فرار مغزها از ایران / چرا نخبگان مهاجرت میکنند؟

به گزارش رکنا؛ برنامه این هفته گفت و گوی علمی رادیو گفت وگو به تهیه کنندگی نادر بنی صفار و گویندگی امیرجبلی به موضوع چگونگی شناسایی و هدایت استعدادهای برتر استان های کشور پرداخت.

درابتدای این برنامه صحبت هایی از مقام معظم رهبری درباره نخبگان و چگونگی شناسایی، هدایت و قدردانی از آن ها پخش شد و در ادامه دکتر علی تهمک پژوهشگر و محقق حوزه کار و مهاجرت و دکتر مهدی بی طرفان دبیر انجمن علمی پدافند غیرعامل ایران و دکتر صدیقه صائمیان رئیس شورای سیاست گذاری مجله علمی مدیریت ایران نظرات کارشناسی خود را دراین زمینه بیان کردند که در ادامه می خوانید.

کدام نسل جامعه بیشترین تعداد نخبه را دارد؟

دکتر علی تهمک، پژوهشگر حوزه کار و مهاجرت گفت : نخبه به معنای برگزیده هرشخصی درهر تخصصی است. نخبه شخصیتی ممتاز ودانا با استعدادهای فوق العاده است.

شیوه ها و نظریه های زیادی در زمینه حفظ نخبه وجود دارد اما حالا باید به واقعیت هایی که در جذب و دفع نخبه وجود دارد توجه کنیم؛ پس اگر می خواهیم به نخبه پروری و سپس حفظ و جذب نخبه در جامعه بپردازیم باید ببینیم در لایه های اجتماعی در کدام نسل نخبه بیشتری وجود دارد.

این پژوهشگر حوزه کار و مهاجرت در توضیح نسل های مختلف اجتماع می گوید: اولین نسلی که بیشتری نخبه را دارد نسل Y است این نسل سنین 25 تا 40 سال را تشکیل میدهند. نسل Y پدران نسل α (آلفا) هستند. گروه دیگر نسل Z  هستند که سنین بین 13 تا 25 سال را تشکیل می دهند و بعد از نسل Y بیشترین نخبه را دارند. هویت نسل Z بومی دیجیتال است. گروه سوم نسل X است، این نسل سنین 40تا 55 سال جامعه هستند و پدران نسل Z  هستند. نخبه هایی که درنسل X داریم یا قبل تر مهاجرت کردند یا به کارگماری شده اند یا تلف شده اند. نخبه های گروه بعد که نسل α (آلفا) نام دارند سنین زیر 14 سال هستندکه هنوز استعدادیابی نشده اند.

نخبه های ناراضی میروند

دکتر علی تهمک، پژوهشگر حوزه مهاجرت درباره شناسایی استعدادها می گوید: بیش ترین نخبه های ناراضی که نمیتوانیم آن ها را در کشور نگه داریم جزو نسل Y و نسل Z  هستند و چون هویت نسل  Y اقتصاد و خانواده است و عمده نگرانی آن ها آینده فرزندان و درآمد است یعنی اگر ما این هویت را محدود کرده باشیم و به عمده نگرانی هایشان دامن زده باشیم آن ها تصمیم می گیرند از کشور خارج شوند. هویت نسل Z بومی دیجیتال است و عمده نگرانی آن ها چشم انداز تحصیلی و آینده شغلی است وقتی نتوانیم آن ها را قانع کنیم آن ها هم ناراضی هستند و از کشور خارج می شوند.

این پژوهشگر با بیان اینکه وظیفه حکومت ها این است که زمینه لازم برای رشد نخبه ها با علم روز دنیا را فراهم کند گفت: ایران جزو 10 کشور برتر دنیا در تعداد دانشجو در 10 دانشگاه برتر آمریکا و دنیاست. برای کشورهای دنیا این موضوع به فرصت تبدیل شده اما برای ما معضل است؛ چون تمامی این کشور ها به جز ایران جزو G20 هستند یعنی جزو بیست کشور برتر اقتصاد دنیا هستند و فقط ایران در جمع آن ها نیست. کشورهای دیگر خودشان حامی نخبگانی که مهاجرت می کنند هستند و بعد از بازگشت نخبگان به کشورشان بیش ترین امکانات استخدامی را در اختیارشان قرار می دهند اما در ایران حمایت نمی شوند. همچنین نخبگان کشورهای دیگر از تمام اقشار جامعه هستند اما در ایران نخبگان جزو قشر متوسط رو به بالا هستند.

شکوفایی استعداد نخبگان فقط در قشر متوسط رو به بالا

دکتر علی تهمک اظهار کرد: پس نخبگان قشر متوسط رو به بالا در کشورهای دیگر تحصیل می کنند و استعدادشان شکوفا می شود و متاسفانه در خدمت کشورهای دیگر قرار می گیرند و دیگر به ایران باز نمی گردند اگر هم بازگردند بعد از مدتی مجددا مهاجرت می کنند. پس اینها قشر متوسط رو به بالا هستند که با این وضعیت ارز توانایی مهاجرت و تحصیل در کشورهای دیگر را دارند. متاسفانه ما قشر نخبه ای داریم که در طبقات متوسط و پایین جامعه هستند و متاسفانه در داخل ایران نیز پست های مدیریتی نمی گیرند که من نامشان را نخبه های تلف شده می گذارم.

امیدواری کلید قفل مهاجرت

وی افزود: برای اینکه بتوانیم نخبگان را در کشور حفظ کنیم هیچ راهی نداریم به جز اینکه به نخبگان هویت و امیدواری بدهیم و عمده نگرانی هایشان را حل کنیم.

دکتر علی تهمک، پژوهشگر حوزه کار و مهاجرت با رد این موضوع که هدایت فرزندان به سمت رشته های تجربی و ریاضی یک آسیب است می گوید: رشته های علوم پزشکی و مهندسی در بسیاری از کشورهای دنیا درآمد بالایی دارد اما چه اتفاقی افتاده که باز هم به سراغ علوم انسانی می روند؟ در کشورهای دیگر وقتی نخبگانشان به کشور باز می گردند پست های مدیریتی می گیرند و پست های عملیاتی تر را در اختیار نخبه های جذب شده از کشورهای دیگر می گذارند پس حمایتی تمام قد می کنند.

دکتر علی تهمک افزود: وگرنه هیچ کسی و هیچ نخبه ای از روی دلخوشی مهاجرت نمی کند. مثلا نسل Y  اکثرا می گویند از ما که گذشت برای آینده فرزندانمان مهاجرت می کنیم. نسل Z می گوید اینجا بمانیم که چکار کنیم وقتی آینده ای نداریم.

این پژوهشگر حوزه مهاجرت اظهار کرد: نخبه های ایرانی که باید در کشورمان سمت مدیریتی بگیرند تلف می شوند و اینگونه می شود که نخبه های عملیاتیمان در اختیار کشورهای دیگر قرار داده می شوند و نخبه های مدیریتی ما هم متاسفانه در کشور تلف می شوند پس خانواده ها در این زمینه تقصیری ندارند.

درادامه این برنامه دکتر مهدی بی طرفان، دبیر انجمن پدافند غیرعامل ایران با اشاره به اینکه در کشور ایران موفقیت های علمی به دلیل برنامه ریزی است که در کشور توسط متولیان امر انجام شده اظهارکرد: بنیاد علمی نخبگان و آموزش و پرروش تاثیر زیادی در شناسایی و موفقیت استعدادهای درخشان کشورداشته اند.

دبیر انجمن پدافند غیرعامل ایران با ذکر مثالی ادامه داد: در دنیا شرکت های خصوصی هم تاثیر زیادی در شناسایی استعدادها دارند؛ نمونه آن تیم ملی فوتبال کشور فرانسه است که با شناسایی استعدادهای فوتبال کشور آفریقا تیم ملی خود را تقویت کرده است، یا کشورهای اروپایی به جای اینکه برای نخبگان کشور خود از اول هزینه کنند می آیند نخبه ها را درکشور های دیگر شناسایی می کنند و با آنها ارتباط می گیرند و مزایا در اختیارشان می گذارند و از آنها استفاده  می کنند.

دکتر بی طرفان تصریح کرد : در ایران در مدارس و بنیاد نخبگان کارهای خوبی صورت گرفته اما باز هم ناقص است در کشور ما استعداد ها شناسایی می شوند برای آنها زحمت کشیده می شود اما درنهایت کشور های خارجی از آنها استفاده می کنند. پس ما درشناسایی نخبگان خوب عمل می کنیم اما در به کارگیری نخبگان ضعف شدیدی داریم.

وی بابیان اینکه بنیاد ملی نخبگان بین استعداد برتر و نخبه تفاوت قائل است افزود : استعداد برتر کسی است که بتواند با توانایی های ذاتی خود در آینده به نخبه تبدیل شود؛ اما نخبه کسی است که در حوزه فرهنگی، اقتصادی و علمی بتواند کاری تاثیرگذار را درجهان عرضه کند.

دبیرانجمن پدافند غیرعامل ایران با اشاره به مشکل فرهنگی که در کشور وجود دارد گفت: تمام خانواده ها میخواهند یا فرزندانی نخبه در زمینه مهندسی داشته باشند یا فرزندشان دکتر بشود؛ پس درجامعه علمی کشورمان علوم انسانی و علوم پایه مظلوم واقع شده است و نتیجه می گیریم که روند هدایت نخبگان در کشور مشکل دارد.

دکتر بی طرفان با اشاره به امتیازهایی که برای نخبگان درنظر گرفته شده ادامه داد: تمرکز بنیاد ملی نخبگان برروی اهدای وام، سربازی و معرفی به عنوان هیئت علمی است که عملا این امتیازها دغدغه های آینده نخبگان را برطرف نمی کند.

مشکل دیگری که در کشور ما وجود دارد این است که دانشگاه های ایران مسئله محور نیستند و به مسئله های بومی کشور در مقاله های علمی دانشجویان پرداخته نمی شود و نخبگان ما به مسائلی که درکشور های دیگر وجود دارد می پردازند.

دکتر صدیقه صائمیان، رئیس شورای سیاست گذاری مجله علمی انجمن مدیریت ایران که مهمان دیگر این برنامه بودگفت: برای جذب نخبگان کانون هایی وجود دارد که نخبگان را ارزیابی و جذب می کنند سازمان های کشور در حفظ و نگهداری نخبگان و استعدادها خوب عمل نمی کنند و به مرور زمان استعدادها نادیده گرفته می شوند.

به گفته رئیس شورای سیاست گذاری مجله علمی انجمن مدیریت ایران، مسائل مالی یک بخشی از خواسته با استعدادهاست و نمره بالایی ندارد و انگیزه های غیرمالی مثل ارزش گذاری، استقلال رای، ارائه نوآوری، نبود موانع در راه پیشرفت نمره بالایی در زمینه جذب نخبه دارند.