مهاجرت سالیانه 13 هزار دانشجو و دانش آموز از ایران / بیش از 50 درصد مهاجران ایرانی پناهجو هستند

مهاجرت ایرانیان یکی از مهمترین پدیده های اجتماعی سال های اخیر کشور بوده است. با توجه به تشدید مشکلات اقتصادی، آمار مهاجرت ایرانیان در چند سال گذشته افزایش یافته است. پرکاربردترین شیوه مهاجرت ایرانیان، مهاجرت های پناه جویی هستند. بعد از آن هم مهاجرت های تحصیلی، دومین شیوه پرکاربرد مهاجرت ایرانیان را تشکیل می دهند. مهاجرت های کاری و سرمایه گذاری و نهایتا مهاجرت های خانوادگی (پیوستن به اعضای خانواده در خارج از کشور)، در دسته سوم و چهارم پرکاربردترین شیوه های مهاجرت ایرانیان قرار دارند.

چند ایرانی در خارج از کشور زندگی می کنند؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در سال های اخیر تشدید دشواری های معیشتی، افزایش میزان بروز آسیب های اجتماعی، اوضاع نامناسب فرهنگی، اطمینان نداشتن از آینده و افزایش جاذبه های شغلی و تحصیلی سایر کشورها نسبت به ایران، منجر به رشد آمار مهاجرت در میان ایرانیان شده است. این در حالی است که در چند سال گذشته میل به مهاجرت نیز در میان مردم ایران بیشتر شده است و به همین دلیل، بعید نیست که در صورت تداوم وضعیت نامناسب اجتماعی و اقتصادی کشورمان، آمار مهاجرت قشرهای مختلف از کشور در سال های آتی افزایش یابد.

بر اساس تعاریف بین المللی، به افرادی مهاجر گفته می شود که بیش از یک سال به دلایل مختلف از وطن خود دور شده باشند. بر این اساس اگر بخواهیم به آمار کل ایرانیان مهاجر در سطح جهان پی ببریم، به آمارهای مختلفی برمی‌خوریم که یکی از آنها آماری است که زمستان سال گذشته توسط وزارت خارجه و دبیرخانه شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور منتشر شد که مطابق آن، 4 میلیون و 35 هزار نفر ایرانی در خارج از کشور زندگی می کنند.

البته بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در گفت و گو با رکنا معتقد است که چون این آمار بر مبنای اطلاعات کلی به دست آمده و حتی اطلاعات ایرانیانی که در خارج از کشور به دنیا آمده اند و فرزندان حاصل از ازدواج ایرانیان با اتباع کشورهای دیگر محسوب می شوند، اما هیچ وقت به ایران نیامده اند نیز در آن ثبت شده است، بنابراین باید در استناد به آمار وزارت خارجه، دقت و توجه لازم را داشت، چون ممکن است این آمار به روشنی تبیین کننده وضعیت جامعه ایرانیان خارج از کشور نباشد.

عضو پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف ادامه داد: آمار دیگری که درباره تعداد ایرانیان خارج از کشور منتشر شده، آماری است که توسط برخی سازمان های بین المللی از جمله بانک جهانی و سازمان ملل ارائه شده که براساس آن، هم اکنون حداقل 1.9 میلیون ایرانی در خارج از کشور زندگی می کنند که این آمار، بهترین آماری است که می توان درباره تعداد ایرانیان خارج از کشور به آن استناد کرد.

افزایش میل به مهاجرت ایرانیان در سال های اخیر

مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در بخش دیگری از صحبت هایش، به صدور دستور منع ورود اتباع برخی کشورهای مسلمان از سوی ترامپ در سال 2017 اشاره کرد و گفت: کشور آمریکا همواره یکی از مقاصد اصلی ایرانیان برای مهاجرت بوده است و صدور این دستور از سوی رئیس جمهور وقت ایالات متحده باعث افت محسوس آمار مهاجرت ایرانیان به این کشور شد. همچنین شیوع کرونا در جهان نیز باعث شد که آمار مهاجرت ایرانیان از سال 2020 با کاهش بیشتری مواجه شود که البته باید توجه داشت آمار مهاجرت اتباع سایر کشورها نیز در دوره کرونا افت کرده است.

وی در ادامه تاکید کرد: در چند سال گذشته میل به مهاجرت در میان ایرانیان افزایش یافته و با توجه به این که کرونا مانع بزرگی برای مهاجرت بسیاری از ایرانیان بوده، بنابراین فنر مهاجرت ایرانیان فشرده شده است. در چنین شرایطی اگر اثر کرونا در جهان در ماه های آتی کمرنگ شود و دولت جدید آمریکا نیز سخت گیری های خود را نسبت به ایرانیان کمتر کند، بنابراین فنر مهاجرت ایرانیان باز خواهد شد و ممکن است شاهد رشد  آمار مهاجرت ایرانیان در آینده باشیم.

مردان پناه جوی ایرانی، 2 برابر زنان هستند

صلواتی با تاکید بر این که بیش از 50 درصد مهاجرت های ایرانیان را مهاجرت های پناه جویی تشکیل می دهد، گفت: در سال های 2015 و 2016 به دلیل تشدید جنگ در سوریه شاهد بروز بحران موج پناه جویی در سطح جهان بودیم که این موضوع بالتبع به مهاجران ایرانی نیز سرایت کرد؛ به نحوی که در همان سال ها، آمار مهاجران ایرانی نیز مانند کشور سوریه رکورد شکست و بررسی آمارهای رسمی نشان می دهد که در سال 2015، حدود 42 هزار نفر به عنوان پناه جو از ایران خارج شدند.

وی افزود: در سال 2016 هم ایران حدود 62 هزار پناه جو به کشورهای دیگر فرستاد. هر چند برخی از این افراد بعدا به واسطه پذیرفته نشدن درخواست های پناهجویی آنها توسط کشورهای میزبان یا عدم تطابق تصورات آنها با واقعیت های مهاجرت پناهجویی، مجددا به کشور بازگشتند که متاسفانه هنوز آمار دقیقی از نرخ بازگشت پناهجویان به داخل کشور در دسترس نیست.

این در حالی است که به گفته مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، در سال های 2017 و 2018 شاهد آن بودیم که آمار خروج ایرانیان پناه جو به حدود 35 هزار نفر کاهش یافت و در سال 2020، این آمار تا سطح 15 هزار پناه جو نیز کم شد. در این میان البته باید توجه داشت که با استناد به آمارهای رسمی می توان گفت در تمام سال های اخیر، تعداد مردان ایرانی پناه جو، حدود دو برابر زنان پناه جو بوده اند.

عضو پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف ادامه داد: با توجه به این که بیشتر مهاجرت های پناهجویی از مسیر غیرقانونی و خطرناک صورت می پذیرد و جان افراد هم در این مهاجرت ها به خطر می افتد، حتما نیاز است که در این زمینه اطلاع رسانی بهتری در سطح کشور انجام شود تا افراد درگیر موج های خطرناک پناهجویی نشوند و جان خود یا اعضای خانواده را در این مسیر در معرض خطر قرار ندهند.

مهاجرت سالیانه 13 هزار دانشجو و دانش آموز ایرانی در 10 سال گذشته

صلواتی با بیان این که هم اکنون حدود 60 هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور حضور دارند، اظهار داشت: در حالی که در سال 2014، حدود 50 هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور داشتیم، آخرین آمارهای رسمی از حضور دانشجویان ایرانی که مربوط به سال 2019 است، نشان می دهد که در این سال حدود 59 هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور بودند و بر این اساس، می توان برآورد کرد که هم اکنون کمی بیش از 60 هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور حضور داشته باشند.

مدیر رصدخانه مهاجرت ایران ادامه داد: در ده سال گذشته سالیانه به طور متوسط 13 هزار اجازه اقامت یا ویزای تحصیلی در هر دو بخش دانشجویی و دانش آموزی برای ایرانیان در خارج از کشور در کشورهای میزبان که عمدتا از قاره های اروپا یا آمریکای شمالی هستند، صادر شده است.

البته به گفته عضو پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف، بخشی از این ویزاها و اجازه های اقامت مربوط به افرادی است که قبلا به همراه خانواده خود  از کشور خارج شده اند و پس از اقامت در این کشورها، وارد سیستم تحصیلی یا دانشجویی کشور میزبان شده اند، بنابراین باید توجه داشت که بخشی از این افراد از ابتدا به قصد مهاجرت تحصیلی از کشور خارج نشده اند.

وی در پاسخ به این سوال که دانشجویان کدام رشته ها، بیشتر از کشور مهاجرت می کنند، گفت: با توجه به این که مقاصد اصلی مهاجرت دانشجویان ایرانی، آمریکا یا اروپای غربی است، بنابراین بیشتر دانشجویان ایرانی که به کشورهای خارجی مهاجرت می کنند، مربوط به رشته های فنی و مهندسی هستند و در رشته های علوم انسانی نیز کمترین آمار مهاجرت در میان دانشجویان ایرانی وجود دارد.

وضعیت مهاجرت شغلی ایرانیان چگونه است؟

صلواتی درباره آمار مهاجرت های شغلی ایرانیان به خارج از کشور توضیح داد: با توجه به این که ایران با عمده کشورها موافقت نامه های مربوط به تبادل نیروی کار ندارد، بنابراین جمعیت مهاجران شغلی ایرانیان نسبت به سایر انواع مهاجرت در کشورمان کمتر است. آمارهای رسمی نیز نشان می دهد که در ده سال گذشته، سالیانه به طور متوسط حدود 5 هزار نفر به دلیل مسائل شغلی و حرفه ای از ایران خارج شدند که البته به دلیل فقدان وجود موافقت نامه های مربوط به تبادل نیروی کار، احتمالا آمار واقعی مهاجرت شغلی ایرانیان به خارج از کشور بسیار بیشتر از این مقدار است.

عضو پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف ادامه داد: با توجه به این که ایران با بسیاری از کشورهایی که ایرانیان به آن مهاجرت می کنند، موافقت نامه های مربوط به تبادل نیروی کار ندارد، بنابراین اعزام مهاجران شغلی به ندرت از طریق وزارت کار یا مجاری قانونی هدایت شغلی انجام می شود و بیشتر مهاجران شغلی، خارج از سیستم های رسمی از ایران مهاجرت می کنند و به همین دلیل، آمار دقیقی از مهاجرت شغلی ایرانیان به خارج از کشور در دست نیست.

وی در ادامه تاکید کرد: مهارت های نیروی کار ایران بیشتر مهارت های محلی هستند و به همین دلیل، بسیاری از افرادی که قصد دارند مهاجرت های شغلی انجام دهند، از کانال مهاجرت های تحصیلی استفاده می کنند. یعنی افراد ابتدا از شغل خود در ایران انصراف می دهند، بعد برای تحصیل در مقاطع بالاتر از مدرک تحصیلی خود به دانشگاه های خارجی درخواست می دهند و دست آخر بعد از پایان تحصیلات خود در دانشگاه های خارجی، تلاش می کنند در بازار کار کشور مقصد برای خود شغلی دست و پا کنند.

افزایش چشمگیر جمعیت ایرانیان حاضر در ترکیه در سال های اخیر

صلواتی در پاسخ به این سوال که کدام کشورها، مقاصد اصلی مهاجرت ایرانیان را تشکیل می دهند، توضیح داد: کشورهای مناطق آمریکای شمالی و اروپای غربی از سال های قبل مهمترین مقاصد مهاجرت مردم ایران را تشکیل می دادند و هنوز هم این کشورها مقاصد اصلی مهاجرت ایرانیان هستند. تا چند سال پیش هم بعد از آمریکای شمالی و اروپای غربی، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس مهمترین مقاصد مهاجرت ایرانیان را تشکیل می دادند.

اما به گفته مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، در سال های اخیر ترکیه جای کشورهای عربی را گرفته و به یکی از مهمترین مقاصد مهاجرت ایرانیان تبدیل شده است؛ مهمترین علت های تبدیل شدن ترکیه به یکی از اولویت های مهاجرت مردم ایران در چند سال گذشته نیز نزدیکی جغرافیایی این کشور به ایران، فرهنگ نزدیک مردم ترکیه با ایرانیان، هم زبانی نسبی بخشی از مردم ایران با اتباع ترکیه، شرایط نسبتا آسان اخذ اقامت در ترکیه بخصوص با خرید ملک و عدم نیاز به دریافت ویزا برای سفر به ترکیه بوده و به همین دلیل در سال های اخیر، جمعیت ایرانیان حاضر در ترکیه افزایش چشمگیری یافته است.

عضو پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف ادامه داد: اساسا وقتی یک جامعه ایرانی در یک کشور خارجی شکل می گیرد، آن جامعه به نخستین پایگاه برای تبادل اطلاعات مربوط به فرصت های شغلی، تحصیلی و سایر فرصت های مهاجرتی آن کشور تبدیل می شود. بنابراین وجود این کانال ارتباطی در برخی کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی منجر به آن شده است که هنوز مقصد اصلی مهاجرت ایرانیان آن کشورها باشد.

آمار پایین مهاجرت های خانوادگی در میان ایرانیان

صلواتی در بخش دیگری از صحبت هایش تاکید کرد: بزرگترین دسته مهاجرت ایرانیان را دسته مهاجرت پناه جویی، دسته دوم را مهاجرت تحصیلی، دسته سوم را مهاجرت شغلی و دسته چهارم را مهاجرت خانوادگی تشکیل می دهد. البته آمار مهاجرت خانوادگی یعنی مهاجرت بستگان درجه یک افرادی که توانسته اند در کشورهای دیگر اقامت یا تابعیت بگیرند، بسیار کمتر از سایر دسته های مهاجرت ایرانیان است و همچنین باید توجه داشت که آمار دقیقی از این دسته از مهاجرت ایرانیان وجود ندارد.

وی در پایان تصریح کرد: در مجموع با توجه به این که آمار دقیقی از مهاجرت تمام ایرانیان وجود ندارد، نمی توان گفت که در سال های اخیر دقیقا چند ایرانی به شیوه های مختلف از کشور خارج شده اند، اما بازهم برآورد روند انواع مهاجرت ها از ایران نشان می دهد که حداقل 50 درصد مهاجرت های ایرانیان در چند سال گذشته، مهاجرت های پناه جویی بوده اند.

در پایان بد نیست به این نکته توجه کنیم که اخیرا کاظم غریب آبادی، دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه گفته است که همه ایرانیان مقیم خارج، می‌توانند به کشور برگردند. او تاکید کرده است که اگر کسی فکر می‌کند مشکلی دارد، می تواند مراجعه کند و درخواست خود را ارائه بدهد تا رسیدگی های لازم در خصوص آن در خواست انجام شود.

در این میان اما سوال مهمی که دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه و سایر مسئولان امر باید به آن پاسخ دهند، این است که چرا در شرایطی که میل به مهاجرت ایرانیان افزایش یافته و آمار مهاجرت ایرانیان نیز در سال های اخیر همان طور که در این گزارش به آن پرداخته شده است، به شدت بالا بوده است، چرا مسئولان برای ماندگاری ایرانیانی که قصد مهاجرت دارند، برنامه ریزی درستی انجام نمی دهند و در عین حال، به دنبال بازگرداندن ایرانیانی به کشور هستند که ممکن است حضورشان در ایران، مشکلاتی را به وجود آورد؟