80 درصد بسترهای رسوبی کشور منابع فلزات کمیاب‌اند/ لیتیوم، فرصتی که می تواند تبدیل به تهدید برای ایران شود

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، بازار داغ اظهارات محدب و گاها دور از واقعیت در مورد برخی از فلزات کمیاب از جمله لیتیوم این روزها در کشور بسیار داغ شده است. اما این فلز زیبا همانقدر که ظاهری زیبا و دلبرانه دارد عمر کوتاهی نیز دارد از این قدرت برخوردار است که مانند گنج افسانه های کهن نکته ای اخلاقی و پندی آموزنده در پستو داشته باشد و سوداگران خود را تلخ کام کند. بحث استخراج لیتیوم و راهبردی بودن این کالا در کشور بعد از تسریع روند خشک شدن دریاچه ارومیه در سالهای اخیر شدت گرفت و تا جایی پیش رفت که رسانه های خارجی نیز در گزارشاتی دور از واقعیت از آن به عنوان اسلحه ای قدرتمند در دست ایران در برابر آمریکا و اسراییل دانستند. اما داستان چیست؟

لیتیوم به همراه چند ده فلز دیگر در جدول تناوبی مندلیف جزء فلزات کمیاب محسوب می شوند. به باور کارشناسان اقتصاد انرژی این فلز به همراه پتاسیم، منیزیم و سدیم می تواند نقش مهمی در آینده انرژی جهان داشته باشد. کشور ما نیز از منابع ارزشمندی در مورد این 4 فلز برخوردار است اما تنها برخورداری از آن اهیمت چندانی ندارد. در روزهای اخیر احمد حسین فلاحی، نماینده مردم همدان در جمع خبرنگاران گفته بود: یک معدن لیتیوم در استان همدان کشف شده است که با این حجم می توانیم 20 درصد لیتیوم جهان را تامین کنیم. اما وی به این مساله اشاره نکرده بود که آیا تامین 20 درصد لیتیوم جهان به صورت خام فروشی خواهد بود یا نه؟

در این خصوص با جواد درویشی خاتونی، معاون مدیر کل زمین شناسی دریایی سازمان زمین شناسی در گفتگو با خبرنگار اجتماعی رکنا، با اشاره به اینکه فلزات کمیاب مانند لیتیوم، پتاسیم و منیزیم و برخی از فلزات دیگر کالایی استراتژیک و راهبردی در آینده اقتصاد انرژی جهان محسوب می شوند، بیان داشت: سازمان زمین شناسی در مورد تالاب ها و دریاچه ها مطالعاتی را از سالهای اخیر آغاز کرده است این مطالعات با هدف مطالعات اقلیم دیرینه بوده است و بیشتر به این دلیل انجام یافته است که ببینیم آیا در گذشته هم ما خشک شدگی هایی در دریاچه ها داشته ایم یانه؟

وی افزود: مطالعات ما نشان می دهد که همیشه دریاچه ها و تالاب های ما پر آب نبوده اند و در دوره هایی از تاریخ دچار خشک شدگی بوده اند و این از دوره های زمانی متفاوت از دوره کواترنری یعنی حدود 2.5 میلیون سال پیش تا امروز را پوشش می دهد که در این مطالعات به صورت ویژه دوره هولوسن یعنی از حدود 11 هزار و 800 سال پیش تا امروز را مورد بررسی قرار دادیم.

معاون مدیر کل زمین شناسی دریایی سازمان زمین شناسی با اشاره به اینکه در دوره های مختلف این دریاچه ها دچار خشک شدگی بوده اند، تصریح کرد: نمی توان فقط اقلیم را در مورد این مسایل موثر دانست و به صورت ویژه در دوره های کنونی مجموعه ای از عوامل از جمله عوامل انسانی و طبیعی باعث بروز این مسائل طبیعی شده اند.

دریاچه ارومیه منابع بزرگی از پتاسیم و منیزیم دارد

درویشی خاتونی ادامه داد: برخی از دریاچه ها در کشور مواد رسوبی تخریبی دارند مانند حوض سلطان، ارومیه، گاوخونی و حاج علی قلی و امثالهم که مواد رسوبی عمیقی دارند می توانند منبع مناسبی برای برداشت مواد معدنی ارزشمند باشند.

وی اضافه کرد: منابع معدنی موجود در این دریاچه ها جزء موادی هستند که به لحاظ ارزش اقتصادی نیز در دنیا حایز اهمیت است که از جمله آنها لیتیوم، پتاسیم و منیزیم هستند که در دریاچه ارومیه پتاسم و منیزیم دارای منابع گسترده ای هستند.

 معاون مدیر کل زمین شناسی دریایی سازمان زمین شناسی تاکید کرد: اکتشافاتی نیز در خصوص عنصر لیتیوم در اواخر سال گذشته در استان همدان داشتیم و این می تواند از رسوبات تبخیری که در گذشته های دور ایجاد شده، شکل گرفته باشد.

درویشی خاتونی گفت: مطابق مطالعاتی که انجام داده ایم وجود پتاسیم و منیزیم در دریاچه ارومیه قطعی شده است و این دو فلز به صورت اشباع شده در شورابه های شمال دریاچه اندازه گیری شده است و به شدت از نظر اقتصادی نیز به صرفه است.

وی عنوان کرد: جایگاه این فلزها در اقتصاد انرژی جهان بسیار حایز اهیمت است و اینها به عنوان کالای استراتژیک از درجه اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند و در بسیاری از کشورها اکتشاف این عناصر بسیار مشکل است و با توجه به اینکه بسیاری از این عناصر در مصارف داخلی به عنوان کود شیمیایی و در مصارف تکنولوژیک به عنوان عنصر اصلی تشکیل دهنده چرخه انرژی های تجدیدپذیر دارای اهیمت بالایی هستند، می توانند برای کشور ما نیز به عنوان یک فرصت قلمداد شوند.

معاون مدیر کل زمین شناسی دریایی سازمان زمین شناسی بیان کرد: از جمله دیگر کاربردهای این فلزات نیز می توان به نقش جدی آنها در صنعت می توان به عنوان کاتالیزور و فلزات کاربردی اشاره کرد و همچنین در کودهای شیمیایی و کشاورزی نیز می توان از آنها استفاده کرد.

درویشی خاتونی افزود: اینکه علم در آینده به چه سمت و سویی خواهد رفت و از این فلزات چه استفاده هایی می شود انجام داد، قابل پیش بیی نیست اما اینکه این فلزات کمیاب و دسترسی کشورها به منابعی از این دست می تواند چقدر مهم باشد بر کسی پوشیده نیست.

فلزات کمیاب را نباید خام بفروشیم

وی در پاسخ به این سوال که آیا خشک شدن دریاچه ها می تواند اقدام راهبردی دولت ها برای برداشت از منابع فلزات کمیاب تلقی شود یا نه؟ گفت: این به لحاظ منطقی قابل پذیرش نیست که دولت ها به صورت عمدی دست به چنین اقداماتی بزنند زیرا آسیب های ناشی از خشک شدن دریاچه ها و تالاب ها بسیار بیشتر از سود اقتصادی است که کشور می تواند از محل استخراج یک فلز ارزشمند داشته باشند هرچقدر هم که این فلز و منابع موجود در آن منطقه غنی و ارزشمند باشد.

معاون مدیر کل زمین شناسی دریایی سازمان زمین شناسی بیان داشت: هزینه هایی که ایجاد گردو غبار به علت خشک شدن دریاچه ها و تلاب ها بر دولتها و حتی مردمان آن سرزمین تحمیل می کند قطعا بیشتر از سود اقتصادی برداشت از این منابع است و ما در این خصوص باید به مدل های پایداری دست یابیم تا هم حیات اکولوژیکی تالاب ها و دریاچه ها حفظ شود و هم بتوانیم برداشت مقرون به صرفه ای از این منابع داشته باشیم.

درویشی خاتونی تصریح کرد: در کشور که در داخل کمربند بیابانی دنیا قرار داریم این مساله می تواند افزایش ریزگردها را به دنبال داشته باشد و اقدامی عاقلانه و منطقی محسوب نمی شود و پیامدهای آن بسیار بیشتر از منابع معدنی خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه کشور بسترهای حداقلی برای فرآوری فلزات کمیاب و راهبردی و تبدیل آن به محصولات روز را دارد، افزود: ما می توانیم محصولات مورد نظر را بدون اینکه خام فروشی در این زمینه داشته باشیم و با استفاده از تکنولوژی های روز به محصولاتی با کیفیت و کاربردی تبدیل کنیم و این می تواند برای اقتصاد کشور نیز مفید باشد.

معاون مدیر کل زمین شناسی دریایی سازمان زمین شناسی افزود: آنچیزی که بحث را پیچیده می کند مباحث زیست محیطی است و در کشور ما این مساله باید در اولویت باشد و با توجه به اینکه کشور در حوزه هایی پیشرو است می تواند در زمینه تکنولوژی های بهره برداری از این عناصر نیز به صورت جدی وارد عمل شویم و در کلاس جهانی بتوانیم سهم قابل توجهی از تولید محصولات را در این حوزه در اختیار داشته باشیم.

درویشی خاتونی ادامه داد: امکان برداشت از تالاب ها و دریاچه ها حتی بدون خشک شدن آنها وجود دارد و در بسیاری از کشورهای دنیا این روش به صورت خیلی ساده در حال انجام است و لزومی ندارد برای برداشت یک عنصر معدنی دریاچه ای را خشک کنند و ما نیز در کشور می توانیم از روش های مشابهی استفاده کنیم.

وی اضافه کرد: استفاده از مشاوران خارجی و مشاوران برجسته دانشگاهی داخلی می تواند بهترین راه حل برای ایجاد یک نقشه راه جهت استفاده از این منابع باشد و اگر مدیریت استخراج منابع در این خصوص اشتباه باشد می تواند تبدیل به یک تهدید برای کشور شود اما در نقطه مقابل اگر مدیریت استخراج منابع به روش درستی انجام گیرد قطعا یک فرصت برای توسعه کشور خواهد بود.

معاون مدیر کل زمین شناسی دریایی سازمان زمین شناسی با اشاره به اینکه هیچ مطالعه جامعی بر روی تمامی تالاب ها و دریاچه های کشور انجام نگرفته است، افزود: اما به جرات می توان گفت نزدیک به 80 درصد از پلایاهایی که رسوبات تبخیری در کشور دارند مستعد منابع فلزات کمیاب و ارزشمند به لحاظ اقتصای هستند و این یک فرصت تاریخی برای اقتصاد کشور است.

خبرنگار: مسعود لاهوت