زندگی 200 هزار نابینای مطلق در ایران / یک چهارم تحت پوشش بهزیستی قرار دارند / نابینایان می توانند از شهرداری شکایت کنند

23 مهر معادل 15 اکتبر در تقویم رسمی سازمان ملل متحد برای جلب توجه عموم مردم و مسئولان کشورها به نیازهای نابینایان و کم بینایان، به عنوان «روز جهانی عصای سفید» به ثبت رسیده است. مهمترین مقررات مربوط به حمایت از حقوق افراد نابینا و کم بینا در کشورمان، قانون جامع حمایت از حقوق معلولان است که اسفند 96 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و اردیبهشت 97 توسط دولت وقت ابلاغ شد.

آن طور که مدیرعامل انجمن نابینایان ایران به رکنا می گوید، مطابق آمار سازمان بهداشت جهانی که وزارت بهداشت نیز آن را پذیرفته است، حدود 150 تا 200 هزار نابینای مطلق و حدود 600 تا 650 هزار کم بینا در کشورمان زندگی می کنند که طبق آمار رسمی سازمان بهزیستی در سال 1400، تنها برای حدود 209 هزار نفر از این افراد پرونده تشکیل شده است؛ یعنی به گفته علی اکبر جمالی، فقط حدود یک چهارم نابینایان و کم بینایان کشور تحت پوشش بهزیستی قرار دارند.

سرعت مناسب سازی فضاهای شهری برای نابینایان به شدت پایین است

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، با وجود این که نابینایان و کم بینایان در قوانین مختلف کشور از جمله قانون جامع حمایت از حقوق معلولان مصوب اسفند 96، از حقوق شهروندی ویژه ای برخوردار هستند و باید خدمات و زیرساخت های شهری و فضای ادارات و اماکن عمومی برای حضور آنها مناسب سازی شود و شرایط برای تحصیل، مهارت آموزی و اشتغال این افراد در مراکز دولتی و خصوصی فراهم باشد، اما متاسفانه سال هاست بسیاری از حقوق جامعه نابینا و کم بینای کشور نادیده گرفته می شود و تنها بخش اندکی از مقررات حمایتی مربوط به این افراد اجرایی شده است.

همین مساله باعث شده است که عمده نابینایان و کم بینایان ایران با وجود این که بخشی زیادی از آنها از تحصیلات دانشگاهی برخوردار هستند، بیکار بمانند و شرایط اقتصادی آنها به شدت دشوار باشد. این در حالی است که مستمری های ماهانه بهزیستی، به هیچ وجه کفاف نیازهای معیشتی نابینایان و کم بینایان را نمی دهد و شهرداری ها و سایر دستگاه های خدماتی نیز به تکالیف قانونی خود درباره مناسب سازی فضاهای مختلف برای حضور این افراد عمل نمی کنند. همچنین متاسفانه قانون لزوم به‌کارگیری 3 درصدی افراد دارای معلولیت در مراکز دولتی و نهادهای عمومی برای هیچ کدام از معلولان کشور از جمله جامعه نابینا و کم بینا به درستی اجرا نمی شود و این افراد به دلیل دچار بودن به معلولیت، تحت تبعیض های شغلی و استخدامی مختلفی قرار دارند.

این نکته ای است که علی اکبر جمالی، مدیرعامل انجمن نابینایان ایران در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: متاسفانه مبلمان شهری برای حضور افراد نابینا در جامعه در هیچ کدام از شهرهای کشور حتی پایتخت مناسب نیست؛ به نحوی که حتی در تهران، نابینایان نمی توانند بدون نگرانی از آسیب دیدن روزمره، در پیاده‌روها، قطارهای مترو و اتوبوس ها حضور پیدا کنند و با وجود گذشت بیش از 4 سال از ابلاغ قانون حمایت از حقوق معلولان، هنوز هم بسیاری از اماکن و خدمات عمومی برای افراد نابینا و کم بینا مناسب سازی نشده است.

وی افزود: با وجود این که در سال های اخیر اقداماتی برای مناسب سازی برخی اماکن و خدمات مورد نیاز نابینایان به‌ویژه در شهر تهران انجام شده است، اما این اقدامات به هیچ وجه کافی نبوده و عملیات مناسب سازی خدمات، امکانات و فضاهای شهری برای افراد نابینا و کم بینا به شدت کند پیش رفته است؛ به نحوی که اگر این عملیات با همین سرعت پیش برود، حالا حالاها فضای هیچ کدام از شهرهای کشورمان برای حضور نابینایان و کم بینایان مناسب نخواهد شد.

مناسب سازی غیراستاندارد اماکن عمومی برای نابینایان، بخصوص در خارج از تهران

جمالی در بخش دیگری از صحبت های خود گفت: متاسفانه با وجود تاکید قانون بر لزوم مناسب سازی فضاهای شهری برای عموم افراد دارای معلولیت، همچنان در سطح شهر تهران شاهد آن هستیم که بسیاری از ایستگاه های مترو و اتوبوس برای نابینایان مناسب سازی نشده است و همچنین اعلام صوتی ایستگاه های مترو و BRT در بیشتر قطارها و اتوبوس ها انجام نمی شود. همچنین در بسیاری از موارد، وقتی شهرداری یک پیاده رو را به طور کامل برای نابینایان مناسب سازی می کند، بعد از این که شرکت آب و فاضلاب یا شرکت گاز برای انجام عملیات عمرانی، بخشی از آن پیاده رو را تخریب کردند، دیگر کسی حواسش به لزوم مناسب سازی مجدد آن قسمت نیست و همین مساله مشکلات متعددی را در طول زندگی روزمره برای نابینایان ایجاد می کند.

وی با تاکید بر این که مناسب سازی فضاهای شهری برای حضور نابینایان در خارج از تهران به شدت کمتر از خود پایتخت انجام شده است، عنوان کرد: با وجود این که در تهران، برخی اقدامات برای مناسب سازی خدمات و اماکن عمومی انجام شده، اما در شهرهای دیگر، مقدار اقدامات انجام شده به شدت کمتر از پایتخت است و حداکثر در برخی کلانشهرها، اقداماتی به صورت جسته و گریخته برای مناسب سازی انجام شده است. همچنین بخش زیادی از مناسب سازی های انجام‎شده در شهرهای دیگر، به شکل ناقص و غیراستاندارد صورت گرفته است و در برخی موارد، خطوط بساوایی کشیده‌شده در پیاده‌روها برای نابینایان، به یک درخت یا تیر چراغ برق ختم می شود و فضا اصلا برای تردد افراد نابینا مهیا نیست.

عموم دستگاه های اجرایی، قانون حمایت از معلولان را جدی نگرفته اند

مدیرعامل انجمن نابینایان ایران با تاکید بر تکلیف قانونی شهرداری ها و سایر دستگاه های خدماتی برای مناسب سازی فضاهای شهری و اماکن عمومی جهت تردد افراد نایبنا و کم بینا گفت: قانون جامع حمایت از حقوق معلولان که در سال 96 تصویب و در سال 97 ابلاغ شد، به صراحت وظایفی را بر دوش شهرداری ها و سایر دستگاه های اجرایی برای مناسب سازی خدمات شهری، خیابان ها، ادارات و سایر اماکن عمومی جهت تسهیل حضور عموم افراد دارای معلولیت از جمله نابینایان و کم بینایان قرار داده که اجرای عمده این تکالیف قانونی روی زمین مانده است.

وی در ادامه تاکید کرد: در قانون جامع حمایت از حقوق معلولان، هیچ گونه مهلت زمانی تعیین نشده است و از متن قانون می توان این طور برداشت کرد که نهادهای اجرایی باید بلافاصله بعد از ابلاغ آن، فضاهای مختلف را برای حضور عموم افراد دارای معلولیت از جمله معلولان مناسب سازی می کردند. اما متاسفانه با وجود گذشته بیش از 4 سال از ابلاغ قانون جامع حمایت از حقوق معلولان، هنوز بخش های زیادی از آن در کشورمان به اجرا در نیامده است و عموم دستگاه های اجرایی کشور، لزوم پایبندی به این قانون را جدی نگرفته اند.

نابینایان می توانند به دلیل مناسب نبودن فضاهای شهری از شهرداری ها شکایت کنند

جمالی با اشاره به امکان شکایت نابینایان از متولیان دستگاه های اجرایی به دلیل عدم مناسب سازی کامل خدمات و اماکن عمومی توضیح داد: در قانون جامع حمایت از حقوق معلولان تاکید شده است که اگر هرکدام از نهادهای تعیین شده در قانون از جمله شهرداری ها به تکالیف خود درباره مناسب سازی فضاهای شهری عمل نکردند، افراد دارای معلولیت می توانند از آن نهادها شکایت کنند. بر اساس همین قانون، نابینایان و کم بینایان در صورتی که در هنگام تردد در سطح شهر یا حضور در ادارات به دلیل مناسب نبودن یک فضا دچار آسیب جسمی شدند، می توانند از شهرداری یا دیگر دستگاه های مربوطه شکایت و ادعای خسارت کنند.

وی در ادامه اظهار داشت: در سال های گذشته، موارد محدودی از شکایت از شهرداری ها به دلیل مناسب نبودن فضاهای شهری توسط افراد نابینا به ثبت رسیده که بعضا با استناد به قانون جامع حمایت از حقوق معلولان منجر به دریافت خسارت شده است، اما چون معمولا به این شکایت ها به خوبی رسیدگی نمی شود، هنوز شرایط برای مطالبه گری حقوقی گسترده نابینایان درباره لزوم مناسب سازی فضاها و خدمات عمومی فراهم نشده است.

بهزیستی و سازمان فنی و حرفه ای به وظایف خود برای اشتغال نابینایان عمل نمی کنند

مدیرعامل انجمن نابینایان ایران در بخش دیگری از صحبت هایش، بیکاری را یکی از بزرگترین مشکلات افراد نابینا و کم بینا توصیف کرد و گفت: متاسفانه در کشور ما بسترهای بسیار اندکی برای مهارت آموزی و اشتغال نابینایان فراهم شده است، به نحوی که سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور که طبق قانون حمایت از حقوق معلولان موظف شده است که امکانات ویژه ای را به شکل رایگان برای مهارت آموزی نابینایان فراهم کند، هنوز هیچ مرکزی را برای آموزش دقیق و علمی مهارت های فنی و حرفه ای به افراد نابینا و کم بینا در سطح کشور ایجاد نکرده است. همچنین سازمان بهزیستی نیز به وظیفه خود درباره لزوم فراهم کردن زمینه اشتغالزایی نابینایان با همکاری سایر دستگاه های اجرایی عمل نکرده است.

وی ادامه داد: متاسفانه سازمان های بهزیستی و فنی و حرفه ای نه تنها به وظایف قانونی خود برای فراهم کردن زمینه های شغلی مناسب برای نابینایان عمل نکرده اند، بلکه حتی اقدامات لازم برای شناسایی فرصت های شغلی ویژه افراد نابینا و کم بینا در سطح کشور را نیز انجام نداده اند. این در حالی است که تا وقتی فرصت های شغلی به‌کارگیری نابینایان و کم بینایان با انجام مطالعات گسترده شناسایی نشود و سپس، مراکز ویژه برای مهارت آموزی این افراد ایجاد نشود، مشکل بیکاری گسترده افراد نابینا و کم بینا حل نخواهد شد.

اجحاف آموزش و پرورش در حق نابینایان در مصاحبه های استخدامی

جمالی با انتقاد از اجرایی نشدن قانون به‌کارگیری 3 درصدی افراد دارای معلولیت در مراکز دولتی و عمومی گفت: با وجود تاکید صریح قانون جامع حمایت از حقوق معلولان بر این که 3 درصد استخدام های تمام دستگاه های اجرایی و نهادهای حاکمیتی باید از بین افراد دارای معلولیت باشد، متاسفانه این قانون در هیچ کدام از بخش های کشور اجرایی نمی شود و حتی وقتی معلولان خودشان در آزمون های استخدامی پذیرفته می شوند و به پای میز مصاحبه می رسند و می خواهند با استناد به همین قانون 3 درصد، برای خودشان شغلی دست و پا کنند، در بسیاری از موارد در حق آنها اجحاف می شود.

وی در ادامه تاکید کرد: وزارت آموزش و پرورش یکی از دستگاه هایی است که هیچ توجهی به قانون به‌کارگیری 3 درصدی معلولان ندارد و در بسیاری موارد شاهد آن بوده ایم که با وجود پذیرفته شدن افراد نابینا و کم بینا در آزمون های استخدامی این وزارتخانه، وقتی افراد به پای میز مصاحبه رفته اند، صرفا به دلیل وضعیت جسمی خود، بدون ارائه هیچ گونه ادله قانونی از سوی مسئولان، در مصاحبه رد شده و قادر به استخدام در آموزش و پرورش نبوده اند.

حذف بی‌دلیل معلولان از مصاحبه های استخدامی غیرقانونی است

مدیرعامل انجمن نابینایان ایران با تاکید بر غیرقانونی بودن حذف افراد نابینا و کم بینا از مصاحبه های استخدامی توسط دستگاه های اجرایی مختلف گفت: با توجه به تاکید صریح قانون حمایت از حقوق معلولان بر لزوم به‌کارگیری 3 درصدی افراد دارای معلولیت در دستگاه های اجرایی و نهادهای عمومی، اگر یک فرد معلول در آزمون استخدامی رسمی یک دستگاه اجرایی شرکت کند و در آن پذیرفته شود و در شرایط آزمون هم به شکل صریح حضور افراد نابینا یا دارای معلولیت های دیگر منع نشده باشد، حتما آن فرد می تواند از دستگاه مربوطه به دیوان عدالت اداری شکایت کند، زیرا حذف معلولان از مصاحبه های استخدامی بدون دلیل موجه، قطعا غیرقانونی است.

وی در پایان تصریح کرد: عموم افراد دارای معلولیت از جمله نابینایان و کم بینایان اگر بی‌دلیل و صرفا به خاطر وضعیت جسمی خود در مصاحبه بعد از یک آزمون استخدامی رد شدند، حتما می توانند به دیوان عدالت اداری شکایت کنند، اما متاسفانه روند طرح و پیگیری این شکایت بسیار طولانی است و تا کنون پیگیری های ما از دستگاه های مختلف از جمله آموزش و پرورش برای گسترش استخدام افراد نابینا و کم بینا به جایی نرسیده است.