مهریه زیر تیغ مجلس/ از «مهرالسنه» تا سکه‌های زندان‌زا

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، مهریه، روزگاری نشانه احترام بود، حالا یا طنز است یا تهدید. از "بال مگس" و "یک جفت قو" گرفته تا سکه‌هایی که مردان را راهی زندان می‌کند، روایت مهریه در ایران چیزی فراتر از یک توافق ساده در آغاز زندگی مشترک است. در حالی که قیمت طلا هر روز رکورد تازه‌ای می‌زند، مجلس در اقدامی بحث‌برانگیز تصمیم دارد سقف مهریه را به ۱۴ سکه کاهش دهد؛ شاید چون آسان‌ترین کار است، وقتی هیچ‌کدام از مشکلات اصلی را نمی‌توان حل کرد.

امیر رهبر، فعال رسانه‌ای، در گفتگو با رکنا می‌گوید: «مهریه، مالی است که باید قابلیت تملک داشته باشد و مرد در عقد نکاح متعهد به پرداخت آن به زوجه می‌شود.» این تعریف ساده اما بحث‌برانگیز، حالا بار دیگر به میدان سیاست و رسانه بازگشته؛ این بار با طرح تازه‌ای در مجلس برای کاهش سقف مهریه به ۱۴ سکه!

اما پیش از آن‌که به تصمیمات تازه قانون‌گذاران بپردازیم، نگاهی بیندازیم به آنچه مهریه در طول زمان بر سرش آمده است.

از سنت پیامبر تا قیمت روز سکه

در متون اهل سنت و شیعه، مهریه پیامبر اسلام به‌عنوان سنتی دینی ذکر شده و در منابع اسلامی رقمی نزدیک به ۱۵۰۰ گرم نقره خالص را به‌عنوان مهرالسنه یادآور می‌شوند. رقمی که اگرچه در مذاهب اسلامی به‌نوعی پایه تاریخی دارد، اما حالا در دنیای امروز، از بال مگس تا ۵ هزار مرجان دریایی را هم در لیست مهریه‌های عجیب و غریب می‌بینیم!

بله، مهریه هم مثل خیلی چیزهای دیگر در این سرزمین، قربانی خلاقیت‌های عجیب شده است: از پوست پیاز و قلب مرد گرفته تا خرید ۵۰۰ هزار شاخه گل ارکیده یا حتی ۲۴ ساعت استفاده انحصاری از آب قنات یک روستا!

پشت‌پرده این مهریه‌های عجیب چیست؟

مرور پرونده‌های دادگاه خانواده نشان می‌دهد که نبود نظارت مؤثر و خلأهای قانونی، زمینه‌ساز این بی‌قاعدگی‌ها شده است. قوانینی که نه تنها مهریه را به ابزاری برای تهدید یا معامله بدل کرده‌اند، بلکه ناتوان از مهار آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن نیز بوده‌اند.

و در این میانه، مجلس که سال‌ها از تصویب قوانین حمایتی برای زنان امتناع کرده، حالا در تعطیلات نوروزی، ناگهان تصمیم گرفته سقف مهریه را به ۱۴ سکه کاهش دهد. اقدامی که بیشتر از آن‌که از سر دلسوزی برای جوانان باشد، شبیه به فرار از حل مسأله تورم و افزایش قیمت سکه است.

مهریه؛ پشتوانه یا ابزار چانه‌زنی؟

مهریه سال‌ها به‌عنوان یک تضمین مالی برای زنان در ازدواج تعریف می‌شد؛ به‌خصوص در شرایطی که زنان امکان فعالیت اقتصادی یا استقلال مالی نداشتند. در ایران پس از انقلاب، تعیین سکه به‌عنوان مهریه مرسوم شد تا ارزش آن متناسب با تورم حفظ شود. اما با افزایش قیمت طلا، حالا دیگر مهریه نه‌تنها پشتوانه نیست، بلکه به بلایی برای مردان و تهدیدی برای روابط زوجین بدل شده است.

امیر رهبر در این‌باره می‌گوید: «در سال‌های اخیر فعالان مدنی تلاش کردند تا حقوق ضمن عقد برای زنان را گسترش دهند. حقوقی مثل حق طلاق، تحصیل، حضانت یا اشتغال. اما بیشتر مردان هنوز حاضر به واگذاری این حقوق نیستند.»

چرا مهریه‌های سنگین تعیین می‌شود؟

پاسخ ساده است: برای تأمین یک آینده مستقل در صورت طلاق. اما مشکل اینجاست که بیشتر زنان هرگز موفق به دریافت کامل مهریه خود نمی‌شوند. دادگاه‌ها عموماً احکام تقسیطی صادر می‌کنند؛ از پرداخت ماهانه یک سکه گرفته تا نهایتاً پنج سکه. تازه اگر مرد درآمد ثابتی داشته باشد!

در موارد شدید، حتی مهریه‌های چند هزار سکه‌ای هم تعیین شده‌اند، رقم‌هایی که بیشتر از سال تولد، به نوعی قدرت‌نمایی در فاز عقد شباهت دارند و نه عقلانیتی حقوقی.

تجربه کشورهای دیگر چه می‌گوید؟

در افغانستان، مبلغی با عنوان «شیربها» میان دو خانواده رد و بدل می‌شود که زن سهمی از آن ندارد. در عربستان و امارات، مهریه نقدی پرداخت می‌شود و سقف مشخصی ندارد. در مصر، مهریه دو بخش دارد: بخشی هنگام عقد و بخش دیگر در آینده. اما در ایران، همچنان تکیه‌گاه مهریه، سکه‌ای است که حالا دولت حتی از تعیین قیمت آن هم عاجز مانده، چه برسد به سامان دادن تبعاتش.

در کشورهای غیرمسلمان هم اگرچه مهریه وجود ندارد، اما قوانین تقسیم اموال در صورت طلاق به نفع زنان عمل می‌کند؛ قوانینی که در ایران تنها در صورت رضایت مرد اجرایی می‌شود!

آیا مجلس واقعاً دغدغه زنان دارد؟

سؤال مهم اینجاست: آیا نمایندگان مجلس همه راه‌های حمایت از زنان را رفته‌اند که حالا نوبت به حذف مهریه رسیده؟! لایحه حمایت از حقوق زنان بیش از یک دهه است که خاک می‌خورد، اما مجلس هنوز درگیر بحث درباره چند سکه بالا یا پایین مانده.

امیر رهبر با انتقاد از این وضعیت می‌گوید: «وقتی مردان مهریه را پرداخت نمی‌کنند و زنان هم دسترسی به سایر حقوق خود ندارند، دیگر نمی‌توان گفت مهریه ابزاری نمادین است. تکرار جمله "کی داده، کی گرفته؟" بیشتر شبیه فرار از واقعیت است.»

و در پایان، یک توصیه ساده از زبان مردم:  "به خدا جوانی برنمی‌گردد. برای فرزندان‌مان عاقلانه‌تر تصمیم بگیریم!"