قدیمی‌ترین بنای خشتی جهان در نزدیکی تهران+تصاویر

قلعه ایرج دژی باستانی است که در ضلع شمالی بزرگراه شهدای پرواز شهرستان پیشوا و در نزدیکی روستای عسگرآباد عباسی قرار دارد؛ روستای عسگرآباد عباسی در فاصله یک کیلومتری شرق ورامین و در محدوده خدماتی فرمانداری شهرستان پیشوا و در 35 کیلومتری جنوب شرقی تهران در دل دشتی وسیع و با صفا قرار دارد، مناظر طبیعی و بافت قدیمی روستای عسگرآباد و خشت‌های سر به فلک کشیده قلعه ایرج آن را به یکی از عظیم‌ترین دژهای تاریخی کشور تبدیل کرده است.

قلعه ایرج یا قلعه گبری یکی از بزرگ‌ترین قلعه‌های ایران

قلعه ایرج که افراد محلی به آن «قلعه گبری» می‌گویند، بزرگ‌ترین قلعه خشت خام در استان تهران، ایران و جهان شناخته می‌شود، قلعه‌ای با ارتفاع بیش 15 متر مربوط به دوره ساسانی، هرچند آثار کشف شده از این قلعه کهنسال و شگرف دارای قدمتی بیش از 3 هزار سال هستند و این آثار فرضیه بازسازی و مرمّت قلعه در دوره ساسانی را قوت بخشیده است؛ اما قلعه ایرج با وجود این قدمت فراوان و وسعت بیش از 200 هکتار همچنان در غربت به سر می‌برد.

این قلعه از نظر زمانی هزار سال قبل از به دنیا آمدن مسیح(ع) و حدود 1500 سال قبل از تولد پیامبر اسلام(ص) بنا شده است؛ ساکنان این قلعه زرتشتی بوده‌اند و عنوان قلعه گبری نیز به همین خاطر به آن اطلاق می‌شود؛ زیرا گبر در لغت به پیروان دین زرتشتی گفته می‌شود.

این قلعه علاوه بر داشتن ارزش تاریخی دارای ارزش ممتاز فرهنگی- ادبی نیز هست؛ به این معنا که کسی عظمت این بنای کهن را درمی‌یابد که شاهنامه فردوسی را خوانده باشد و با شخصیت ممتازی چون «فریدون» آشنا باشد؛ در کتاب مقدس زرتشتیان جمله‌ای آمده است که عین جمله چنین است: « و چهاردهمین کشور با نزهتی که آفریدم وارنای چهارگوش است محل تولد فریدون، قاتل The Murderer اژی دهاک».

وارنای چهارگوش همین قلعه ایرج یا قلعه گبری است و از لحاظ زبان‌شناسی نیز محققان اثبات کرده‌اند «ورامین» واژه تغییریافته از ریشه «وارنا» است؛ اما اکنون این سوال مطرح می‌شود که فریدون کیست؟ کار مهّم او چه بوده است؟ فردوسی در شاهنامه چگونه او را معرفی می‌کند؟ شاید بتوان گفت مهّم‌ترین اقدام فریدون مقابله با ظلم و ستم پادشاه دوران خودش می‌باشد که خلاصه داستان به این شرح است:

فردوسی به پادشاه ستمکاری اشاره می‌کند به نام ضحاک(اژی دهاک) که به خاطر رسیدن به سلطنت، پدرش را می‌کشد و شاه می‌شود؛ روزی شیطان Evil در ظاهر آشپز دربار به حضور ضحاک می‌رسد و از وی اجازه می‌خواهد دو شانه شاه را ببوسد؛ شاه به او اجازه می‌دهد و شیطان دو بوسه به شانه ضحاک می‌زند و از جای آن دو بوسه دو مار بیرون می‌آید و پس از مدّتی دیگر شیطان در ظاهر طبیب به شاه مراجعه می‌کند و می‌گوید برای اینکه این دو مار به تو آسیبی نرسانند هر روز باید مغز سر دو جوان از این کشور را به مارها بدهی تا بخورند و به تو آسیبی نرسانند.

ضحاک ستمکار نیز هر روز دو جوان را بدست جلاد می‌سپارد و آشپز دربار مغز آن دو جوان را برای مارها آماده می‌کرد؛ ستم‌های فراوان ضحاک سبب نارضایتی‌های فراوان شد و چون در خواب دیده بود که شخصی به نام فریدون بساط حکومت او را برخواهد چید، مدام دنبال چنین شخصی بود تا اینکه پدر فریدون را به قتل Murder رسانید(که نام پدر فریدون آبتین بود) و مادر فریدون که فرانک نام داشت، فریدون نوزاد را برداشت و به مرغزاری فرار Escape کرد و دست مأموران ضحاک به او نرسید.

تا اینکه فریدون به سن جوانی رسید و ماجرای قتل پدر را از مادر شنید و از آنجا که نژادش به شاه تهمورث می‌رسید خود را سزاوار شاهی و حکومت دید و با لشکری قوی به سمت ضحاک حمله‌ور شد و ضحاک هم که به دلیل ظلم‌های فراوان دشمنان دیگری چون کاوه آهنگر داشت، سرانجام توسط فریدون دستگیر شد و فریدون (که زادگاه او قلعه گبری است) ضحاک را به کوه دماوند می‌برد و آنجا در تنهایی مطلق ضحاک را به بند می‌کشد و گویا سروشی در جان فریدون گفته بود که چون ضحاک نحس است خون او را بر زمین مریز؛ بلکه او را به بند بکش تا از تنهایی و گرسنگی و تشنگی در عذاب باشد.

ویژگی‌های قلعه ایرج

این دژ مستحکم که در سال 82 و با شماره 9835 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، با ابعادی در حدود 1440 در 1280 متر بر روی بلندترین قسمت محیط اطراف بنا شده و قرار گرفتن بر روی این بلندی به جهت تسلط از درون قلعه بر محیط اطراف می‌باشد و همین عامل سبب عظمت فزاینده قلعه ایرج است؛ این قلعه دارای چهار دروازه برای رفت و آمد به درون قلعه بوده که اکنون تنها دروازه اصلی آن باقی مانده است.

کلایس، باستان‌شناس اروپایی در مورد قلعه ایرج گفته است: «ابعاد داخلی شمال- جنوب قلعه ایرج 1214متر و ابعاد شرقی- غربی آن 1150 متر است که با هیچ یک از قلعه‌های خشتی و تاریخی جهان قابل مقایسه نیست.»

فرم مهندسی و معماری قلعه اصلاً شبیه بناهای اسلامی نیست و این امر نشان از قدمت بسیار بالای آن دارد، این دژ به شکل مستطیل بوده و با خشت و گل ساخته شده و خشت‌های بکار رفته در این قلعه بزرگ و در ابعاد 60 در 25 سانتی‌متر است.

حصارهای قلعه ایرج ضخامتی بین 17 تا 22 متر دارند و بر روی حصار قلعه دو برج وجود دارد که برای نگهبانی از قلعه استفاده می‌شده، اغلب مورخین بر این عقیده هستند که این دژ بزرگ استفاده نظامی داشته و در واقع یک پادگان بزرگ نظامی محسوب می‌شد.

نظر مورخین بر این است که قلعه ایرج یک دژ نظامی بوده که نظامیان در آن مستقر بوده‌اند، گرچه دقیقاً مشخص نیست کدام سلسله و در چه تاریخی آن را بنا کرده است، بعضی ساختمان قلعه را مربوط به کیانیان می‌دانند که آن را برای جلوگیری از حمله تورانیان ساخته‌اند و برخی دیگر این قلعه را دژ نظامی بزرگی دانسته‌اند که در اطراف آن قلعه‌های نظامی کوچک‌تری پراکنده بوده و این قلعه برای دیده‌بانی و هماهنگی بین قلاع اطراف آن استفاده می‌شده است.

بین برج‌های دیده‌بانی راهروهایی درون دیوارها وجود داشته که برج‌ها را به یکدیگر متصل می‌کرده، ضخامت این راهروها طوری است که امکان حرکت ارابه‌های نظامی و ادوات جنگی بین آن‌ها وجود داشته است و از نظر امنیتی طوری طراحی شده که هرگونه رفت و آمد درون این راهروها و انتقال سرباز در آن از بیرون قلعه احساس نمی‌شده و دشمن احتمالی در شرایط محاصره قلعه از جنب و جوش‌های نظامی درون دژ بی‌اطلاع می‌مانده است.

در گذشته اطراف این قلعه خندقی حفر بوده که اکنون برای استفاده‌های زراعی هموار شده است، در زمان دفاع در قلعه درون این خندق‌ها آب رها می‌شد که دسترسی به قلعه را ناممکن می‌ساخت، تأمین آب برای پر کردن خندق‌های قلعه ایرج از رشته قنات آجربس بوده که از همین قنات زمین‌های قلعه نیز سیراب می‌شدند.

راه دسترسی به قلعه ایرج

برای دیدن قلعه ایرج باید به نزدیکی دو شهرستان پیشوا و ورامین در استان تهران بروید و سری به روستای عسگرآباد عباسی شهرستان پیشوا بزنید؛ این قلعه در سمت شمال جاده ارتباطی ورامین به پیشوا قرار دارد.برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.