(تصاویر) این ساختمان عجیب چگونه در وسط بیابان و بدون کولر خنک باقی می‌ماند؟

در شهر بیابانی جیسلمیر در شمال هند ، دمای هوا در اوج تابستان به حدود 120 درجه فارنهایت (49 درجه سانتیگراد) می‌رسد. اما این مدرسه با طراحی بیضی‌شکلش حتی در این دمای سوزان خنک باقی می‌ماند. نوع معماری و نوع مصالح به کار رفته در این بنا اثری معجزه‌آسا بر خنکی طبیعی آن دارند.

 اینجا، مدت‌هاست ساختمان‌ها را طوری طراحی می‌کنند که با گرمای محیط سازگاری داشته باشند، سنتی که معمار نیویورکی، دیانا کِلاگ آن در ساخت مدرسه‌ی دخترانه راجکوماری راتناواتی دنبال کرده است.

دستور اجرای این پروژه که هدف آن توانمندسازی زنان و دختران از طریق آموزش در منطقه‌ای است که نرخ باسوادی زنان در آن پایین‌ترین حد در هند است، از سوی CITTA صادر شد؛ یک سازمان غیرانتفاعی آمریکایی که زنان جوامع دورافتاده و حاشیه‌نشین را از نظر اقتصادی و آموزشی حمایت می‌کند. این نخستین گام از یک پروژه معماری سه بخشی است که شامل یک مرکز تعاونی زنان و یک فضای نمایشگاهی نیز می‌شود.

به گفته کِلاگ، این مدرسه‌ی ماسه‌سنگی دوستدار محیط زیست که توسط Architectural Digest India «ساختمان سال 2020» نامگذاری شده است، در نوامبر 2021 افتتاح شد و در حال حاضر 120 دختر در برنامه‌های درسی آن ثبت نام کرده‌اند.

سقف‌ها و پنجره‌های قرار گرفته در ارتفاع به رهاسازی گرمای محبوس‌شده در کلاس‌های درس کمک می‌کنند.

خنک‌کنندگی طبیعی

طراحی یک فضای آموزشی راحت در قلب بیابان می‌تواند چالش‌برانگیز باشد؛ جایی که تغییرات آب و هوایی دوره‌های خشکسالی را طولانی‌تر و شدیدتر می‌کند. کلاگ که معمولا پروژه‌های مسکونی پیشرفته طراحی می‌کند، از  سفر سال 2014 به جیسلمیر انگیزه گرفت و مصمم شد این ساختمان با ادغام جنبه‌های معماری سنتی جیسلمیر و طراحی مدرن، نماد امید و تاب‌آوری کویر باشد.

کلاگ می‌گوید: «روش‌هایی برای خنک‌کردن فضاهایی که قرن‌ها از آنها استفاده شده وجود دارد. کاری که من انجام دادم این بود که آنها را در ترکیبی با هم قرار دادم که کارساز شد.» کلاگ می‌افزاید که دمای فضاهای داخلی مدرسه تقریباً 20 تا 30 درجه‌ی فارنهایت پایین‌تر از دمای فضای بیرونی است.

او برای ساخت این سازه، ماسه سنگ محلی را انتخاب کرد، یک ماده‌ی مقاوم در برابر آب و هوا که مدت‌هاست در ساخت ساختمان‌های این منطقه، از جمله قلعه‌ی جیسلمیر، از آن استفاده ‌شده است؛ بخشی از شهر که میزبان یک‌چهارم جمعیت آن است و در سایت میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

کلاگ می‌گوید: «این ماده در این منطقه بسیار فراوان است. از نظر قیمت بسیار منطقی است و می‌توان گفت سنگ‌تراش‌های بسیار بااستعداد این منطقه، جادوگران سنگ هستند. این ماده در واقع گرما را در خود نگه می‌دارد و خنکی شب را هم حفظ می‌کند.»

از جمله تکنیک‌های سنتی که کلاگ در طراحی گنجانده است، پوشش دیوارهای داخلی با گچ آهکی است، یک ماده‌ی خنک‌کننده متخلخل و طبیعی که به رهاسازی هرگونه رطوبت به دام‌افتاده ناشی از رطوبت کمک می‌کند. او همچنین با الهام از ساختمان‌های دیگر منطقه، یک دیوار جالی (Jali Wall) نصب کرد؛ شبکه‌ای از ماسه‌سنگ که به سرعت گرفتن باد در پدیده‌ای به نام اثر ونتوری کمک می‌کند، یعنی فضای حیاط را خنک می‌کند و در عین حال سایه‌ ایجاد می‌کند. سقف‌ها و پنجره‌های بلند، گرمای فزاینده‌ی کلاس‌ها را آزاد می‌کنند، در حالی که سایبان پانل خورشیدی، سایه و انرژی ایجاد می‌کند.

این سازه که نسبت به بادهای غالب زاویه‌دار است، شکلی بیضوی دارد که به دلیل توانایی آن در گرفتن و به گردش درآوردن هوای خنک و همینطور به دلیل مفاهیم نمادین زنانگی آن که با ویژگی‌های این پروژه همخوانی دارد، انتخاب شده است. کلاگ آن را «یک آغوش بزرگ و محکم» می‌نامد.

آسایش در پایداری

کلاگ تصدیق می‌کند در حالی که اصولاً بسیاری از تکنیک‌های خنک‌کننده‌ی مورد استفاده در مدرسه در جاهای دیگر نیز می‌توانند اعمال شوند، اثربخشی و پایداری آنها از جایی به جای دیگر متفاوت است. برای نمونه، جهت‌های خاص باد و ماسه‌سنگ‌های مختلف که در جیسلمیر موجود است و از آنها استفاده می‌شود، دما را به شکل متفاوتی تنظیم می‌کنند.

در هیچ کجای این ساختمان از تهویه مطبوع استفاده نمی‌شود، نه تنها به خاطر اثرات زیست محیطی آن، بلکه به این دلیل که در این منطقه رایج نیست. کلاگ معتقد است با بکار بردن مکانیسم‌های خنک‌کننده سنتی و طبیعی که برای دانش‌آموزان آشناست، آنها در محیط اطراف خود احساس راحتی و در نتیجه اعتماد به نفس بیشتر می‌کنند. کلاگ می‌افزاید: «من خودم در سه چهار ماه گذشته شاهد این تاثیر بوده‌ام. تغییر در دختران را به چشم دیدم، آنها از دختران بسیار خجالتی تبدیل شدند به دخترانی که هر چیزی که به آنها آموزش دهید با اشتیاق می‌آموزند.»