین صاحبان صنایع اصفهان و یزد نیز از این طرح ها حائز منفعت شدند، ولی اگر ما این صنایع را در سواحل جنوب کشور مستقر می کردیم، سود اصلی از این صنایع را تمام مردم کشور کسب می کردند. ولی متاسفانه ما با جانمایی نادرست این صنایع در کشورمان بحران آفرینی کردیم و سرمایه های ملی خود را سوزاندیم.

دولت اصلاحات و خط لوله کوهرنگ 3

خط لوله گوهرنگ یک در سال 1332 کشیده شد، اما هر چه زمان پیش رفت و دولت ها با سلایق سیاسی گوناگون یکی پس از دیگری روی کار آمدند، همگی روی یک تفکر اشتباه باهم تفاهم نظر داشتند و آن هم این که آب خوزستان مازاد است و باید با انتقال آن به استان های مرکزی ایران، صنایع و کشاورزی را در این استان ها توسعه داد.

همین شد که دولت اصلاحات نیز به احداث خط لوله کوهرنگ 3 و اجرای پروژه انتقال آب بهشت آباد دست زد و البته به گفته درویش، پروژه بهشت آباد هنوز به طور کامل به اتمام نرسیده است و با توجه به اعتراضاتی که در سال های اخیر مردم خوزستان نسبت به انتقال آب انجام دادند، هنوز آبی در خطوط لوله مربوط به این پروژه جاری نشده است.

آورده طبیعی کارون حدود 20 برابر زاینده رود است

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که آورده طبیعی کارون به طور متوسط در حدود 14 تا 17 میلیارد متر مکعب در سال است و این در حالی است که آورده طبیعی زاینده رود چیزی بیشتر از 800 میلیون متر مکعب در سال نیست و به همین دلیل، می توان گفت آورده طبیعی کارون حدود 20 برابر زاینده رود است.

اما به گفته درویش، سوء مدیریت منابع آبی و انتقال آب از سرچشمه های کارون به استان های مرکزی کشور منجر به آن شده است که در سال آبی 1396-1397، آورده طبیعی کارون به 8 میلیارد متر مکعب کاهش یابد و در سال آبی جاری هم آورده این رودخانه به حدود 6 میلیارد متر مکعب رسیده است.

8 میلیارد متر مکعب از آب خوزستان منتقل می شود

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع با بیان این که اکنون به میزان حدود 8 میلیارد متر مکعب طرح انتقال آب از رودخانه های خوزستان به استان های مرکزی کشور تعریف شده است، عنوان کرد: ما تمام این طرح را براساس میانگین آورده طبیعی این رودخانه تعریف کرده ایم، به نحوی که برآورد می شود متوسط آورده طبیعی رودخانه های خوزستان حدود 24 میلیارد متر مکعب در سال باشد و مسئولان هم به خیال این که انتقال یک سوم از این آب هیچ ضرری ندارد، این طرح ها را تعریف کرده اند، در صورتی که این تفکر بسیار اشتباه است.

وی در توضیح بیشتر گفت: مسئولان در این اندازه گیری های خود اصلا به احتمال بروز پدیده خشکسالی توجه نکرده اند و همین مساله مهمترین اشتباه محاسباتی آنها بوده است؛ چراکه همین امسال حجم آورده آب رودخانه های خوزستان به 13 میلیارد متر مکعب کاهش یافته است و 8 میلیارد متر مکعب طرح انتقال آب، بیش از 60 درصد حجم آب این رودخانه ها را تشکیل می دهد.

آب مازاد در خوزستان وجود ندارد

درویش با تاکید بر این که اصولا چیزی به نام آب مازاد در خوزستان وجود ندارد، گفت: اساسا وضعیت اکولوژیکی خوزستان به نحوی است که نیاز به چنین آبی دارد، برای این که هر پنج تالاب آن پر آب بماند و رودخانه های آن بتوانند توان زیست پالایی خلیج فارس را در سطح مناسبی نگه دارند تا صنعت صیادی جنوب کشور به مشکل برنخورد.

وی با بیان این که حجم آب طرح های تعریف شده برای انتقال آب خوزستان به استان های دیگر، معادل نیاز 80 میلیون ایرانی به آب شرب است، عنوان کرد: انجام چنین طرح هایی در استان خوزستان بسیار ناجوانمردانه است و به همین دلیل است که می گوییم انتقال آب، نقش بسیار مهمی در خشکی این روزهای خوزستان دارد.

چیدمان نادرست توسعه، عامل اصلی بی آبی خوزستان

این کارشناس محیط زیست البته عامل اصلی بی آبی این روزهای خوزستان را چیدمان نادرست توسعه در کشور توصیف کرد و گفت: ما به این دلیل که اقتصاد کشور را بر مبنای کشاورزی ناپایدار و صنعت ناپایدار آب بر توسعه داده ایم، اکنون نیاز پیدا کرده ایم که طرح های متعددی را برای انتقال آب بین حوضه ای در خوزستان و نقاط دیگر کشور اجرا کنیم.

وی افزود: البته در همین استان خوزستان نیز متاسفانه با وجود بحران آب، برخی افراد هنوز هم به دنبال توسعه کشاورزی ناپایدار هستند؛ به طور مثال، توسعه مزارع نیشکر در استان خوزستان که هر هکتار آن به اندازه 35 هزار متر مکعب آب مصرف می کند یا کاشت برنج با مصرف 60 تا 120 هزار متر مکعب آب در هر هکتار، در بیش از 70 هزار هکتار از مزارع استان در همین امسال که بحران آب خوزستان به اوج رسیده است، نمادهایی از چیدمان نادرست توسعه هستند که در سراسر کشور از جمله خوزستان رواج دارد.

باید وابستگی به منابع آب و خاک را کاهش دهیم

رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با تاکید بر این که ایران چاره ای ندارد جز این که به سمت کاهش وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک حرکت کند، تصریح کرد: در سال های آتی هم جمعیت ایران بیشتر می شود و نیاز مردم به آب افزایش می یابد و هم بروز پدیده تغییر اقلیم منجر به آن می شود که متوسط میزان بارندگی در کشورمان کمتر شود و طبیعت ایران را به سمت خشک شدن هرچه بیشتر پیش می برد.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع ادامه داد: با وجود این که گرمایش جهانی شرایط خطرناکی را در سال های آینده برای منابع آبی کشور به وجود خواهد آورد، خود ما با معدن کاری افراطی مهمترین منابع آب کشور یعنی کوهستان ها را نابود کرده ایم و با انتخاب یک آرمان غلط برای توسعه یعنی خودکفایی در کشاورزی، وابستگی به منابع آب و خاک کشور را افزایش می دهیم و به نوعی خودمان به دست خودمان، گور خودمان را می کنیم.

آیا می توان جلوی انتقال آب خوزستان را گرفت؟

در این میان سوال مهم این است که با توجه به تبعات بسیار حادی که این روزها برای پروژه های انتقال آب کشور نمایان شده است، آیا اکنون می توان جلوی انتقال آب خوزستان به استان های مرکزی کشور را گرفت و تمام آب هایی را که در حال حاضر منتقل می شوند، به بستر اصلی کارون و سایر رودخانه های خوزستان برگرداند؟

درویش در پاسخ به این سوال گفت: با توجه به این که اکنون براساس طرح های انتقال آبی که به پایان رسیده، در حوضه های مقصد، صنعت و کشاورزی بارگذاری شده است، دیگر نمی توان با آب موجود در این طرح ها کاری کرد، اما می توان با جلوگیری از اجرای طرح های نیمه تمام، بخش زیادی از آب خوزستان را نجات داد و برای مردم استان های مرکزی کشور معیشت های جایگزین تعریف کرد.

صنعت گردشگری ؛ مهمترین مزیت اصفهان

این کارشناس محیط زیست، رونق صنعت گردشگری را از جمله مهمترین مشاغل جایگزین صنایع و کشاورزی آب بر برای مردم اصفهان دانست و تاکید کرد: اصفهان تنها کلانشهر ایران است که تا سال ها بعد از انقلاب کسی اجازه پیدا نکرد که در آن یک هتل پنج ستاره بسازد، یعنی یک جناح تمامیت خواه واپسگرای سنتی می خواست مزیت اصلی اصفهان یعنی صنعت گردشگری را متوقف کند و چند سالی بیشتر نیست که اصفهانی ها اجازه یافته اند که استان خود را به قطب گردشگری تبدیل کنند.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع ادامه داد: ما باید به سمتی حرکت کنیم که مردم اصفهان به جای این که مجبور به کار کردن در صنایع آب بر یا پرداختن به کشاورزی باشند، در معیشت های جایگزین فعالیت کنند؛ به عنوان مثال، ما باید شهرک سلامتی را که در اصفهان شکل گرفته است، گسترش دهیم و به توسعه گردشگری سلامت در این استان بپردازیم. ما باید از محل آثار تاریخی ارزشمند و چشم اندازهای طبیعی اصفهان و از طریق استحصال انرژی خورشیدی و بادی در این استان پول تولید کنیم.

انتقال آب در شرایط هدر رفت منابع آبی توجیه پذیر نیست

درویش با انتقاد شدید از تمام طرح های انتقال آبی که اکنون در کشور اجرا می شود یا مسئولان برنامه اجرای آن را دارند، تاکید کرد: اجرای طرح های انتقال آب بین حوضه ای یا حتی انتقال آب از خلیج فارس به کویر مرکزی ایران تنها زمانی توجیه پذیر است که ما از قطره قطره آب موجود در هر حوضه آبریز به درستی استفاده کرده باشیم و بازهم با مشکل آب مواجه شده باشیم.

وی در پایان تصریح کرد: اما اکنون ضایعات کشاورزی در ایران 6 برابر متوسط جهانی است، راندمان آبیاری نصف متوسط جهانی است، 30 درصد آب شرب ما در شبکه های انتقال آب به دلیل فرسودگی لوله ها از بین می رود، ما هیچ توجهی به بازچرخانی و تصفیه آب نداریم و شیرابه هایمان را هدر می دهیم. ما ابتدا باید این مشکلات را حل کنیم و باز اگر با کمبود آب مواجه شدیم، به سراغ طرح های انتقال آب برویم.