رسانه ملی زندگی "رضا" را نابود کرد / رسانه حق ندارد از کودک آسیب دیده سوءاستفاده کند
رکنا: عبدالصمد خرمشاهی، اکبر نصراللهی و نیره توکلی، با اشاره به عملکرد نادرست رسانه‌ها در مواجهه با کودک آسیب‌دیده‌ای مانند رضا فیوجی که در ۱۸ سالگی خودکشی کرد، باور دارند که تلویزیون و برنامه «ماه عسل»، مسیر درستی را برای کمک‌رسانی به این فرد آسیب‌دیده انتخاب نکردند.
به گزارش رکنا، اخبار مربوط به خودکشی رضا فیوجی ، مهمان ۵ سال پیش برنامه «ماه عسل»، فضای مجازی را پُر کرده بود؛ جوانی که برای تامین مخارج خانواده از سن کودکی کار می‌کرد و گفته بود هیچ وقت، زمان کافی برای آرزو کردن در اختیار نداشته است و افراد بسیاری او را با این جمله به یاد می‌آوردند.
رضا در سن ۱۸ سالگی خودکشی کرد و با این‌که دلیل اصلی اقدام تلخ او هنوز مشخص نیست، اما اکثر افراد، فقر و نرسیدن به آرزوها را دلیل خودکشی رضا می‌دانند. در این میان، بسیاری از کارشناسان رسانه، جامعه‌شناس و حقوق دان، معتقدند حضور او در برنامه «ماه عسل»، در رخ دادن این اتفاق بی تاثیر نبوده است.
بعد از خوابیدن موج نخست واکنش‌ها به این موضوع، حالا بحثی کلان‌تر شکل گرفته که آیا اصولا آوردن کودکان و نوجوانان آسیب‌دیده به تلویزیون، کاری درست و به‌جا است یا آفت‌ها و زیان‌های جبران ناپذیری به بار می‌آورد. ما همین پرسش را با عبدالصمد خرمشاهی، اکبر نصراللهی و نیره توکلی در میان گذاشته و نظر آنها را جویا شده‌ایم.
«ماه عسل»، برای رسیدگی به وضعیت رضا، برنامه مدونی نداشت
نیره توکلی، عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران، درباره نمایش افراد آسیب‌دیده در تلویزیون می‌گوید: «درک کردن آسیب‌های اجتماعی و نمایش افراد آسیب‌دیده مانند معلولان و یا کسانی که قربانی آسیب‌های اجتماعی شده‌اند، در رسانه ملی و تمامی رسانه‌ها، به خودی خود، کار خوبی است و وظیفه مجریان این رسانه‌ها ایجاب می‌کند که این کار را انجام دهند.»
او البته ادامه می‌دهد: «در این عرصه، باید بین کسانی که با هدف پرکردن کنداکتور یا جلب مخاطب اقدام می کنند یا به فکر حل مشکل هستند، تفات قائل شد. موضوعی که اهمیت دارد، نوع مطرح کردن مشکل است. برای نمونه، نوع بیان و تفکری که در برنامه «ماه عسل» مطرح می‌شد، مبتنی بر صدقه بود که نادرست است. از این رو، نوع بیان آسیب اجتماعی در رسانه باید بررسی شود. اگر قرار باشد مطرح کردن آسیب‌ها تغییر مثبتی در جامعه به وجود آورد، باید با تلاش و ایجاد سازماندهی برای افراد مسئول همراه باشد.»
این جامعه‌شناس درباره وظیفه رسانه‌ها برای نشان دادن افراد آسیب دیده می‌گوید: «نکته دیگر این که رسانه نباید تنها به معرفی افراد آسیب دیده بسنده کند و در ادامه راه، باید برای پیگیری وضعیت این افراد استمرار داشته باشد. مطرح کردن این موضوع اگر با راهکارها و آگاهی دادن دادن و تداوم همراه نباشد، گاهی به چنین فجایعی می‌انجامد که باعث ایجاد این تفکر می‌شود که سازنده تنها به فکر پر کردن برنامه خود بوده است.»
عضو انجمن جامعه شناسی ایران در پایان، درباره نتیجه پرداختن درست به آسیب‌های اجتماعی توضیح می‌دهد: «اگر مشکلات افراد آسیب دیده به درستی مطرح شود، به درستی پیگیری شود و پیگیری‌ها استمرار داشته باشند، باعث می‌شود که پرداختن به موضوعات اجتماعی بسیار خوب و مفید باشد. فکر می‌کنم رخ دادن این ماجرا، به این علت بود که رسانه، راه و روش کمک رسانی درست به این کودک آسیب دیده را خیلی درست طی نکرده بود.»
رسانه، تاثیر مثبت کاذب و تاثیر منفی بلند مدت
درباره تاثیر رسانه‌ها باید گفت زمانی که در برنامه «ماه عسل» از رضا فیوجی، پرسیده شد آرزوی تو چیست؟ او در پاسخ گفت آرزویی ندارم، چون وقت نداشته‌ام به آن فکر کنم. استفاده از همین جمله و کلمات، دست‌مایه‌ای شد برای بسیاری از شبکه‌های فضای مجازی که قصد جذب مخاطب داشتند، اتفاقی که اکبر نصراللهی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و رییس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه، آن را بسیار مخرب می‌داند و معتقد است در جامعه ما افراد پس از حضور در رسانه بیشتر مورد پذیرش قرار می‌گیرند و اگر صحبت‌ها و عملکرد افراد در برنامه تلویزیونی و یا فضای مجازی کنترل نشود، ممکن است تاثیر مثبت کاذب و تاثیر منفی بلند مدت را برای آن فرد به ارمغان بیاورد.
نصراللهی در ادامه، درباره علت‌هایی که کودکان آسیب دیده را پس از حضور در برنامه تلویزیونی تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌گوید: «در آسیب‌هایی که به کودکان آسیب دیده وارد می‌شود، نمی‌توان تنها یک متغیر را بررسی کرد چرا که ممکن است عوامل متعددی در رخ دادن این موضوع تاثیر گذار باشد و ممکن است این موضوع با نوع مواجهه و پرسش و پاسخ‌هایی که از فرد آسیب دیده در برنامه تلویزیونی انجام می‌شود، مرتبط باشد. ممکن نیست که فرد قبل و بعد از حضور در برنامه تلویزیونی با عواملی دیگر مانند بحث‌های اقتصادی، روحی و روانی و افراد در ارتباط نباشد، بنابراین مجموعه عواملی، قبل و بعد از شرکت آن کودک در برنامه تلویزیونی، می تواند آسیب‌زننده باشد.»
او درباره مدیریت درست گفت‌وگو با افراد آسیب دیده توضیح می‌دهد: «ممکن است شرکت فرد در برنامه تلویزیونی یک تحولی را در او ایجاد کند که نه تنها منفی نیست، بلکه تحول مثبتی است. زمانی که فردی در تلویزیون حضور پیدا می‌کند و مردم او را می‌بینند، فارغ از موقعیت و وضعیت او، نوع نگاه و تعامل مردم با آن فرد مثبت می‌شود. ممکن است قبل از این ماجرا در محیط کار یا مدرسه و دانشگاه کسی با او هم صحبت نمی‌شد اما پس از حضور در تلویزیون، آن فرد در جامعه مورد پذیرش قرار می‌گیرد. بنابراین برنامه‌های تلویزیونی می‌تواند تاثیر مثبت داشته باشد، اما ممکن است فرد در برنامه‌ای حاضر شود و موضوعی را مطرح کند و نوع کلام و صحبت او به گونه‌ای پوشش داده شود که موج تمسخر و یا موج منفی علیه آن فرد ایجاد شود و ان موج منفی وایرال شود و بیش از آستانه تحمل آن فرد باشد. اگر رضا فیوجی به تلویزیون نمی‌رفت یا مجری یا مصاحبه کننده، ماجرا را مدیریت می‌کردند، این مشکلات برای او پیش نمی‌آمد.»
این استاد جامعه‌شناسی، درادامه درباره تخصص فرد مصاحبه‌گر با افراد آسیب دیده می‌گوید: «اما زمانی که فرد در برنامه تلویزیونی شرکت می‌کند و مجری یا مصاحبه کننده، اگر تخصص لازم در مواجهه با فرد آسیب دیده را نداشته باشد و فرد هم نا خواسته چیزی بگوید که در فضای مجازی و رسانه گسترش پیدا کند، ممکن است تبعاتی به همراه دارد که ممکن است بیش از آستانه تحمل افراد باشد و همین امر سبب شود فرد تا مرز خودکشی یا آسیب رساندن به خود پیش رود، بنابراین فکر می‌کنم بهتر است که در این مواقع، رسانه‌ها درگیر بحث‌های احساسی نشوند و به‌خاطر این‌که برنامه خودشان را پر مخاطب کنند، دست به انجام هر کاری نزنند. نمونه بارز استفاده از هرکار و سخنی برای جذب مخاطب، لایو اینستاگرامی مینا نامداری با نوجوان ۱۴ ساله بود، وقتی بحث رسانه به میان می‌آید حتما تلویزیون مد نظر ما نیست هر شبکه‌ای که باعث رد و بدل اطلاعات می‌شود، رسانه به شمار می‌آید.»
عضو هیات علمی دانشگاه درباره تاثیر منفی یا مثبت مصاحبه با افرادی که در رسانه حضور پیدا می‌گنند، می گوید: «بنابراین نباید تاثیر منفی یا مثبت مصاحبه با کودکان و افرادی را که بلوغ فکری یا جسمی ندارند، فقط در تلویزیون ببینیم این اتفاق می‌تواند در فضای مجازی یا در خبرگزاری‌هایی که در حال حاضر تولیدات ویدئویی دارند هم اتفاق بیفتد، منتهی چون مخاطبان تلویزیون بیشتر است و عامه مردم به تماشای آن می‌نشینند، حضور این افراد در رسانه‌هایی که مخاطب عوام دارد، ممکن است تبعات منفی و یا مثبت کاذب داشته باشد.»
رییس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه درباره کنترل احساسات در مواجهه با افراد آسیب دیده می‌گوید: «رسانه‌ها باید احساس مسئولیت کنند و در مواجهه با افراد آسیب دیده دچار احساسات نشده و نگاه و تبعات بلند مدت موضوع راهم در نظر داشته باشند و مجری، برنامه خود را طبق غلبه عقلانیت بر منطق و احساسات پیش ببرد نه برای جذب فالور در فضای مجازی و یا جذب بیننده در تلویزیون، فرد یا افرادی را دعوت کنند که تاثیر کوتاه مدت مثبتی برای آن رسانه و فرد داشته باشد اما در بلند مدت آسیب‌های منفی و مخرب بر فرد مصاحبه شونده بگذارد.»
این کارشناس درباره تاثیر فشار رسانه‌ها روی خانواده افراد آسیب دیده توضیح می‌دهد: «ماجرایی که برای این کودک کار پیش آمده است، تنها تاثیرش بر روی خود فرد نیست، بلکه ممکن است خانواده او نیز دچار آسیبی شده باشد که تاثیر بلند مدت بر آنها دارد و این اتفاق و فشار ناشی از آن از آستانه تحمل خانواده‌هابیشتر باشد، بنابراین من فکر می‌کنم هر فردی در هر بخشی از رسانه که حضور دارد و مطالبی را تولید می‌کند، باید درباره پرداختن به موضوع و نحوه برخورد با افراد آسیب دیده، اطلاعتی را داشته باشد و اخلاق حرفه‌ای را هم در نظر بگیرد.»
رسانه حق ندارد از کودک آسیب‌دیده سو استفاده کند
هیچ رسانه صوتی، تصویری و نوشتاری برای دیده شدن محصول خود، حق ندارد از نام و جایگاه افراد و موقعیت آنها سوء استفاده کند، اما گاهی اوقات با این مسئله مواجه می‌شویم که یک برنامه عمدا یا سهوا برای دیده شدن یا برای کمک‌رسانی از موقعیت برخی از افراد استفاده می‌کند. یک برنامه‌ای مانند «ماه عسل» ممکن است برای نشان دادن وضعیت یک کودک آسیب دیده او را به برنامه دعوت کند و عموم مردم را تحت تاثیر قرار دهد اما روی دادن چنین اتفاقی بار حقوقی دارد.
موضوع اینجاست که استفاده از یک کودک آسیب دیده برای کمک گرفتن یا برانگیختن احساسات افراد، با حقوق کودکان تعارض دارد، عبدالصمد خرمشاهی، فعال حقوق بشر، حقوق‌دان و وکیل دادگستری درباره حق رسانه برای پخش تصویر کودکان آسیب دیده زیر ۱۸ سال می‌گوید: «رسانه به هیچ عنوان حق ندارد از کودک، مخصوصا کودک آسیب‌دیده، سوء استفاده کند و با استفاده از این موضوع، احساسات عموم مردم را تحریک کند. زمانی که صحبت از حقوق کودکان می‌کنیم، بحث شخصیت دادن به آن کودک مطرح می‌شود، اگر نواقص، معایب و ایرادات و درماندگی او به هر شکلی بزرگ‌نمایی شود، به شخصیت کودک لطمه می‌زند، ممکن است آن کودک متوجه نشود و یا حتی در ابتدا از موضوع استقبال کند، اما با گذشت زمان تاثیر خود را روی فرد می‌گذارد و این موضوع در تعارض با حقوق او است.»
او درباره نحوه نشان دادن کودکان آسیب‌دیده در تلویزیون می‌گوید: «اگر ما می‌خواهیم از حقوق کودکان دفاع کنیم و موضوع آسیب دیدگی او را مطرح کنیم، می‌توانیم کودکان کار، زباله‌گرد و هر مورد دیگری را به صورت منشوری نشان دهیم که آنها شناخته نشوند. کودک به افراد زیر ۱۸ سال گفته می‌شود که اگر در رسانه حضور پیدا کنند و از آنها سوالی بپرسیم که شخصیت کودک زیر سوال برود، با هیچ معیار اخلاقی مطابقت ندارد.»
او درباره کمک رسانه و مردم برای حل مشکل افراد آسیب‌دیده می‌گوید: «من فکر می‌کنم مطرح کردن موضوع آسیب‌دیدگی کودکان در رسانه عملکردی است برای جلب مخاطب، اگر قرار است که به این افراد کمک شود، دولت باید یک‌سری از نهادهای خاص را تقویت کند. این‌که ما با این استدلال کودکان را به رسانه بیاوریم که مشکلات او مطرح شود تا یک نهاد و یا شخص حقیقی و حقوقی از او حمایت کند، یک نمایش است. اگر قصد کمک به این افراد است، باید مشخصات او محفوظ بماند اگر نمایش داده شود این مشکلات به وجود می‌آید و بعدها آن کودک لطمه می‌خورد.»
خرمشاهی، درباره تاثیرگذاری رسانه‌ها روی خودکشی رضا می‌گوید: «این موضوع باید به صورت کارشناسانه بررسی شود که آن کودک از حضور در برنامه تلویزیونی، چند درصد لطمه خورده و احساس حقارت کرده است، اگر بررسی شود، قطعا حضور رضا در این برنامه تلویزیونی، در رخ دادن این اتفاق، بی تاثیر نبوده و حتی ممکن است آن برنامه به درستی با مسئله رضا مواجه نشده باشد.»
این وکیل درباره نحوه کمک‌رسانی اشتباه رسانه برای حمایت از کودکان می‌گوید: «نحوه کمک به این صورت، در رسانه، نه تنها کمک‌کننده نیست، بلکه باعث زیر سوال رفتن شخصیت کودکان و تحقیر آنها می‌شود و این موضوع روش مناسبی نیست، اگر قرار است از این کودکان حمایت شود باید از طریق سازمان‌های مربوطه اقدام صورت گیرد نه رسانه ملی که چندین میلیون نفر با رفتارها و عقاید گوناگون آن را تماشا می‌کنند.»
او در پایان می‌گوید: «پرسش اصلی این است، آیا این کودک یا امثال او حتما باید در رسانه حضور پیدا کنند تا مشکلاتشان حل شود؟ این اتفاق جدای از پیامدهای منفی که دارد، حکم قرص مسکن را دارد. باید کار اساسی را انجام داد، شاید سوء نیتی در کار نبوده است، اما راه و روش جلب حمایت دولت و مردم از طریق رسانه نباید این‌گونه باشد و رسانه‌ای مانند تلویزیون نحوه برخورد با این مشکلات را باید یاد بگیرد.» / خبر آنلاین آخرین قیمت های بازار ایران را اینجا کلیک کنید.
ارسال نظر