آتش‌سوزی‌ جنگل ها به تخریب لایه ازون می انجامد/ کشف یک حفره بزرگ در لایه ازون بر فراز قطب جنوب؛ هشداری جدی برای بشریت

مهدی زارع ،استاد تمام پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله درباره اهمیت لایه ازن برای حفاظت از محیط زیست به خبرنگار اجتماعی رکنا  گفت:ایران از اولین کشورهایی است که با قانونی به اجرای پروتوکل مونترال  برای حفاظت از لایه اوزون متعد شد. در ۷ آذر ۱۳۶۸ حدود یک سال پس از اعلان پروتوکل مونترال  ‌قانونی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون وین در مورد حفاظت از لایه اوزون و نیز متن پروتکل مونترآل در مورد مواد‌کاهنده لایه اوزون مصوب ۱۶ سپتامبر ۱۹۸۷ (‌سال ۱۳۶۶ شمسی) را رسما اعلام کرد.

این زمین شناس با اشاره به رعایت پروتکل های قانونی در ادامه گفت:بر اساس اجرای این قانون ایران چهار تقدیر نامه از سازمان ملل متحد و پروتکل مونترال دریافت کرده و حتی در کاهش مواد مخرب اوزون از برنامه جلوتر بوده و 9800 تن از این مواد را از چرخه مصرف حذف کرده است.    همچنین ایران فرآیندهای تولید 1378 کارخانه را برای کاهش گازهای تخریب کننده  اوزون  تغییر داده است.  ایران با  همکاری های منطقه ای برای مدیریت و حذف مواد مخرب لایه  اوزون  و در داخل کشوربا  کارگاه های آموزشی  مقررات کاهش مواد مخرب لایه لایه  اوزون  به اجرا گذاشته است.  

او در ادامه بیان کرد:لایه  اوزون  یکی از اجزای حیاتی استراتوسفر زمین است . تقریباً در 15 تا 25 کیلومتری سطح زمین  غلظت بالایی از مولکول های  اوزون   (O3)   به عنوان یک سپر محافظ با جذب اکثر پرتوهای مضر فرابنفش (UV) خورشید عمل می کند. این محافظت برای حفظ حیات روی زمین حیاتی است، زیرا قرار گرفتن در معرض بیش از حد اشعه ماوراء بنفش می تواند منجر به سرطان پوست، آب مروارید و سایر مشکلات سلامتی و همچنین اثرات مضر بر اکوسیستم و کشاورزی شود.

این فعال محیط زیست با اعلان نگرانی جهانی در این باره بیان کرد: در اواخر قرن بیستم، پژوهشهای علمی نشان داد که برخی از مواد شیمیایی ساخته دست بشر لایه  اوزون  را تخریب می‌کنند. کلروفلوئوروکربن‌ها (CFC)، هالون‌ها و سایر مواد تخریب‌کننده  اوزون  (ODS) به‌عنوان عوامل مهم در این کاهش شناسایی شدند.

او معتقد است:کشف یک "حفره" بزرگ در لایه  اوزون  بر فراز قطب جنوب هشداری را در مورد پیامدهای بالقوه برای سلامت انسان و ثبات محیطی ایجاد کرده است.

اودر پاسخ به این نگرانی‌ها، جامعه بین‌المللی گفت: پروتکل مونترال مواردی که لایه  اوزون  را تخریب می‌کنند در 16 سپتامبر 1987 به تصویب رساند. این معاهده تاریخی با هدف تنظیم و حذف تدریجی تولید و مصرف نزدیک به 100 ماده شیمیایی شناخته شده برای آسیب رساندن به لایه  اوزون  انجام شد. این پروتکل به دلیل تصویب جهانی آن توسط همه کشورهای عضو سازمان ملل متحد، به طور گسترده به عنوان یکی از موفق ترین توافقنامه های محیط زیستی در تاریخ شناخته شده است.

استاد زمین شناسی افزود:پروتکل مونترال از یک رویکرد گام به گام برای کاهش تدریجی مواد تخریب کننده  اوزون   ODS با جدول زمانی متفاوت برای کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه استفاده می کند. کشورهای توسعه یافته متعهد به حذف CFC ها تا سال 1996 شدند، در حالی که کشورهای در حال توسعه مهلت های طولانی دریافت کردند. معاهده اقدامات کنترلی خاص مربوط به گروه های مختلف ODS طبقه بندی شده در ضمیمه ها را تشریح می کند و برای  هر گروه بر اساس اثر آنها بر تخریب لایه  اوزون  ، جدول زمانی را در مورد حذف تدریجی تعیین کرده اند.

استاد دانشگاه زمین شناسی با تاکید بر کاهش تولید گازهای گلخانه ای گفت:صندوق چندجانبه ای  در سال 1991 بر اساس ماده 10 پروتکل مونترال تأسیس شد تا به کشورهای در حال توسعه کمک مالی کند تا به تعهدات خود در این معاهده عمل کنند. پروتکل مونترال از زمان آغاز به کار چندین بار اصلاح شده است و با یافته ها و چالش های علمی جدید سازگار شده است . در اکتبر 2016، اصلاحیه کیگالی برای کاهش تدریجی هیدروفلوئوروکربن‌ها (HFCs)، که گازهای گلخانه‌ای قوی هستند، اما  اوزون   را تخریب نمی‌کنند، به تصویب رسید.

او اضافه کرد: اجرای پروتکل مونترال منجر به کاهش قابل توجهی در انتشار جهانی مواد تخریب کننده  اوزون   ODS  تا حد تقریباً 98٪ -  در مقایسه با سطوح این مواد  در سال 1990 – شده است. دانشمندان پیش بینی می کنند که با ادامه پایبندی به این معاهده، انتظار می رود لایه  اوزون  تا اواسط قرن بیست و یکم  بهبود یابد. این بهبودی با کاهش موارد سرطان پوست و آب مروارید در سطح جهان، پیامدهای مهمی بر سلامت عمومی خواهد داشت.

او  به نقش لایه ازن در سلامتی اشاره داشت و گفت: از آنجا که بسیاری از مواد تخریب کننده  اوزون   ODS   گازهای گلخانه ای قوی هستند، تلاش های تحت این پروتکل به طور قابل توجهی به کاهش تغییرات اقلیمی – که  در کاهش انتشار گازهای گلخانه ای معادل حدود 135 گیگاتن CO2 تنها از سال 1990 تا 2010 کمک کرده است.

زارع همچنین افزود:در سال 2024،  نظارتها  نشان دادکه لایه  اوزون  به دلیل تلاش‌های بین‌المللی مانند فعالیتها در چارچوب  پروتکل مونترال، در مسیر بازیابی قرار دارد. سرویس نظارت بر اتمسفر کوپرنیک (CAMS) گزارش داده است که توسعه حفره  اوزون  قطب جنوب دیرتر از میانگین امسال آغاز شد. این تاخیر در درجه اول به عوامل هواشناختی مانند اختلالات در گرداب قطبی و رویدادهای گرم شدن ناگهانی استراتوسفر که در ماه های تیر و مرداد  رخ داده نسبت داده می شود.

استاد دانشگاه زلزله شناسی علاوه بر این گفت:در سال 2024 تا  نیمه سپتامبر 2024 اواخر شهریور ۱۴۰۳ مساحت سوراخ  اوزون تقریباً ۱۸.۵ میلیون کیلومتر مربع بود که نسبت به سال‌های اخیر برای این دوره کوچک‌تر بود. در حالی که علائم مثبتی در مورد بهبودی واتمسفر دارد، درک این نکته ضروری است که عوامل مختلفی همچنان بر وضعیت وخیم لایه  اوزون  اثر می‌گذارند.

او معتقداست: اگرچه به دلیل توافقات بین المللی کاهش قابل توجهی در مواد تخریب کننده  اوزون   ODS   واتمسفرد داشته است، اما دهه ها طول می کشد تا این مواد به طور کامل از اتمسفر حذف شوند. حضور طولانی مدت آنها همچنان بر سطح  اوزون  اثر می گذارد. شرایط اتمسفری نقش مهمی در تعیین چگونگی و زمان تخریب لایه  اوزون  در هر سال دارد. دماهای گرمتر و بادهای ضعیف تر می تواند منجر به کاهش شدید شود. تغییرات اقلیمی چالش های بیشتری را برای بازیابی  اوزون   ایجاد می کند.

زارع با اشاره به تغییرات اقلیمی در تخریب لایه ازن افزود:تغییرات در الگوهای دما می تواند پویایی استراتوسفر را تغییر دهد و به طور بالقوه فرآیندهای تخریب لایه  اوزون   را تشدید یا کاهش دهد. فوران‌های آتشفشانی و آتش‌سوزی‌های جنگلی می‌توانند گازهایی را آزاد کنند که به تخریب لایه  اوزون می انجامد، مطالعات اخیر نشان داده است که دود ناشی از آتش‌سوزی‌های جنگلی می‌تواند با ترکیبات کلر باقی‌مانده ناشی از انتشار CFC گذشته تعامل داشته باشد و بر شیمی استراتوسفر اثر بگذارد.

او با اشاره به دستاوردهای دانشمندان می گوید:با پیروی از توافق‌های بین‌المللی  دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که لایه  اوزون درقطب جنوب می‌تواند تا حدود سال 2066 به سطح قبل از 1980 خود بازگردد. بهبود کامل در سایر مناطق ممکن است حتی زودتر - تقریباً تا سال 2045 برای اکثر مناطق خارج از قطب جنوب – رخ دهد.