غذاهای اصیل پایتخت را بشناسید/ طهرونی‌ها چه می‌خوردند؟

به گزارش رکنا، سور خورش خورشی در عروسی، چرب شیرین و رشته پلو برای شب‌عید، سبزی پلو با ماهی چهارشنبه‌سوری، خورش کلشک در هفتم محرم و...نمونه‌ای از خواراک تهرانی‌ها در مناسبت‌های مختلف بوده است. خوراکی که به گفته پژوهشگران نقش­ زیادی در زندگی و سلامت جسمی و روانی انسان‌ها داشت.

در کتابی جوانب فرهنگی و اجتماعی خوراک های اصیل و قدیمی و بومی تهران قدیم از دوره صفویه و به‌خصوص قاجاریه تا معاصر بررسی شده است. همچنین کارکردها و نقش خوراک‌ها در مسائل اجتماعی و فرهنگی و روزمرگی از گذشته‌های پایتختی تهران قدیم تا معاصر را مورد توجه قرار داده و در ادامه هم به مباحث مردم‌شناسی و فرهنگی درزمینه نامداران و بانیان خوراک تهران قدیم، خوراک در کتاب‌های و متون تاریخی تهران قدیم و خوراک سفرنامه‌ها و تجربیات سیاحان خارجی، پیشه‌های مرتبط با غذا در تهران قدیم، آداب و رسوم و فرهنگ مردم تهران مانند خوراک‌های نوروز و چهارشنبه‌سوری و شب چله و... پرداخته شده است.آماری از تعداد خوراک مردم تهران وجود ندارد ولی تحقیق‌ها نشان‌دهنده تنوع و فراوانی غذاهاست که شامل خوراک‌ها و مناسبت‌های پخت و پز، شیرینی‌ها، شربت‌ها و نوشیدنی‌ها، انواع نان، مربا ، چاشنی، ترشی، شیره، گیاهان خوراکی،انواع عرق گیاهی، سردنوش‌ها، دمنوش ها و... می‌شود.

لواش پزی زمینی| نان یکی از خوراک تهرانی‌ها

در پژوهش صورت گرفته نشان داده شده که بیشترین خوراک‌ها در تهران قدیم و آبادی‌های قدیم ونک، طرشت، تجریش، پس قلعه، اوین، فرحزاد، نارمک، قلهک و... طبخ می‌شد. همچنین محدوده‌های مانند میدان راه‌آهن، چهارراه مختاری، چهارراه گمرک، قلعه وزیر، چهارراه معزالسلطان، پل امیربهادر، امیریه، انتظام، منیریه، مهدیه، البرز، گمرک، امین‌الدوله (خیابان ری)، پیچ شمرون، خیابان صفی علیشاه، مسجد سپهسالار، سرچشمه، میدون توپخونه، محله‌های بازارچه، سرچشمه و سنگلج و آبشار و... محل عرضه غذاهای تهران بودند.

غذای قاجار و رجال و دیوانیان با مردم متفاوت بود به‌عنوان مثال هر سال برای مراسم آش‌پزان ناصرالدین شاه عده زیادی در بزرگان مملکتی مانند اعیان، برادران شاه و صدراعظم گردهم می‌آمدند. در سطح عمومی هم پاتوق و دیدارهای روزانه مردم در دکان‌های عرضه خوراک از جمله کله‌پزی‌ها، چلوخورشتی‌ها، کبابی، آشی، قهوه‌خانه‌ها و کافه‌ها بود که باعث می‌شد مردم و به‌ویژه صاحبان مشاغل آن روزگار مانند بناها، شیروانی کوب‌ها، کارگرها دورهم جمع شوند و برای هم حتی کاریابی کنند. یک موضوع قابل هم درباره دوره‌گردهاست. آنها عامل تهیه مایحتاج غذای مردم شهر بودند. به همین دلیل ارتباطات گسترده به‌خاطر چرخش در محله‌ها داشتند.

دربار سلطنتی مشغول طبخ آش ییلاقی

بیشترین غذاهایی که ماندگار شده را در دوره قاجاریه و به‌ویژه دوره پهلوی اول (دهه‌ای ۲۰ و ۳۰ خورشیدی) می‌بینیم چون با رشد و گسترش پایتخت روبه‌رو بودیم. در دوره قاجار و به‌ویژه پهلوی اول به دلیل آستانه‌ گذار، بیشتر مردم به غذای بیرون گرایش پیدا کردند. بنابراین پای مردم به دکان‌های عرضه غذا باز شد. در نتیجه استقبال بالا، غذاهای با کیفیت عالی و خوشمزه ارائه می‌شد و از طرفی این کسب و کار رونق گرفت. تا جایی که از درون بدنه خود شهر و خواه از دیگر مناطق و شهرهای دیگر به پایتخت آمدند. این جمعیت حاصل مهاجرت در خلأ حضور کاری و اقامتی در پایتخت آن روزگار استقبال از خوراک‌پزی‌ها را بالا برد چون نیاز و تقاضا ایجاد شد.

بیعتاً تنوع قومیت موجب تنوع غذایی می‌شود و زنجیره و گستره خوراک را گسترش می‌دهد. در آن دوران هم تعاملات دوسویه بود و باعث رنگارنگی خوراک‌ها شد. اما مهم کیفیت غذاهاست که در نهایت غذایی قالب بر دیگر غذاها می‌شد که با استقبال اکثریت و عموم مردم همراه بود.

در تهران قدیم نوع غذاها زیاد بود. اما در مناسبت‌ها خوراک‌های محله‌ها تقریباً مشترک بود. به‌عنوان مثال در سوگواری‌ها با زرشک پلو با مرغ ، فسنجان، باقالی پلو، عدس پلو، قیمه و چلو مرغ می‌پختند. در عروسی‌ها آبگوشت، خورش قیمه، فسنجان، زرشک پلو با مرغ، قورمه سبزی، چلومرغ، چلو کباب، ته چین و چلوگوشت عرف بود. کاچی و قیماق خوراک‌های پاتختی عروسی به شمار می‌آمد. یا در شب‌عید در بیشتر خانه‌ها چرب شیرین و رشته پلو می‌دیدید. چهارشنبه‌سوری‌ها هم با سبزی پلو و ماهی می‌گذشت.

خوراک نذری‌پزی و دورهمی بانوان

در محرم قیمه، آبگوشت ، قورمه سبزی، حلیم، عدس پلو، شله زرد، آش رشته، حلوا، چلوخورش، آش شله قلمکار ، گوشت قربونی، شربت، خرما، شکر پنیر می‌دادند. در ماه رمضان پخت شله زرد، آش رشته، سوپ، زولبیا، بامیه، شیربرنج، حلیم و آبگوشت مرسوم بود. یا در سفره‌های نذری آش رشته، سبزی پلو، کوکوسبزی، خیار، هندوانه، خربزه، انگور و آجیل مشکل‌گشا، عدس پلو، نان و پنیر و سبزی، حلوا، خرما، شیرینی، خرما و شله زرد وجود داشت.

در مراسم عروسی شمیرانات به‌ویژه در روستاهای آهار، آب نیک و شمیران سورِ گوشتخوری داشتند. یا خوراک‌های پاتختی عروسی ساکنان محله‌های قدیم تهران عروسی کاچی و قیماق بود. یا خوراک محله‌هایی که بیشتر باغ داشتند در شب چله خوشه ‌های انگور، ازگیل، انار دون کرده و گلپر زده، انگور ریش بابا، خربزه، قاووت و... بود.

ثلاً صبح تاسوعا اجتماع بزرگی از زنان در عابر گذر حسینیه کربلایی‌های تهران شکل می‌گرفت. چون در این مکان حلوای نذری پخته می‌شد. مسجد امام رضا(ع) محله نظام‌آباد تهران، به شله‌ زرد پربادام شام غربیانش معروف است. یا روز تاسوعا و عاشورا در تهران عصر قاجار، پلوی ساده و گوشت پخته‌ شده با ادویه آماده می‌شد و در محله دولاب و تکیه چال حلوا می‌دادند.