متن جالب دستور ناصرالدین شاه قاجار برای تاسیس کارخانه کالسکه سازی

به گزارش خبرنگار تاریخ رکنا، چرا تلاش ایرانیان برای ایجاد صنایع جدید در دوران قاجار پا نگرفت؟

کالسکه ناصری قدیمی ترین کالسکه سلطنتی در کشور است. این کالسکه سلطنتی به سفارش ناصرالدین شاه قاجار ، در کارگاه «وِگن فابریک» در وین، حدود120  سال پیش ساخته شد. کالسکه در قرن 18 در زمان «فتحعلی شاه »  به ایران آمد. در این دوره، همچنین یک کالسکه زرنشان، از طرف انگلستان و کالسکه دیگری از طرف ناپلئون به «فتحعلی شاه»  هدیه شد. قرار به این بوده است که این قرارداد به دستور «ناصرالدین شاه» ، بین دولت ایران و «سعدالدوله» که در سالهای بعد و پس از مشروطیت صدراعظم ایران شد، بسته شود. از مطالعه ی این قرارداد و سایر قراردادهای مشابه که در زمان «ناصرالدین شاه» ، به ویژه در سال 1308 قمری به افراد مختلف واگذار شده، این نکته تاسف آور دیده می شود که صاحبان امتیازات و قراردادها همگی از رجال سیاسی ایران بوده اند و هیچ کدام اطلاعی از تجارت و صنعت نداشته اند. در حالی که قاعدتاً می بایست به تجار یا کسانی که در صنایع مختلف دستی دارند، واگذار شود.

امتیازنامه کالسکه

بندگان اعلیحضرت اقدس ظل اللهی ارواح العالمین فداه، به «میرزاجواد خان سعدالدوله»  امتیاز و حق مخصوص مرحمت می فرمایند که در شهر دارالخلافۀ ناصری و حوالی آن، کالسکه های عمومی از قبیل کالسکه و «درشکۀ اربابی» و عمومی و امنیبوس و سایر عرابه های عمومی، تأسیس نماید. امکان این امتیاز منوط به شرایط ذیل خواهد بود.

اولاً: صاحب امتیاز حق نخواهد داشت امتیاز خود را به دیگری بفروشد. ولی مأذون است شرکا یا کمپانی تشکیل بدهد که آنها نیز جمع شرایط این امتیاز نامه را باید رعایت کنند.

ثانیاً: صاحب امتیاز متعهد است که از تاریخ امضای این امتیازنامه تا مدت یک سال، سیر و حرکت کالسکه های مزبور شروع شود، به این نفع که در مدت مسطوره، اقلاً سی کالسکه و درشکه و غیره، شروع به حرکت نمایند و در صورت تخلف، امتیازنامه، باطل و صاحب امتیاز، مسلوب الاجاره خواهد بود.

ثالثاً: صاحب امتیاز در شهر و حوالی آن، به قدر لازم براند. ابنیه از قبیل کارخانۀ کالسکه سازی و کالسکه خانه و طویله و غیره خواهد ساخت، مشروط بر اینکه قیمت زمین و خرج بنائی، کلیتاً به عهدۀ خود او باشد و ابداً تکلیف ضروری به دیوان اعلی ننماید.

رابعاً: در کارخانه ی مزبور، علاوه بر کالسکه های دیگر، ساخته بفروشد، تا این صنعت در مملکت ایران، تکمیل و رواج پیدا کند.

خامساَ: صاحب امتیاز، کلیتاً در تأسیس این عمل و ترتیبات و نظم اداره و وضع اجرای آن، آزاد و مجاز است، مشروط بر اینکه حقوق ذیل را همیشه رعایت کند. اول: برای کالسکه چی های اداره، یک نوع لباس مخصوص ترتیب بدهد که اعلیحضرت اقدس ظل اللهی ارواحنافداه ، آن انتخاب را قبول و امضا فرموده باشند. دویّم: به کالسکه های ادارۀ مزبوره ، از یک اسب الی چهار اسب ببندند. زاید از چهار اسب به یک کالسکه بستن را اجازه نخواهد داشت. سیّم: محض فقط احتیاط و اجتناب از خطر، قدغن خواهد کرد ، کالسکه های عمومی را با تاخت حرکت ندهد.

سادساً: بندگانِ اعلیحضرتِ اقدسِ ظل اللهی ارواح العالمین فداه، اجازه و رخصت می فرمایند که کالسکه های عمومی مزبوره را در هر نقطه و محلی از معابر و میدان های عمومی که مقتضی بداند دارد ، مشروط بر اینکه مایۀ اشکال عابرین نشود.

سابعاً: صاحب امتیاز تعهد می کند، گمرک معمولی کالسکه و اسباب و آلات متعلق به این عمل را که از خارجه وارد ایران می کند بدهد و دولت علیه، صاحب امتیاز را به جز گمرک مسطوره از مالیات و عوارض هر چه باشد که به تأسیس و دایر ساختن این عمل تعلق یابد، معاف می فرمایند.

ثامناً: دولتِ بندگانِ اعلیحضرتِ ظل اللهی ارواح العالمین فداه، قبول می فرمایند که در امور راجعۀ با امتیازنامۀ حاضره ، توجه و حمایت و تقویت را مضایقه نفرمایند.

تاسعاً: مدت اعتبار امتیازنامۀ حاضره از تاریخ امضای آن تا پنجاه سال شمسی خواهد بود، از طرف مدت مزبوره ، احدی از شعبۀ داخله و خارجه حق نخواهد داشت از قبیلِ مندرجات این امتیازنامه را تأسیس و دایر نماید.

سنه شهر شوال المُکَرم مطابق پارس ۀیل

امتیازنامۀ مرحمتی  «سعدالدوله» ، به شرف امضای همایونی مُوشح و در وزارت عُظمی ملاحظه شد.

«امین السلطان»

ضمیمۀ امتیازنامۀ کالسکه و درشکه و اَمنیبوس و سایر عرابه های عمومی چون بر خاطر مقدس همایونِ اعلی ، معلوم گردید که مدت مقررۀ مسطوره از امتیازنامۀ کالسکه و درشکه و امنیبوس و سایر عرابه های عمومی که سنه شَوال المکرم هزار و سیصد و هفت به «میرزا جواد خان سعدالدوله» ، مرحمت شده است ، برای اجرای مفاد آن غیرکافی است. لهذا به موجب این لایۀ صریحه، شش ماه دیگر بر مدت مقرره در امتیازنامۀ مسطوره، افزودیم که این کار به سهولت ، اداره تواند شد.

تاریخ شهر جمادی الاولی سنه 1308

محل صحۀ مبارک

محل مهر وزارت عُظمی

منبع : هستان