دماوند، نخستین اثر طبیعی ثبت‌ شده ایران

به گزارش رکنا به نقل از ایسنا،  کوه‌ها در کشور ما اهمیت ویژه‌ای دارند و حدود ۳۰ درصد مساحت کشور را کوهستان‌ها تشکیل داده است. کوه‌ها منابع آبی هستند که خود سبب بارش برف و باران، تقویت آب‌های زیرزمینی و تشکیل رودها می‌شوند همچنین کوه‌ها را برج‌های آب شیرین جهان می‌نامند. در ایران به لحاظ جغرافیای طبیعی، کوه یک اصل بوده و اگر کوه نبود، آب و جنگل نبود و فلات ایران اینگونه شکل نمی‌گرفت بنابراین کارکردهای بسیار و دست نیافتنی بودن البرز به عنوان یکی از رشته کوه‌های کشورمان در گذشته سبب شده بود تا معانی بسیاری برای ایرانیان داشته باشد که این مساله هم در دوره مهر پرستی، هم دوره زرتشتی و هم دوران اسلام قابل مشاهده است.

یکی از مهم‌ترین کوه‌های ایران دماوند است که در شمال ایران و در مرز دو استان مازندران و تهران قرار دارد. این کوه ۵۶۱۰ متر ارتفاع دارد و به بلندترین کوه ایران و خاورمیانه و بلندترین کوه آتشفشانی آسیا شهرت دارد. این کوه در جنوب دریای خزر در ۶۹ کیلومتری شمال شرق تهران و ۲۶ کیلومتری شمال غربی شهر دماوند قرار دارد.

دماوند آتشفشانی خاموش به همراه چندین چشمه گوگردی است و چشمه‌های آب گرم دارد. این کوه حدود ۳۸ هزار و ۵۰۰ سال قبل تشکیل شده است. از این رو با توجه به اهمیت این کوه، «دماوند» از سال ۱۳۸۱ به عنوان اثر طبیعی ملی در سازمان حفاظت محیط زیست ثبت شده است. از ۱۳۸۷ نیز سازمان میراث فرهنگی دماوند را به عنوان آثار ملی به ثبت رساند علاوه بر آن دماوند اولین اثر طبیعی ملی است که در سازمان میراث فرهنگی ثبت شد.پیش از آن در این سازمان تنها بناها ومحوطه‌های تاریخی ثبت می‌شد و بعد از دماوند ثبت آثار طبیعی نیز انجام شده است. در تمام دنیا نیز آثار طبیعی در میراث فرهنگی ثبت می‌شوند چراکه تمدن در طبیعت شکل می‌گیرد. 

دماوند یک مجموعه غنی از حیات وحش را دارد. از جمله گونه‌های شاخص آن می‌توان به کل و بز و قوچ و میش اشاره کرد اما به گفته عباس محمدی-  مدیر انجمن دیده‌بان کوهستان - زیستگاه آن‌ها به دلیل ورود زیاد و گسترده دام و فشارهای انسانی به ارتفاعات بسیار بالا انتقال یافته است که منجر به پیدا نشدن غذا در محدوده زندگی آن‌ها می‌شود و خطر انقراض این گونه‌ها را به همراه دارد.

چرای بی‌رویه دام، آسیب‌ به آبخیزهای کشور و معدن‌کاوی از جمله چالش‌های دیگر کوهستان‌هایی مثل دماوند و معادن آبی است و خاصیت نگهداری آب در کوهستان‌ها با توجه به این موارد دچار اختلال شده و یا از بین رفته‌ است.

به گفته محمدی از جمله تخریب‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی این است که دامداران برای تامین سوخت به منظور پختن غذا و آماده‌سازی چای از انواع گیاهان گون و گیاهانی که شاخه و قسمت‌های چوبی دارند، استفاده می‌کنند. این موضوع بسیار قابل تامل است چراکه در کشوری که سرشار از منابع نفت و گاز است، هنوز سیستمی تعبیه نشده‌ است که دامداران برای سوخت و مصرف شخصی از گیاهان ارزشمند مراتع بهربرداری نکنند.

یکی دیگر از عوامل انسانی موثر بر تخریب‌ کوه‌ها از جمله دماوند گردشگری بی‌ضابطه و بی‌توجهی گردشگران به محیط‌ زیست کوهستان است. در این شرایط به گفته بابک داریوش - متخصص منظر کوهستان-رویکردهای فعلی به گردشگری کوهستان در ایران نیازمند تغییر است.

محمدی نیز تاکید می‌کند: صعود در فصل مناسب، تعیین تعداد کوهنوردان برای صعود در هر مسیر، خودداری از افزایش مسیرهای کوهنوردی و ضرورت صعود از راه‌های پاکوب، خودداری از ایجاد راه فرعی، موظف و مکلف بودن افراد به برگرداندن زباله‌های تولیدشده و چگونگی مدیریت فضولات از مواردی است که نیازمند تدوین و اعمال ضوابطی است.

با توجه به کارکردهای مهم کوه‌هایی مانند دماوند لازم است نسبت به حفاظت از این اکوسیستم هم مسوولان و هم مردم بیشتر توجه کنند.