بحران آب در ایران/کشور در آستانه «تابستانی خشک» و بحران بی‌سابقه غذایی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، بارش‌های پاییزی در ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا به عنوان آغازگر فصل آبیاری و تأمین منابع آبی کشور عمل می‌کند. این بارش‌ها علاوه بر تقویت منابع آبی سطحی مانند سدها و رودخانه‌ها، باعث شارژ شدن سفره‌های آب زیرزمینی نیز می‌شوند. در مناطقی که وابسته به آب‌های زیرزمینی هستند، بارش‌های پاییزی نقش کلیدی در تأمین آب برای کشاورزی و شرب ایفا می‌کنند. همچنین، این بارش‌ها می‌توانند فشار بر منابع آبی در تابستان‌های خشک را کاهش دهند و به تأمین آب در فصول کم بارش کمک کنند. به طور کلی، بارش‌های پاییزی به عنوان یک عامل حیاتی در حفظ و مدیریت منابع آبی کشور محسوب می‌شوند.

در اینجا بارش مراکز استان‌ها در دوره ۱ آذر تا ۳۰ آذر به صورت جدول آمده است:

کشور در آستانه یکی از سخت‌ترین تابستان‌ها در تأمین آب

وضعیت منابع آبی ایران، به ویژه در روزهای آغازین دومین ماه زمستان، به شدت نگران‌کننده شده است. با وجود اعلام وضعیت بحرانی از سوی متخصصان، آمارها نشان می‌دهند که کشور در آستانه یکی از سخت‌ترین تابستان‌ها در تأمین آب قرار دارد. براساس گزارش‌های تازه منتشر شده، بیش از ۵۷ درصد از حجم سدهای کشور خالی است و این روند، بدون تردید تهدیدی جدی برای تأمین آب شرب و کشاورزی در ماه‌های آینده خواهد بود.

مقایسه با آمارهای سال گذشته؛ یک فاجعه نزدیک‌تر

آمارها و گزارش‌ها به وضوح نشان می‌دهند که شرایط امسال به مراتب بحرانی‌تر از سال‌های گذشته است. تنها در نیمه اول سال آبی جاری (مهر تا دی)، میزان بارش‌ها در برخی استان‌ها به صفر رسیده و در دیگر استان‌ها نیز کاهش قابل توجهی داشته است.

۶ سد بزرگ کشور هرکدام کمتر از ۱۰ میلیون متر مکعب آب ذخیره دارند

در این مدت، ۶ سد بزرگ کشور همچون سدهای کرخه، دز و مارون، هرکدام کمتر از ۱۰ میلیون متر مکعب آب ذخیره دارند. این در حالی است که طبق استانداردهای جهانی، این حجم از ذخایر آبی برای تأمین آب شرب و کشاورزی استان‌های مربوطه کافی نیست.

بارش‌ها؛ گواهی بر بحران خشکسالی

بارش‌های پاییزی، که معمولاً فصلی حساس برای تأمین منابع آبی کشور هستند، امسال کم‌سابقه‌ترین کاهش‌ها را تجربه کرده‌اند. طبق گزارش‌ها، میزان بارش‌ها در بسیاری از استان‌ها به شدت کاهش یافته و در برخی مناطق حتی به صفر رسیده است. برای مثال، در استان اصفهان هیچ بارشی در ماه‌های پاییز نداشته‌ایم. در زاهدان و بندرعباس نیز وضعیت مشابهی وجود داشت که نشان از گستره بحران در مناطق مختلف کشور دارد.

از سوی دیگر، استان‌های شمالی مانند رشت و ساری که در سال‌های اخیر وضعیت بهتری از نظر بارش داشتند، همچنان با چالش‌های جدی در مدیریت منابع آب روبرو هستند. هرچند این مناطق نسبت به دیگر استان‌ها بارش‌های نسبی داشته‌اند، اما این میزان بارش‌ها در شرایط فعلی به هیچ وجه پاسخگوی نیازهای آبی کشور نخواهد بود.

کشاورزی دیم؛ در خطر نابودی کامل

کاهش بارش‌ها به ویژه برای کشاورزان دیم‌کار کشور که در مناطقی همچون اصفهان، یزد، خراسان و فارس فعالیت دارند، یک فاجعه واقعی است. کشاورزی دیم در ایران که به بارش‌های طبیعی وابسته است، هم‌اکنون در آستانه نابودی قرار دارد. به عنوان نمونه، در استان‌های مرکزی و جنوبی که بیشتر زمین‌ها به صورت دیم‌کاری اداره می‌شوند، اگر بارش‌ها ادامه نیابد، پیش‌بینی می‌شود که تولید محصولات اساسی نظیر گندم، جو و حتی حبوبات با کاهش شدید روبرو شود. این امر می‌تواند نه تنها امنیت غذایی کشور را به خطر بیندازد، بلکه بحران اقتصادی را در مناطق روستایی و کشاورزی تشدید کند.

آیا دولت آماده است؟

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در این شرایط، عدم پوشش بیمه‌ای برای بسیاری از زمین‌های کشاورزی دیم است. بسیاری از کشاورزان در مناطق خشک کشور از بیمه‌های کشاورزی محروم‌اند یا بیمه‌های موجود تنها قادر به جبران بخش اندکی از خسارات واردشده هستند. در این شرایط، بی‌توجهی به این معضل می‌تواند به مهاجرت گسترده روستائیان به شهرها، افزایش نرخ بیکاری و فشار مضاعف به سیستم شهری منجر شود.

دولت، به جای وعده‌های بی‌پایان و سیاست‌های مبهم، باید فوراً برنامه‌هایی را برای تأمین منابع آبی و حمایت از کشاورزان تدوین کند. یکی از اقدامات فوری می‌تواند پرداخت یارانه‌های ویژه برای کشاورزان دیم‌کار و پوشش بیمه‌ای مناسب برای مزارع دیم باشد. همچنین، حمایت از روش‌های نوین آبیاری نظیر آبیاری قطره‌ای و تحت فشار باید در اولویت قرار گیرد.

آیا بارش‌های بهمن و اسفند به کمک می‌آیند؟

به رغم آنکه بارش‌های زمستانی، به ویژه در ماه‌های بهمن و اسفند، می‌تواند بخشی از کمبودهای آبی را جبران کند، اما واقعیت این است که بارش‌ها در سال‌های اخیر نتواسته‌اند مشکل خشکسالی را به صورت پایدار حل کنند. اگر روند فعلی ادامه یابد، بعید به نظر می‌رسد که این بارش‌ها بتوانند تأثیرات منفی کاهش بارش‌ها در ماه‌های گذشته را به طور کامل جبران کنند. علاوه بر این، تغییرات اقلیمی و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی، به این بحران دامن زده و آن را پیچیده‌تر کرده‌اند.

واردات محصولات کشاورزی؛ تهدیدی دیگر برای اقتصاد

در صورت تداوم بحران کم‌آبی، واردات محصولات کشاورزی می‌تواند به گزینه‌ای ضروری برای تأمین نیازهای داخلی تبدیل شود. این امر نه تنها هزینه‌های دولت را به شدت افزایش خواهد داد، بلکه ممکن است به افزایش بی‌رویه قیمت‌ها و فشار اقتصادی بر اقشار ضعیف جامعه منجر شود. واردات گسترده محصولات کشاورزی آسیب‌دیده، علاوه بر آنکه باعث وابستگی بیشتر کشور به خارج می‌شود، می‌تواند به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی بزرگ‌تری در آینده منتهی شود.

وضعیت بحرانی‌تر از آنچه فکر می‌کنیم

وضعیت بحرانی منابع آبی کشور در سال جاری، به هیچ وجه نباید نادیده گرفته شود. کاهش بارش‌ها، کمبود ذخایر سدها و مشکلات کشاورزی دیم، تنها بخشی از بحران‌های عمیق‌تر در بخش منابع آبی کشور هستند.

اگر دولت به سرعت دست به اقدامات عملی و تدابیر حمایتی نزند، ایران نه تنها در تابستان پیش‌رو با بحران کم‌آبی روبرو خواهد شد، بلکه بحران امنیت غذایی و اجتماعی نیز در کمین خواهد بود. امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، مدیریت بهینه منابع آبی و حمایت از کشاورزان داریم تا از بروز فاجعه‌ای بزرگ‌تر جلوگیری شود.