تاثیر گسل های اطراف دریاچه ارومیه بر کشاورزی/ لزوم طرح اضطراری کاهش 40 درصدی آب آبیاری استیجاری حق آبه کشاورزان

به گزارش رکنا، مهدی زارع استاد تمام زمین شناسی درباره طی برخی از عواملی که شدت سطح آب دریاچه ارومیه را کاهش داده گفت:با این وجود، کاهش سطح آب دریاچه طی دو دهه اخیر، چه در مقیاس ماهانه و چه در مقیاس سالانه، شدیدتر و متفاوت‌تر بر پایه اثر های عوامل انسانی بوده است.

این استاد انشگاه با این تحلیل گفت:ارزیابی تقاضای آب در حوضه دریاچه ارومیه حاکی از مصرف 70 درصدی منابع آب تجدیدپذیر حوضه است. در حالی که بر اساس شاخص توسعه پایدار کمیسیون ملل متحد، میزان مصرف مطمئن و قابل قبول منابع آب تجدیدپذیر بین 20 تا 40 درصد تعیین شده است. بنابراین استفاده بیش از 30 درصد از حوضه دریاچه ارومیه (به دلیل توسعه کشاورزی) بر پایداری منابع آبی حوضه اثر گذاشته است.

امنیت غذایی مهمتراست یا حفظ آب؟

او با وجه به اهمیت حفظ منابع آب ادامه داد:در حوضه دریاچه ارومیه، رشد جمعیت منجر به افزایش نیاز به غذا و همچنین تقاضای آب شده است. فعالیت های کشاورزی در حوضه حدود 90 درصد آب کل حوضه و بیش از 60 درصد آب تجدیدپذیر را مصرف می کند. بر اساس داده های وزارت نیرو در سال 1390 میزان مصرف سالانه آب برای مصارف کشاورزی  4.3 میلیون متر مکعب بوده است. با وجود آن، کشاورزی 30 درصد از درآمد کل حوضه را تشکیل می دهد. توسعه فعالیت های صنعتی در حوضه دریاچه ارومیه می تواند بسته به اقتصاد منطقه به کشاورزی کاهش یابد و تقاضای آب را کاهش دهد.

 تاثیرگسل های اطراف دریاچه بر کشاورزی

این محقق  با تاکید بر مولفه های زمین شناسی در اطراف دریاچه ارومیه افزود:تغییرات تنش ناشی از واکنش الاستیک و تغییرات فشار منفذی به دلیل تغییرات زیاد سطح آب در دریاچه‌ها و مخازن ممکن است بر لرزه‌خیزی گسل‌های مجاور اثر بگذارد.اکثریت قریب به اتفاق مطالعات به جای زهکشی دریاچه‌ها، فقط بر اثرهای آب‌گیری دریاچه‌ها تمرکز دارند.

او افزود:زهکشی دریاچه شرایط تنش را در گسل های مجاور تغییر می دهد و احتمالاً آنها را برای گسیختگی آماده می کند. دریاچه فوچینو که زمانی سومین دریاچه بزرگ ایتالیا بود، بین سال های 1861 و 1875میلادی به طور کامل تخلیه شد تا زمین های حاصلخیز کشت شود. چهل سال پس از اتمام زهکشی، یک گسل کششی که ضلع شمال شرقی دشت سیلابی را در بر می گرفت، در جریان زلزله 1915 با بزرگای 6.9   گسیخته شد.

زارع همچنین گفت:تغییرات تنش کولمب مثبت (باعث شکست) در قسمت کم‌ ژرفا‌تر گسل‌ها (0 تا 4 کیلومتر) می‌شود و تغییرات تنش منفی (بازدارنده از شکست) در ژرفای بیشتر، جایی که زلزله های شدید تمایل به آغاز گسیختگی دارند. این وضعیت موجب شده که اهمیت تغییرات تنش کولمب منفی در بخش مهمی از مرکز و جنوب دریاچه ارومیه را طی دو دهه اخیر توجه خاص کنیم. جاهایی که می تواند مکانهای گسیختگی احتمالی بعدی  در اثر شکل گیری های لرزه ای اصلی بعدی تلقی شوند.    

او معتقد است:در نتیجه شبیه سازی برای دریاچه ارومیه مشخص شد که برای احیا حجم ورودی رودخانه ها تقریباً 2 میلیارد متر مکعب در سال برای حدود 10 سال برای تنظیم سطح آب مورد نظر ضروری است تا سطح آب نیز به بیش از سطح آب هدف 1274.1 متر در آینده افزایش یابد. 

ارائه راهکار برای کاهش شوری آب

این پژوهشگر با ارائه راهکاری افزود:یکی از راهکارهای پیشنهادی برای کاهش میزان نمک دریاچه ارومیه استفاده از روش‌های نمک‌زدایی است، اما نمک‌زدایی در آب‌های فوق‌شور پروژه‌های پرهزینه‌ای است. یک استراتژی بهتر آن  است که به جای ایجاد آب شیرین از طریق فرآیندهای اسمز معکوس و تقطیر، اجازه دهیم آب شیرین بیشتری از طریق چندین رودخانه به دریاچه برسد تا شوری را کاهش دهد و زندگی آبزیان را بهبود بخشد.  در میان طرح های مختلف احیا، به نظر می رسد بهتر است جریان رودخانه ها برای کاهش شوری و افزایش حیات آبزیان به جای ایجاد آب شیرین از طریق فرآیندهای اسمز معکوس و تقطیر به دریاچه برسد . 

او با توجه به  اهمیت حفظ آب دریاچه ارومیه گفت:در فصول خشک، بخش جنوبی دریاچه ارومیه طی سالهای اخیر خشک بوده است . در سال 1395و 1398 و 1403 ، بارش‌های اضافی بر روی حوضه دریاچه ارومیه منجر به سرریز سیلاب‌ها از بیشترین میزان پیش بینی  شد. اقدامات دیگری از جمله لایروبی دهانه رودخانه ها، اتصال رودخانه های زرینه رود و سیمینه رود و کنترل استفاده بی رویه غیرقانونی از آب های سطحی، احیای دریاچه را تسهیل میکند.

دریاچه ارومیه؛تالاب فوق شور ثبت شده بین المللی 

مهدی زارع  با هشدار خشک شدن دریاچه ارومیه می گوید:مدیریت سنتی آب به زودی منجر به بحران خشک شدن کامل دریاچه ارومیه - تالاب فوق شور ثبت شده بین المللی ما-  خواهد شد. بیشترین اولویت برنامه عملیاتی برای انتقال آبهای سطحی درون حوضه به دریاچه است. احیای دریاچه مستلزم برنامه عملی برای تامین و رساندن آب از ده رودخانه اصلی اطراف دریاچه به میزان 20 تا 40 درصد جریان بالقوه سالانه از این رودخانه ها است.

مدیریت حقآبه کشاورزان

او همچنین  با توجه به بازنگری در تخصیص فعلی آب برای مصارف کشاورزی افزود: طرح اضطراری کاهش 40 درصدی آب آبیاری استیجاری حق آبه کشاورزان، جلوگیری از آبگیری غیرمجاز از رودخانه ها و رهاسازی 30 تا 40 درصدی آب ذخیره شده از برنامه های دیگر مفید برای حمایت از احیای دریاچه ارومیه است. 

زارع با بررسی قسمت های  مختلف دریاچه افزود: در سال های اخیر قسمت جنوبی دریاچه به طور کامل خشک شده است. این قسمت از دریاچه عریض و کم ژرفا است و در نتیجه خشک شدن، نمک متبلور در بستر دریاچه رسوب کرده است. بستر دریاچه افزایش یافته است و در نتیجه راهبردهایی مانند تخلیه بیشتر از سدها ممکن است موثر نباشد. زیرا با تخلیه آب شیرین ذخیره شده در سدهای قسمت جنوبی دریاچه مقدار زیادی آب شیرین در بستر نمکی متبلور آزاد می شود و این امر باعث هدر رفتن مقدار زیادی آب در اثر تبخیر می شود. بنابراین، توسعه مدل‌هایی برای بررسی اثرات رهاسازی سدها در بخش‌های مختلف دریاچه حائز اهمیت است.