دریاچه ارومیه به تاریخ پیوست! / حجم آب دریاچه ارومیه تنها 10 درصد حجم دریاچه در تراز اکولوژیک / مصرف آب کشاورزی باید 40 درصد کاهش یابد

مطابق آمارهایی که حجت جباری، سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه ارومیه در اختیار رکنا قرار داد، هم اکنون تراز دریاچه ارومیه 52 سانتی متر از تراز مشابه سال گذشته کمتر است و جالب این که در نهمین سال فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه، تراز این دریاچه 3 متر و 83 سانتی متر از تراز اکولوژیک آن پایین تر است. این در حالی است که هدف از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه، رساندن تراز این دریاچه به تراز اکولوژیک آن در یک برنامه ده ساله بود. اما با وجود صرف حداقل معادل 15.5 هزار میلیارد تومان (با احتساب ارزش کنونی ریال)، آن هم هشت و نیم سال بد از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه در بهمن 92، تحقق این هدف بسیار دور از دسترس به نظر می رسد. 

آخرین آمارها از وضعیت تراز، حجم و مساحت دریاچه ارومیه 

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، تداوم خشکسالی برای دو سال پیاپی و کاهش 16 درصدی بارندگی ها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نسبت به متوسط بلندمدت و البته سوء مدیریت منابع آبی و به نتیجه نرسیدن بعضی از پروژه هایی که در هشت سال گذشته برای احیای دریاچه ارومیه در دست اقدام بود، باعث شده است که امسال وضعیت این دریاچه مشابه وضعیت سال 94 یعنی سال دوم تشکیل ستاد احیا باشد.

این در حالی است که به گفته عیسی کلانتری، رئیس پیشین سازمان محیط زیست، در دولت روحانی مجموعا معادل 15 هزار میلیارد تومان (با احتساب ارزش ریال در تابستان 1400) برای احیای دریاچه ارومیه هزینه شد و مطابق آمارهای رسمی در دولت رئیسی نیز حداقل 505 میلیارد تومان برای احیای این دریاچه هزینه شده است. 

در همین راستا، حجت جباری، سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه ارومیه درباره آخرین وضعیت این دریاچه به خبرنگار رکنا گفت: آخرین داده های ما که مربوط به یکم شهریور ۱۴۰۱ است نشان می دهد که هم اکنون تراز دریاچه ارومیه ۱۲۷۰ متر و ۲۷ سانتی متر است که این تراز نسبت به زمان مشابه سال گذشته حدود 52 سانتی متر پایین تر آمده است. همچنین مطابق داده های یکم شهریور، در حال حاضر وسعت دریاچه ارومیه ۱۳۷۶ کیلومتر مربع و حجم آب نیز 1.6 میلیارد متر مکعب است. 

وی افزود: تراز اکولوژیک این دریاچه ۱۲۷۴ متر و ۱۰ سانتی متر برآورد شده است که در آن تراز حجم آب دریاچه ارومیه 15.5 میلیارد متر مکعب و حجم آب دریاچه ۴۶۳۵ کیلومتر مربع است. 

گرما و خشکسالی؛ مهمترین علل وضعیت امروز دریاچه ارومیه 

نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، این است که در زمان شروع فعالیت های ستاد احیای دریاچه ارومیه، هدف اصلی فعالیت ها رساندن این دریاچه به تراز اکولوژیک آن در یک برنامه ده ساله عنوان شده بود، اما حالا بعد از هشت سال از تشکیل این ستاد، اخیرا روزنامه همشهری در گزارشی در گفت و گو با مسعود باقرزاده کریمی، رئیس حوضه آبریز دریاچه ارومیه نوشته است که «واقع بینانه ترین آینده ای که کارشناسان برای دریاچه ارومیه متصورند، احیای بخش های شمالی و خشکیدگی پهنه های وسیعی از آن است. موثرترین اقدامی هم که می توان برای کاهش آسیب زیست محیطی در منطقه انجام داد، قرق کامل پارک ملی ارومیه و کاشت گیاهان سازگار با خاک شور و کم‌آب‌بر است.» 

در همین زمینه از  سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه ارومیه درباره علت وضعیت بحرانی امروز دریاچه ارومیه سوال کردیم که او نیز در پاسخ به رکنا گفت: حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دو سال متوالی شاهد خشکسالی بود و اساسا کاهش بارندگی بر اثر خشکسالی، افزایش متوسط دمای هوا و بالا رفتن سطح تبخیر دریاچه بر اثر این گرم شدن هوا، از مهمترین دلایل وضعیت بحرانی کنونی دریاچه ارومیه هستند، زیرا هرچقدر میزان بارندگی ها کمتر شود، تولید رواناب های منتهی به دریاچه نیز کاهش می یابد. 

جباری ادامه داد: در حالی در دو سال اخیر شاهد کاهش تولید رواناب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده ایم که سایر مصرف کنندگان، آب مورد نیاز خود را به طور کامل برداشت کرده اند. یعنی در سال هایی که خشکسالی موجب کاهش میزان آب تولیدی در حوضه آبریز دریاچه شده است، بخش های شرب، صنعت و کشاورزی تغییر محسوسی در میزان برداشت و مصرف خود نداشته اند و طبیعی است در چنین شرایطی میزان آب ورودی به دریاچه ارومیه به شکل محسوسی کمتر شده باشد. 

وی با تاکید بر این که کشاورزی مصرف کننده بیش از 90 درصد آب در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه است، عنوان کرد: با وجود این که در دو دهه گذشته با بحران دریاچه ارومیه مواجه بوده ایم، اما در همین مدت بخش زیادی از زمین های کشاورزی دیم به اراضی آبی تغییر کاربری دادند و همین مساله میزان مصرف آب تولیدی حوضه آبریز در بخش کشاورزی را بسیار افزایش داده است. همچنین در شرایط خشکسالی با توجه به این که میزان تبخیر و تعرق گیاهان و زمین های کشاورزی بالاتر می رود، کشاورزان ناچارند که برای جلوگیری از کاهش تولید محصول، آب بیشتری را مصرف کنند و این یعنی در شرایط خشکسالی با وجود این که میزان تولید رواناب ها کاهش می یابد، اما مصرف آب در اراضی کشاورزی بازهم بیشتر می شود. 

فاز اول تونل کانی سیب تا پایان امسال به بهره برداری می رسد 

جباری در بخش دیگری از صحبت هایش به آخرین وضعیت اجرای برنامه های ستاد احیای دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: یکی از مهمترین برنامه های ستاد احیا، اجرای تونل انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه بوده که قرار است سالانه 623 میلیون متر مکعب آب به دریاچه ارومیه انتقال دهد. فاز اول این پروژه که می تواند سالانه 300 میلیون متر مکعب آب به دریاچه انتقال بدهد، تا اتنهای امسال به بهره برداری خواهد رسید. البته تونل کانی سیب از جمله پروژه هایی است که باید تا پایان سال گذشته به اتمام می رسید، ولی به دلایل فنی و مالی متاسفانه بهره برداری از آن به تاخیر افتاده است. 

وی در ادامه تاکید کرد: انتقال آب از سد سیلوه به دریاچه ارومیه یکی دیگر از طرح های در دست اجرای ستاد احیا است که می تواند سالانه 95 میلیون متر مکعب آب به دریاچه انتقال دهد که امیدواریم اجرای آن تا انتهای امسال به پایان برسد. همچنین قرار است سالانه 302 میلیون متر مکعب آب مورد نیاز دریاچه ارومیه نیز از طریق تصفیه پساب 12 شهر واقع در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بخصوص شهرهای تبریز و ارومیه تامین شود. در همین راستا در ابتدای مرداد 1401 تصفیه خانه فاضلاب تبریز به بهره برداری رسید و امیدواریم به زودی تصفیه خانه فاضلاب شهر ارومیه نیز تکمیل شود. 

تامین بخشی از حقابه دریاچه با انسداد دریچه نهرهای کشاورزی 

سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیا دریاچه ارومیه در ادامه اظهارات خود گفت: ستاد احیای دریاچه ارومیه علاوه بر برنامه های ذکرشده برای احیای دریاچه، برنامه های دیگری هم انجام داده است که از جمله آنها می توان به برنامه ریزی برای انتقال آب به صورت مستقیم از رودخانه هایی به دریاچه اشاره کرد که فاقد هر گونه سد در مسیر رودخانه هستند. این برنامه در سال های گذشته تا حدودی اجرا شد و باید در آینده با دقت بیشتری انجام شود. 

وی افزود: در این اقدام ما با انسداد تمام دریچه های انتقال آب از آب‌بندهای احداث شده در مسیر رودخانه ها به انهار کشاورزی در ماه هایی که کشاورزان به آب نیاز ندارند (از مهرماه به مدت هفت ماه) کاری می کنیم که همه آب های جاری در این رودخانه ها به طور مستقیم به دریاچه ارومیه بریزد تا بخشی از حقابه دریاچه تامین شود. 

لزوم صرفه جویی 40 درصدی در مصرف آب کشاورزی 

جباری با تاکید بر لزوم صرفه جویی در مصرف آب کشاورزی در حوضه آبریز این دریاچه گفت: متاسفانه در سال های اخیر اجرای برنامه های ستاد احیا در مدیریت مصرف آب بخش کشاورزی بسیار به کندی پیش رفته است و ما امیدواریم در دولت سیزدهم با تدابیری که در سطوح ارشد دولت اتخاذ خواهد شد، هم الگوی کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه رعایت شود و هم کشاورزان بتوانند با حمایت دولت روش های نوین آبیاری را در پیش گیرند تا شاهد صرفه جویی  40 درصدی در مصرف آب کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه باشیم. 

وی در پایان تصریح کرد: تامین حقابه زیست محیطی دریاچه ارومیه، مهمترین اقدامی است که می تواند در احیای دریاچه ارومیه به ما کمک کند و هرچقدر میزان بارندگی ها بیشتر باشد، برنامه ریزی برای تامین حقابه دریاچه راحت تر خواهد بود. این در حالی است که متاسفانه پیش بینی های هواشناسی نشان می دهد که پاییز امسال نیز مانند دو سال اخیر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه شاهد بارش هایی زیر نرمال خواهیم بود. در چنین شرایطی امیدواریم در زمستان امسال حجم بارندگی ها افزایش یابد تا رفته رفته بتوانیم با اجرای برنامه های مختلف به بهبود وضعیت دریاچه ارومیه بپردازیم.