راهکارهای ترویج فرهنگ کتابخوانی

به گزارش رکنا از قم،

آدمی به وسیله مطالعه کتاب و تفکر در مفاهیم آن دانش خویش را می افزاید و در بُعد اجتماعی چگونه زیستن و حیات خود را برای خود و دیگران هموار می نماید. کتاب های آسمانی و وحیانی مانند قرآن، آموزه های الهی را دربر می گیرد و پیوسته در طول تاریخ راه و روش زندگی، ارزش های اخلاقی و آداب و رسومزندگی را به ما می آموزند.

اهمیت کتاب خوانی در قرآن

اهمیت کتابخوانی در دین اسلام به اندازه ای است که معجزه ی حضرت محمد (ص) از نوع کتاب است و در این کتاب مقدس هم نخستین آیاتی که بر پیامبراکرمصلی الله علیه و آله وسلم نازل شده با امر به خواندن و الفاظ کتاب، قلم، و علم توام شده است. اهمیت کتاب و کتابخوانی و عظمت و شرافت کتاب در اسلام تا حدی است که خداوند متعال به قلم و به آنچه می نویسد، قسم یاد می کند.

 اسلام؛ تفکر متن محور و متکی بر وحی

توجه ویژه دین اسلام به تفکرو علم آموزی بر هیچ شخصی پوشیده نیست و این که معجزه حضرت محمد ( ص) از نوع کتاب است، نشان دهنده این است که دین اسلام برای انسانها حرمت عقلایی قائل شده است و آنان را صاحب فکر و تامل و اندیشه دانسته و به جای خرق عادت هایی که معجزه پیامبران قبلی بوده و بیشتر حواس ظاهری اشخاص را متوجه خود می سازد، اسلام با منطق بزرگ خود بشر را به گفت وگویی علمی دعوت نموده است :« کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ؛ این کتابی است پربرکت که بر تو نازل نموده ‌ایم تا در آیات آن تدبر کنند و صاحبان مغز( و اندیشه) متذکر شوند».

توجه اسلام به کسب علم

اسلام، به علم و دانش اهمیتی ویژه و ارزشی فوق العاده می دهد تا جایی که فرمان داده شده است که: «اُطْلُب العِلْمَ مِنَ المَهدِ إلَی اللَّحدِ».

« از گهواره تا گور دانش بیاموز». و یا حضرت محمد (ص) فرمان می دهند که:« طلب دانش بر هر مسلمانی فرض است» طَلبُ العِلْمِ فریضَهٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ.[ الکافی:۰۳/۱ حدیث ۱]. دانشجویان مورد محبّت خداوند متعال هستند و باب ارزش نگارش و کتابت فضل علم که در روایات و آیات قرآن کریم بابی بسیار گسترده است بیانگر اهتمام ویژه اسلام به علم اندوزی است.

و در هیچ دینی به اندازه دین اسلام بر مطالعه، آگاهی و علم تاکید و توصیه نشده است تا مردم با افزایش آگاهی و عقل خویش بتوانند حقیقت را تشخیص داده و آن را بپذیرند.

مهدی لطفی‌پناه، کارشناس ارشد علوم کتابداری و مسئول کتابخانه پژوهشگاه رویان در یادداشتی به ارائه راه‌کارهایی پرداخته است که سبب می‌شود بدون اینکه ازبچه‌ها بخواهیم درس‌ بخوانند یا به کتابخوانی بپردازند، خود شروع به مطالعه کنند.

15 راهکار خلاقانه برای علاقه‌مند کردن کودکان به مطالعه

برخی از راهکارهایی که در زیر به معرفی آن می پردازیم باعث خواهد شد تا بدون اینکه از فرزندانتان بخواهید تا درس‌های خود را بخوانند یا به مطالعه کتاب بپردازند، خود شروع به مطالعه کنند. بنابراین به شما هم توصیه می‌کنیم تا با ایده‌های جادویی طرح شده در زیر که مورد تأیید بسیاری از مادران بوده است آشنا شوید.

1. خرید کتاب صوتی برای کودکان: بله؛ شنیدن کتاب‌های صوتی نیز مطالعه محسوب می‌شود و به کودکان شما کمک می‌کند تا به کتاب علاقه‌مند شوند. یک مادر که چهار فرزند دارد و همچنین معلّم مقطع دبستان است معتقد است: شنیدن صدای کسی که با گرمی، لطافت، شیوایی و روایی خاصی کتابی را می‌خواند و توانایی بسیار زیادی در بیان مطالب دارد می‌تواند کودکان را به مطالعه علاقه‌مند سازد. یکی از شیوه‌هایی که این مادر برای علاقه‌مند کردن فرزندان استفاده می‌کرده، پخش صدای یکی از گویندگان مطرح رادیو و تلویزیون در هنگام نقل و انتقال فرزندان به باشگاه و مدرسه بوده است. به والدین فرزندان توصیه می‌شود کتاب‌های الکترونیکی را از کتابخانه‌ها تهیه یا از کتابفروشی‌ها بخرند.

 2. مدل مطالعه عاشقانه: بله، کودکان نیز به دست بزرگسالان خود نگاه می‌کنند و از آن‌ها سرمشق زندگی می‌گیرند. هنگامی‌که تغذیه شما از مواد غذایی مضر باشد، و مواد غذایی مضر و بی خاصیت اطراف شما را احاطه کند، شما آن‌ها را بیشتر و بیشتر دوست خواهید داشت و شکل و شمائل شما نیز به مانند آن غذاها خواهد شد و هنگامی‌که محیط اطراف شما را کتاب احاطه کند، به کتاب علاقه‌مند خواهید شد. خانمی خانه دار به نام «آنت یوآنا» که مادر دو فرزند بی‌علاقه به کتاب و کتابخوانی بود می‌گوید: من همیشه سعی می‌کردم تا هنگامی‌که در منزل بیکار هستم در جلوی چشمان فرزندانم به مطالعه کتاب بپردازم و با هیجان وصف ناشدنی در مورد موضوع کتاب‌ها با فرزندانم به گفت‌وگو و بحث می‌پرداختم. این هیجان نشان دهنده لذّت و شادی بود که من از طریق مطالعه کسب می‌کردم. این موضوع باعث علاقه‌مندی بیشتر فرزندانم به مطالعه کتاب شد.

3. یک جای دنج و محصور با زمینه‌ای زیبا: داشتن مکانی امن، دنج، محصور، آرام، راحت و پُر از کتاب، بایدهایی است که والدین بایستی برای ترغیب بیشتر فرزندان به مطالعه مهیا کنند. یک متخصص مطالعه در دبستان ابتدایی و مادر سه فرزند معتقد است: بچّه‌ها عاشق قلعه هستند؛ فقط کافی است دو صندلی مزیّن به پارچه‌های رنگی و یک قوطی داشته باشید که نقش میز را بازی کند. آن‌وقت است که فرزندانتان را آنجا خواهید دید که لم داده‌اند و مطالعه می‌کنند. برای ترغیب آن‌ها باید گاهی با آن‌ها همراه شد. نظرتان راجع به تهیه یک تم یا زمینه از «ساحل» چیست؟ مثلاً حوله‌ای بر روی زمین، چتر رنگی ساحلی در کنار دیوار، پوستری از اقیانوس، و سطل‌های شن و ماسه برای قرار دادن کتاب‌ها. یا شکل دادن اتاقی دنج با زمینه زیبایی از کشتی دزدان دریایی یا سفینه فضایی.

4. تلاش برای آوردن کتاب‌ها به زندگی: مسائل مطالعه شده و یا الهام گرفته شده‌از کتاب‌های خوانده شده را به هر شکلی در زندگی واقعی با فرزندانتان تجربه و آن‌ها را بیان دارید. اگر فرزند سه ساله شما از مطالعه کتاب «سه بچه شیر» لذّت برده، او را به دیدن شیرهای باغ وحشِ شهرتان ببرید. اگر کودکتان در مورد ستارگان و یا سیّاره‌ها مطالعه‌ای انجام داده، او را به افلاک نما ببرید تا از نزدیک با چشمان زیبایش ستارگان را مشاهده کند. یا اگر در شهر شیراز بودید و کودکتان پیش از این با اشعار یا زندگانی حافظ شیرازی آشنا شده، او را به حافظیه ببرید.

5. تجلیل از بزرگان در مقابل فرزندان: به دلایل گوناگون و در مناسبت های مختلف از نویسندگان برجسته، شاعران شهیر و چهره‌های ماندگار حتّی در منزل تجلیل کنید و فرزندانتان را با نام و آوازه آن‌ها آشنا سازید. گرامیداشت سالروز و یادبود زندگانی اشخاصِ برجسته در ترغیب فرزندان به مطالعه کمک زیادی می‌کند.

 6. کتاب را بخوانید و سپس فیلم را تماشا کنید: یک کتاب کلاسیک خوب پیدا کنید که فیلم آن نیز ساخته شده‌است. مثلاً مطالعه فیلمنامۀ کتاب«شام آخر» و سپس تماشای فیلم آن، بسیار جالب و جذاب خواهد بود. یک معلّم ابتدایی می‌گوید: این روش، یکی از راهکارهای بسیار کاربردی برای فرزندانی است که به مطالعه و خواندن مطالب علاقه‌ای ندارند.

7. در همه جای خانه کتاب قرار دهید: یکی از کارشناسان رشد و توسعه کودکان در دانشگاه سیروکیوس در شهر نیویورک آمریکا می‌گوید: تا جایی که می‌توانید محیط اطراف فرزندانتان را با کتاب پُر کنید. این موضوع باعث خواهد شد تا فرزندانی که هیچگونه علاقه‌ای به کتاب ندارند، با دیدن عناوین گوناگون کتاب‌ها علاقه‌مند به مطالعه یکی از آن‌ها شوند. بنابراین وقتی دیدید که فرزندتان به چه موضوعاتی علاقه بیشتری نشان می دهد، به کتابخانه و کتابفروشی شهر و محلّه تان بروید و هر کتابی که نزدیک به موضوع مورد علاقه فرزندتان بود را تهیه کنید. محل قرار دادن کتاب‌ها حتّی می‌تواند بر روی صندلی عقب خودروی شما باشد. توصیه نگارنده آن است که کتاب‌ها را در قفسه کتابخانه منزل قفل نکنید و اجازه دهید تا بچّه‌ها آن‌ها را لمس کنند و هر جایی می‌خواهند با خود ببرند.

8. بلند بخوانید؛ حتّی زمانی که آن‌ها توجّه نمی‌کنند: دکتر کارلسون یکی از متخصصان مطالعه معتقد است: خواندن با صدای بلند هم اجتماعی و هم آموزشی است. به علاوه، بچه‌ها خوب خواندن را یاد می‌گیرند و در طی سال‌ها بلند خواندن، عاشق داستان هایی خواهند شد که مفاهیم ارزنده و معنی داری دارند (سعی کنید همواره در یک زمینۀ موضوعی خاص به بلند بلند خواندن بپردازید). گوش دادن به مطالب کتاب‌ها، افراد بیزار از مطالعه را شکست خواهد داد. این روش در پسران بیشتر تاثیر می‌گذارد.

9. در هنگام بازدید از کتابخانه به دنبال کارهای غیر معمول باشید: به کتابدارها تکیه کنید؛ به آن‌ها پول پرداخت می‌شود تا به فرزندان شما کمک کنند و تا جایی که ممکن است آن‌ها را ترغیب به مطالعه کنند. بنابراین پیش از رفتن به سمت قفسه کتابخانه، به کتابداران ماهر مراجعه کنید تا از فعالیت های متنوع در کتابخانه باخبر شوید. همچنین می‌توانید به سایت کتابخانه مراجعه کنید. کاری کنید تا فرزندتان با کارهای سرگرم کننده و فعالیت‌های فرهنگی کتابخانه پیوند یابد. توصیه می‌شود حتماً کارت عضویت کتابخانه برای تک تک فرزندان تهیه و به آن‌ها تحویل شود تا آن‌ها نسبت به کتابخانه احساس مالکیت برای خود داشته باشند.

10. برای فرزندان کوچکتر دوباره و دوباره بخوانید: کتاب‌ها موجباب پیشرفت زودهنگام توسعه گفتاری فرزندانتان هستند. در ابتدا کودکان متلفتِ تصاویر کتاب‌ها می‌شوند. سپس یاد می‌گیرند تا صفحات کتاب را ورق بزنند. پس از مدتی متوجّه موضوع تکراری داستان می‌شوند. همه مهارت های پیش از خواندن اهمّیت دارند. کتاب‌های ریتمیک با وزن‌ها، قافیه‌ها و آهنگ‌های زیبا بسیار مفید هستند. قافیه‌ها و وزن‌ها کمک می‌کنند تا فرزند شما با نمادها و واج‌ها و واژه‌ها آشنایی بیشتری پیدا کنند و با تکرار آن‌ها، صداها را از هم تمیز دهند. بچه‌ها قافیه‌ها را خیلی دوست دارند؛ چون آن‌ها به مرور و با آهنگی دلنشین یاد می‌گیرند و می‌فهمند که قافیه بعدی چیست و خود تمایل پیدا می‌کنند که آن را پیش از شما بازگو کنند.

11. شاید کمی عجیب و غریب: برای فرزندان بزرگتر خود یک چراغ مطالعه خریداری کنید تا پیش از به خواب رفتن، همه چراغ‌های اتاق را خاموش و چراغ مطالعه خود را روشن کنند و چند دقیقه‌ای به مطالعه آنچه علاقه دارند بپردازند. خریدن چراغ مطالعه و قرار دادن آن در کنار تخت خواب نه تنها یک نوع یادآوری برای مطالعه کتاب است بلکه احساس خوبی به فرزندان می‌دهد و حس می‌کنند که دیگر بزرگ شده‌اند.

12. به فرزندانتان هدیه‌ای بدهید: برای ادامه یافتن روند مطالعه کتاب توسط فرزند دلبندتان کافی است تا هدیه‌ای را برگزینید که موجبات تشویق او به مطالعه می‌شود. دادن یک کتاب به وی به غیر از هدایای دیگر در روز تولدش، یکی از این راهکارها است. یا هنگامی‌که از شما می پرسد: برای تولّد دوستم چه چیزی بخرم؟ می‌توانید عنوان کتابی مناسب را به وی معرفی کنید و از او بخواهید با یک دست نوشته زیبا و متنی ماندگار به گیرنده کتاب توضیح دهد که چرا این کتاب سزاوار اوست. از این طریق است که فرزند شما از ارزش کتاب و کتابخوانی مطلع می‌شود.

13. بر روی نشریه‌های جلوی دکه روزنامه فروشی‌ها حساب کنید: مجلّات به بچه‌ها کمک می‌کند تا اطلاعات ارزشمندی از وضعیت جاری به دست آورند. مجله‌های جلوی دکه روزنامه فروشی‌ها سبب می‌شوند تا والدین از علاقه‌های نهفته فرزندان خود مطلع شوند. بردن فرزندان به جلوی کیوسک روزنامه فروشی‌ها یک روش بسیار قوی برای ترغیب آن‌ها به مطالعه است. شاید فرزندتان به نشریه «نشنال جئوگرافیک» یا «مـاشین» علاقه‌مند باشد.

14. سئوال بپرسید: طرح پرسش از فرزندان باعث افزایش درک و بینش آن‌ها می‌شود. این موضوع باعث باز شدن دروازه‌های جدید در ذهن فرزندتان می‌شود. از او بپرسید: شخصیت محبوب او کیست؟ از او بپرسید: به نظر او در آینده چه اتفاقاتی رخ خواهد داد؟ و در شرایط آن رخدادها او چه خواهد کرد؟ در پایان به شما توصیه می‌کنیم تا در هنگام مطالعه، بیش از حد از چگونگی صرف صداها و آواها توسط فرزندان غلط نگیرید.

15. -در روزهای سخت به سوی کتاب‌هایتان بروید: با هر شور و شوق و اتفاقی که در زندگی فرزندانتان رخ می‌دهد یک کتاب به لیست کتاب‌های او اضافه کنید. اگر سگی برایش خریده‌اید یا سگش مرده است، کتابی در مورد سگ‌ها برایش بخرید. اگر در مدرسه با دوستانش دعوا کرد، کتابی در مورد دوست و دوست‌یابی برایش بخرید. اگر به مدرسه جدیدی رفت، باز هم یک کتاب دیگر. اینگونه به او آموزش می‌دهید که چگونه در روزهای سخت و یا روزهایی که غمگین است با کتاب و کتابخوانی خوشحال شود و کتاب است که احساس زیبایی را به وی هدیه می‌کند و همواره در زندگی کمک او و یار مهربان است. بهتر است یک شب پیش از این که فرزند جدیدتان را از بیمارستان به منزل آورید، کتابی را جلد کنید و با یادداشتی که روی آن نوشته‌اید: شنیده‌ام که خواهر بزرگتر منزل خواهی شد! این هدیه به نقش جدیدت به عنوان خواهر بزرگتر کمک خواهد کرد. دختر گلم، عاشقتم؛ به تو افتخار می‌کنم.

مداح نظری / قم