عدم ثبت اطلاعات داروخانه های بخش بستری بیمارستان ها در سامانه تیتک / مسیرهای مختلف نشت دارو به بازار سیاه

با وجود اصلاحاتی که در سال های اخیر در نظام توزیع دارو در کشورمان انجام شده است، اما هنوز هم خلاهای فراوانی در نظام توزیع دارو در ایران وجود دارد. اشکالات موجود در نظام توزیع دارو نیز منجر به نشت دارو از داروخانه ها و بیمارستان ها به بازار سیاه دارویی کشور می شود؛ به نحوی که با وجود راه اندازی سامانه تیتک با هدف ثبت تمام اطلاعات نظام توزیع دارو از چهار سال قبل، در سال های اخیر شاهد فعال تر شدن بازار سیاه دارویی کشور هستیم. اکنون هم نه تنها هنوز عرضه داروهای خاص و کمیاب در خیابان ناصر خسروی تهران انجام می شود، بلکه توزیع دارو به کانال های تلگرامی و صفحات اینستاگرامی نیز کشیده شده و ناصر خسروی مجازی حسابی فعال شده است.

احتمال نشت دارو از داروخانه ها به بازار سیاه از بین نرفته است

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، با وجود این که از سال 96 سامانه تیتک سازمان غذا و دارو با هدف ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت دارو و سایر کالاهای سلامت محور به صورت رسمی راه اندازی شده است و تمام شرکت های تولیدکننده، واردکننده و توزیع کننده دارو و البته همه داروخانه ها موظف به ثبت اطلاعات داروهای تولیدی، وارداتی و دریافتی خود در این سامانه هستند، اما هنوز هم شاهد رونق بازار سیاه دارویی کشور هستیم.

به نحوی که نه تنها در سال های اخیر داروفروشان خیابان ناصر خسروی تهران فعال تر از قبل شده اند، بلکه این بازار سیاه به فضای مجازی نیز کشیده شده است و بسیاری از کانال ها و صفحات تلگرامی و اینستاگرامی مشغول فروش انواع داروهای کمیابی هستند که به گفته فعالان این کانال ها، از داروخانه ها یا بیمارستان ها به بازار سیاه نشت می کند و هم اکنون شاهد فروش داروهای کمیاب مربوط به درمان کرونا و سایر بیماری ها در ناصرخسروی حقیقی و ناصرخسروی مجازی هستیم.

بسیاری از کارشناسان حوزه دارو معتقدند که نشت دارو از داروخانه ها و بیمارستان ها به بازار سیاه، از ضعف نظارتی سازمان غذا و دارو بر روند توزیع دارو و البته خلاهای موجود در سامانه تیتک حکایت دارد. اما مسئولان سازمان غذا و دارو تاکید دارند که سامانه تیتک در سال 1400 به صورت کامل تکمیل شده است و اکنون تمام داروخانه های خارج از بیمارستان ها، اطلاعاتشان را در این سامانه ثبت کرده اند و بنابراین احتمال نشست دارو از داروخانه ها به بازار سیاه تا حد زیادی از بین رفته است.

این نکته ای است که حیدر محمدی، مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو در گفت و گو با رکنا روی آن تاکید کرد و اظهار داشت: هنوز احتمال نشت دارو از داروخانه ها به بازار سیاه به طور کامل از بین نرفته است، اما با توجه به این که باید روی تمام داروهایی که وارد داروخانه ها می شود، برچسب اصالت نصب شود، به راحتی احتمال رصد و پیگیری این مساله وجود دارد و می توان از روی برچسب اصالت موجود روی دارو متوجه شد که این دارو از کدام داروخانه نشت کرده است.

داروخانه های بخش بستری بیمارستان ها، اطلاعاتشان را در سامانه تیتک ثبت نمی کنند

در این میان البته محمدی در میان صحبت هایش به یک ضعف مهم در نظام توزیع دارو در کشور اشاره کرد و گفت: داروخانه های بخش بستری بیمارستان ها هنوز اطلاعات خود را در سامانه تیتک ثبت نمی کنند و به همین دلیل، احتمال نشت دارو از این داروخانه ها به بازار سیاه وجود دارد. این بخش از داروخانه ها نیز زیرمجموعه معاونت درمان وزارت بهداشت هستند و البته در حال حاضر، مسئولان این معاونت پیگیر وصل شدن داروخانه های بخش بستری بیمارستان ها در سامانه تیتک هستند، اما هنوز این اتفاق رخ نداده است.

وی با تاکید بر این که داروخانه های بخش سرپایی بیمارستان ها به طور کامل به سامانه تیتک متصل شده اند، عنوان کرد: اکنون به جز داروخانه های بخش بستری بیمارستان ها، سایر داروخانه های کشور به طور کامل به سامانه تیتک متصل شده اند، اما بازهم امکان اندکی برای تخلف در آن داروخانه ها وجود دارد.

عمده داروهای بازار سیاه، دارو نیستند

مدیرکل امور دارویی سازمان غذا و دارو با بیان این که عمده داروهایی که در بازار سیاه حقیقی یا مجازی به فروش می رسد، دارو نیستند، گفت: اگر خدای نکرده یک داروی حقیقی از یک داروخانه به این بازار نشت کرده باشد، ما می توانیم با بررسی برچسب اصالت موجود روی این داروها متوجه شویم که این دارو از کدام داروخانه نشت کرده است.  

محمدی ادامه داد: اگر یک دارو در بازار سیاه وجود داشته باشد و فاقد برچسب اصالت باشد، قطعا می توان گفت یا این دارو تقلبی است یا از داروخانه های بیمارستانی بخش بستری به بازار سیاه نشت کرده یا از طریق قاچاق به بازار سیاه رسیده است.

وی همچنین درباره نحوه برخورد با داروخانه های متخلف توضیح داد: اگر ما متوجه شویم که یک دارو از داروخانه های زیر نظر سازمان غذا و دارو به بازار سیاه نشت کرده است، متصدیان داروخانه ها را به سازمان تعزیرات حکومتی معرفی می کنیم تا با آنها هم مطابق قانون قاچاق کالا و ارز برخورد شود.

مسیرهای مختلف نشت دارو به بازار سیاه

براساس این صحبت های محمدی مشخص می شود که اگر یک دارو از داروخانه های خارج از بیمارستان ها یا داروخانه های بیمارستانی بخش سرپایی به بازار سیاه دارو نشت کند، سازمان غذا و دارو به دلیل این که اطلاعات داروهای این داروخانه ها در سامانه تیتک ثبت شده است، می تواند با بررسی برچسب اصالت موجود روی آن دارو متوجه این که این تخلف در کدام داروخانه رخ داده، بشود.

در این میان اما بیشتر داروهای موجود در بازار سیاه کشور فاقد برچسب اصالت هستند که در این شرایط این دارو می تواند از سه طریق وارد بازار سیاه شده باشد؛ نخست از طریق داروخانه های بخش بستری بیمارستان ها، دوم از طریق قاچاق و سوم از طریق نشت دارو از شرکت های تولیدکننده یا واردکننده پیش از نصب برچسب اصالت و تحویل به شرکت های پخش دارو.

البته محمدی تاکید دارد که با توجه به تکمیل سامانه تیتک و تقویت نظارت های سازمان غذا و دارو در سال های اخیر، امکان نشت دارو از داروخانه ها و شرکت های تولیدکننده یا واردکننده به بازار سیاه به شدت کمتر شده است و اکنون مهمترین ضعف نظام توزیع داروی کشور، عدم اتصال داروخانه های بخش بستری بیمارستان ها به سامانه تیتک است که ممکن است منجر به نشت دارو از بیمارستان های دولتی و خصوصی به بازار سیاه دارویی کشور شود.

بنابراین به نظر می رسد علت اصلی این که اکنون شاهد رواج فروش داروهای کمیاب و مهم بیمارستانی از جمله داروهایی مثل رمدسیویر، اکتمرا و IVIG در بازار سیاه کشور هستیم، نشت دارو از بیمارستان ها به بازار سیاه دارویی کشور است. البته در این میان مدیرکل امور دارویی سازمان غذا و دارو اذعان دارد که داروهای زیادی هم در بازار سیاه وجود دارند که فاقد برچسب اصالت هستند و این داروها نیز یا به طور کامل تقلبی هستند یا از طریق قاچاق وارد کشور شده اند.

ضعف کدام نهادها منجر به رونق بازار سیاه دارو شده است؟

با وجود این که محمدی تاکید دارد که با تکمیل سامانه تیتک، احتمال نشت دارو از داروخانه های زیرمجموعه سازمان غذا و دارو به بازار سیاه به شدت کمتر شده است، اما تا زمانی که شهروندان شاهد رونق بازار سیاه دارویی کشور و فروش انواع داروهای کمیاب در فضای مجازی باشند و نتوانند همان داروها را در داروخانه های رسمی پیدا کنند، نمی توانند باور کنند که چیزی جز ضعف نظارتی سازمان غذا و دارو منجر به بروز این وضعیت شده است.

مدیرکل امور دارویی سازمان غذا و دارو البته این مساله را قبول ندارد و معتقد است ضعف دستگاه های نظارتی و مراجع قضایی در برخورد با فعالان بازار سیاه حقیقی و مجازی دارو می تواند از علل رونق بازار سیاه دارویی کشور باشد؛ زیرا از نظر او، وزارت بهداشت نمی تواند به صورت مستقیم با فعالان بازار سیاه برخورد کند و این وظیفه دستگاه های نظارتی و مراجع قضایی است که ضمن شناسایی فعالان بازار سیاه دارویی با آنها برخورد کنند.

محمدی البته مردمی را هم که اقدام به خرید دارو از بازار سیاه می کنند در رونق این بازار مقصر دانست و گفت: ما بارها اعلام کرده ایم که هیچ کدام از داروهایی که در بازار سیاه خرید و فروش می شود، مورد تایید نیست و مردم باید توجه داشته باشند که احتمالا تمام داروهای موجود در این بازار تقلبی هستند.

چه ملاک هایی در امتیازبندی داروخانه های منتخب نقش دارد؟

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که عمدتا وقتی دارویی در کشورمان کمیاب می شود یا مردم زیادی به آن احتیاج پیدا می کنند، سازمان غذا و دارو این دارو برای ایجاد نظم در روند توزیع این داروها، آنها را صرفا به داروخانه های منتخب عرضه می کند؛ روندی که اخیرا درباره داروهای مورد استفاده برای درمان بیماری کرونا یا قارچ سیاه رخ داده است و حتی سال گذشته نیز که انسولین قلمی در کشورمان کمیاب شد، عرضه این دارو نیز که قاعدتا باید در دسترس عموم بیماران دیابتی باشد، صرفا به داروخانه های منتخب محدود شد.

اما سوال مهم این است که داروخانه های منتخبی که برخی داروهای خاص در هنگام کمیاب شدن صرفا در آنها عرضه می شوند، چطور انتخاب می شوند؟ محمدی در پاسخ به این سوال گفت: فهرست داروخانه های منتخب همواره در شواریی متشکل از مدیران سازمان غذا و دارو و مسئولان تشکل های دارویی براساس امتیازبندی هایی که در دستورالعمل ارزشیابی داروخانه های کشور مشخص شده است، به صورت دوره ای تعیین می شود.

مدیرکل امور دارویی سازمان غذا و دارو ادامه داد: فضای داروخانه، نحوه ارائه خدمات توسط متصدیان، شرایط نگهداری دارو و لوازم در انبار، شرایط ساخت داروهای ترکیبی و نظر کارشناسی معاونت غذا و دارو از جمله مواردی است که در امتیازبندی داروخانه ها مورد توجه قرار می گیرد.

این مقام ارشد سازمان غذا و دارو تاکید کرد: در نظر گرفتن فضای مشاوره دارویی، پوشیدن روپوش، مکانیزاسیون داروخانه، ارائه به موقع اطلاعات نسخ بیمه و آزاد و عوارض ناخواسته دارویی به دانشگاه ها، حضور فعال مسئول فنی و هرگونه فعالیت که منجر به ارتقای کیفیت خدمات دارویی شود، از جمله عواملی است که می تواند امتیاز مثبت بیشتری را برای داروخانه ها به همراه داشته باشد و احتمال قرار گرفتن آنها را در فهرست داروخانه های منتخب بیشتر کند.

وی در پایان تصریح کرد: عدم حضور فیزیکی مسئول فنی در ساعات مقرر، نگهداری یا عرضه داروهای غیرمجاز، نگهداری یا وجود داروهای تاریخ گذشته در داروخانه، وجود تخلفات خاص در داروخانه مانند عرضه غیرمجاز داروهای مخدر، روانگردان، سقط جنین و ...، پیچیدن نسخه و دریافت تعرفه در غیاب مسئول فنی و انبوه سازی داروهای ترکیبی نیز از جمله مواردی است که می تواند منجر به کاهش امتیازات داروخانه ها شود.