پدیده گرد و خاک در کشور چگونه مدیریت می شود؟
رکنا: کنترل گردوغبار به تقویت دیپلماسی و ارتباط مؤثر با کشورهایی که در این زمینه تأثیرپذیر هستند، نیاز دارد.
به گزارش رکنا، «وحید جعفریان» مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی درباره ورود توده‌های گرد و خاک به کشور اظهار کرد: پدیده گردوخاک، برای ایران که در کمربند خشک جهانی قرار گرفته است، موضوع جدیدی محسوب نمی‌شود. نکته قابل توجه این است که تعداد طوفان‌های گردوغبار نسبت به گذشته افزایش یافته است و آثار و پیامدهای آن در سطح گسترده‌تر و با شدت بیشتری نسبت به گذشته احساس می‌شود. به همین دلیل نیاز است که یک برنامه جامع و غنی درباره این موضوع تدوین شود و اجرای آن در صدر اولویت‌های محیط‌زیستی قرار گیرد.
مدیریت گردوغبار با استفاده از ظرفیت‌های کنوانسیون محیط‌زیستی
وی ادامه داد: پدیده گردوغبار در سطح بسیار گسترده‌ای اثرات خود را نشان می‌دهد و همانند طوفان‌های ماسه‌ای نیست که حرکت ماسه‌های روان، موجب مسدود شدن یک‌راه و راه‌آهن یا تخریب عرصه کشاورزی در یک نقطه خاص شود؛ بلکه پس از شکل‌گیری می‌تواند هزاران کیلومتر را متأثر کند و این موضوع باید به‌عنوان اولویت‌های جدی در صدر برنامه‌ریزی‌های محیط‌زیستی کشور قرار گیرد.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی کشور تأکید کرد: به‌منظور کنترل گردوغبار، به تقویت دیپلماسی و ارتباط مؤثر با کشورهایی که در این زمینه تأثیرپذیر هستند، نیاز داریم. یکی از مهم‌ترین ابزارهایی که به دیپلماسی گردوغبار کمک می‌کند، استفاده بهتر از ظرفیت‌های کنوانسیون محیط‌زیستی است که این پدیده مرتبط با حوزه فعالیتی آن‌ها است.
وی با اشاره به اینکه سه کنوانسیون تغییرات اقلیمی، بیابان‌زدایی و تنوع زیستی به‌عنوان کنوانسیون‌های «ریو» شناخته می‌شوند، اظهار کرد: کنوانسیون‌های دیگر مانند کنوانسیون رامسر که مدیریت پدیده‌های مرتبط با تالاب‌ها را عهده‌دار هستند نیز در برنامه محیط‌زیستی قرار دارند. این کنوانسیون‌ها ابزارهای خوبی هستند برای اینکه کشورها بتوانند همکاری‌های بهتر و مؤثرتری با یکدیگر داشته باشند و یک اقدام منطقه‌ای برای کنترل این پدیده انجام دهند.
جعفریان تأکید کرد: در سطح ملی توجه جدی‌تر به دبیرخانه‌های ملی این کنوانسیون‌ها ضروری است تا این دبیرخانه‌ها از رکود خارج شوند؛ برای دستیابی به این هدف، ضروری است که منابع لازم تهیه و برنامه‌های روشنی تبیین شود تا بتوانند برای دیپلماسی‌ها اقدامات مؤثر انجام دهند و از ظرفیت‌های موجود به‌خوبی استفاده کنند.
ضرورت توجه به چگونگی سازگاری با پدیده گردوغبار در برنامه‌های توسعه کشور
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری افزود: کنترل پدیده گردوغبار مرتبط به سلسله سیاست‌هایی است که ما در منطقه می‌توانیم داشته باشیم. مسئله اصلی چگونگی استفاده از ابزارها و برنامه‌های مشخص برای سازگاری و مواجهه با چنین پدیده‌هایی و تقویت آن‌ها است. این نکته بسیار مهم بوده و در برنامه‌های توسعه کشور موضوع سازگاری پدیده گردوغبار باید مطرح و سیاست‌ها و برنامه‌های متفاوت در این حوزه در بخش‌های مختلف به‌صورت غنی تعریف شود.
تقویت سامانه‌های هشدار سریع برای اثربخشی برنامه‌های اجرایی ضروری است
وی با تأکید بر اینکه در حوزه همکاری‌های منطقه‌ای، تقویت سامانه‌های هشدار سریع ضروری است، اظهار کرد: برای مثال ما نباید ساعت ۱۰ شب برای برنامه روز بعد و اقدامات موردنیاز تصمیم بگیریم، بلکه باید بتوانیم این فرآیندها را زودتر پیش‌بینی و براساس پیش‌بینی و هشدار سریع بتوانیم برنامه‌های موردنیاز را ابلاغ کنیم؛ در این صورت می‌توانیم منتظر اثربخشی‌های بیشتری باشیم.
به گفته جعفریان موضوع سازگاری و تبیین سامانه‌های هشدار سریع می‌تواند در برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای در کنار فعالیت‌های اجرایی مدنظر قرار گیرد.
وی ادامه داد: بعضی از کشورها به لحاظ شرایط سرزمینی، جزو سرزمین‌های بالادستی تلقی می‌شوند و منابع آبی از این کشورها به کشورهای دیگر می‌رود که این موضوع همیشه یک موضوع چالش‌برانگیز و موردبحث و موجب مجادله بین کشورهای همسایه بوده است؛ اگر بخواهیم موضوع پدیده گردوغبار اخیر را که منشأ خارجی داشت و از کشورهای عراق ، اردن و سوریه وارد ایران شده بود را به بحث مدیریت آب ارتباط دهیم، در راستای مدیریت آب کشوری همچون ترکیه هم بسیار نقش‌آفرین است.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری بابیان اینکه نیاز است تا یک برنامه جامع عملی برای مدیریت گردوغبار تعریف شود، اظهار کرد: بهره‌گیری از ظرفیت مجامع بین‌المللی برای ایجاد زمینه همکاری با کشورهای دارای سیاست‌ها و اولویت‌های متفاوت یک نکته بسیار قابل‌توجه است.
تقویت کارگروه مقابله با گردوغبار مطالبه ماست
وی در ادامه با اشاره به نهاد ملی مقابله با گردوغبار در کشور گفت: در ایران یک نهاد و ساختار بین‌بخشی و یک کارگروه ملی گردوغبار وجود دارد که این کارگروه ملی گردوغبار تحت نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست، مسئولیت هماهنگی دستگاه‌های مختلف در مواجهه با این پدیده را در دستور کار قرار داده است و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری هم به‌عنوان یکی از اعضای این کارگروه نقش‌آفرین است و در کنار فعالیت‌های مؤثر، پیشنهادهای خود را نیز به این کارگروه ارائه می‌دهد. تقویت جایگاه این کارگروه مطالبه اصلی ما است تا بتواند با اثرگذاری بیشتری نسبت به مدیریت این پدیده اقدام کند.
تقویت ظرفیت‌های دیپلماسی به‌جای تفاهم‌نامه‌های چندجانبه
جعفریان بابیان اینکه در حوزه فعالیت‌های اجرایی در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری آموخته‌ها و تجارب بسیاری وجود دارد که می‌تواند برای مدیریت این پدیده در اختیار سایر کشورها قرار گیرد، اظهار کرد: مدیریت کاربری سرزمین و پوشش گیاهی جزو برنامه‌هایی است که باید برای کنترل پدیده گردوغبار در نظر گرفته شود و با توجه به قرارگیری این موضوع در حیطه مسئولیت سازمان منابع طبیعی، می‌توان از ظرفیت‌های این نهاد برای تحقق آن بهره برد.
وی ادامه داد: تأکید بر این است که بتوانیم ظرفیت‌های دیپلماسی را در این حوزه تقویت کنیم و تنها به تدوین یک تفاهم‌نامه چندجانبه بین چند کشور که تجربه آن را بارها در سال‌های قبل هم داشتیم، کفایت نکنیم.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با اشاره به اینکه این تفاهم‌نامه‌ها چندان عملی نشدند و نتیجه مطلوبی از آن‌ها حاصل نشده است، اظهار کرد: اگر بتوانیم در قالب منطقه‌ای و با نقش‌آفرینی کنوانسیون‌های زیست‌محیطی موضوع را تبیین و پدیده گردوغبار را مدیریت کنیم، به دستگاه دیپلماسی و وزارت امور خارجه برای تبیین یک برنامه بهتر و قوی‌تر کمک خواهیم کرد.
وی ادامه داد: یکی از فعالیت‌هایی که اخیراً سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری به‌عنوان نهاد هماهنگ‌کننده ملی انجام داده، پروژه‌ای است که با همکاری نهاد کارگزاری قائم در دست اجرا است. در این مطالعه به بررسی اثرات گردوغبار روی محصولات کشاورزی، جنگل‌ها و مراتع پرداخته‌شده است و می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی در اختیار ما قرار دهد.
کاهش کیفیت و امنیت غذایی براثر خیزش گردوخاک
به گفته جعفریان، خروجی‌های این مطالعه که در حال حاضر در دست انجام است، می‌تواند بسیار کمک کند تا به‌صورت کمی و مشخص میزان خسارت و تأثیرپذیری از گردوخاک را دقیق‌تر تشخیص دهیم و تنها به اثرات آن بر عوامل انسانی و شهرها نپردازیم؛ چراکه این پدیده جنبه‌های مختلفی دارد و در سطوح مختلف و به‌خصوص در کشاورزی می‌تواند موجب کاهش تولید، کیفیت و امنیت غذایی شود. در این شرایط با برخورداری از داده‌ها به‌صورت عمیق‌تری می‌توانیم برنامه‌های مناسب تعریف کنیم.
وی درباره فعالیت‌های اجرایی در زمینهٔ کنترل خیزش گردوخاک اظهار کرد: فعالیت‌هایی همچون نهال‌کاری، مدیریت هرز آب و تثبیت مناطق حساس به طوفان‌های ماسه‌ای و گردوغبار که از طریق پروژه‌های مالچ‌پاشی انجام می‌شود در شرایط بحرانی و دشوار می‌تواند کمک کند که ما برنامه‌های اجرایی خود را با کشورهای اطراف به اشتراک‌گذاریم و برنامه‌های مشترکی با آن‌ها اجرا کنیم.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری بابیان اینکه با بومی‌سازی تجارب جهانی و استفاده از ظرفیت‌های غنی علمی کشور، همچنین اشتراک‌گذاری آن می‌توانیم از این ظرفیت‌ها برای مدیریت جامع کشورهای اطراف بهره گیریم، افزود: موضوع گردوغبار و پیامدهای آن می‌تواند ریشه در مدیریت آب هم داشته باشد. اگرچه آثار و پیامدهای اتفاقات برای همه کشورها یکسان نیست، اما اگر یک منطقه‌ای بابت پدیده‌ای ضعیف شود، باقی کشورها نیز از این تأثیرات بی‌نصیب نخواهند بود.
کنترل گردوغبار با نقش‌آفرینی کنوانسیون بیابان‌زدایی
وی افزود: موضوع کنترل گردوغبار به‌عنوان یک اقدام منطقه‌ای بین کشورهای چین، ژاپن، کره جنوبی و مغولستان و با نقش‌آفرینی کنوانسیون بیابان‌زدایی صورت گرفته است و می‌تواند به‌عنوان یک تجربه موفق موردتوجه قرار گیرد؛ ما نیز باید در سطح منطقه‌ای و با توجه به شرایط خاص کشورمان از تجارب بهره بگیریم.
جعفریان در ادامه اظهار کرد: مسئله مهم تقویت جایگاه دیپلماسی در این حوزه‌ها است که این موضوع از اهمیت بسیاری بالایی برخوردار است. با توجه اینکه ترکیه در این حوزه نقش‌آفرینی می‌کند پس نباید از لیست برنامه‌ریزی منطقه‌ای حذف شود و تنها به یک تفاهم‌نامه دوجانبه بین ایران و عراق یا ایران و سوریه اکتفا کنیم.
همکاری ترکیه و عراق در زمینهٔ استقرار سامانه‌های هشدار سریع
وی درباره پیشنهاد ترکیه به عراق برای بیابان‌زدایی اظهار کرد: همکاری ترکیه و عراق در زمینهٔ مشارکت در استقرار سامانه‌های هشدار سریع و خیلی خوب است که پیش از غافلگیری و با چالش‌های بیشتر مواجه‌شدن بتوانیم وضعیت جوی پیش‌بینی کنیم و بر اساس پیش‌بینی‌ها برنامه‌های خود را تطبیق دهیم ولی دستیابی به این هدف نیازمند همکاری در سطوح بالاتر است و باید همگی یک مسئولیت مشترک منطقه‌ای را بپذیریم و بر اساس آن اقدام کنیم.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری تأکید کرد: مدیریت منابع آب و نقشی که کشور ترکیه در تأمین حقابه‌های عرصه‌های پایین‌دست مثل دجله و فرات دارد می‌تواند یک موضوع کلیدی در مباحث مطرح‌شده باشد بنابراین باید با ملاحظات دیپلماتیک و سیاست‌ها تطبیق داده شود و بر اساس آن‌یک هماهنگی جامع انجام شود.
وی ادامه داد: ما باید بتوانیم خودمان را با قواعد و قوانینی که طبیعت حاکم کرده است، تطبیق دهیم و به یک نتیجه مطلوب دست‌یابیم و به بحث مدیریت کلان، یکپارچه و جامع‌نگر در سطوح مختلف ازجمله سطوح مختلف ملی و منطقه‌ای و بین‌المللی توجه داشته باشیم تا بتوانیم به نتایج مطلوب برسیم چراکه اگر برنامه‌ای جامع نداشته باشیم، در درازمدت همه ضرر می‌کنند.
به گفته جعفریان، کشورهای تحت تأثیر و در معرض پدیده گردوخاک موجب شده‌اند تا این موضوع در اولویت سیاست‌ها و برنامه‌های منطقه‌ای قرار داده شود و آنچه معمولاً در مباحث جهانی به آن تأکید می‌شود توجه بیشتر به ملاحظات فرامرزی و فرا منطقه‌ای برای حل بحران‌هایی است که بدون در نظر گرفتن ملاحظات سایرین حل نهایی آن امکان‌پذیر نیست.
نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر برای کنترل پدیده گردوغبار
وی در پاسخ به این پرسش که آیا اقدامات انجام شده در منطقه برای کنترل گردوخاک تاکنون رضایت‌بخش بوده است یا نه، اظهار کرد: ما نسبت به چندین سال گذشته خود پیشرفت بسیاری کرده‌ایم؛ چراکه مطالعات زیربنایی انجام‌شده که چشم‌انداز ما را بسیار روشن کرده است، ولی درگذشته نسبت به شناسایی این پدیده، ابعاد آن و مخاطرات ناشی از آن به‌صورت کمی اشراف چندانی نداشتیم.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی کشور در پایان تصریح کرد: اگر بخواهیم که یک نگاه نتیجه محور به موضوع داشته باشیم، متوجه می‌شویم که همه ما تحت تأثیر گردوخاک هستیم؛ پدیده‌ای که ناشی از تشدید پدیده تغییر اقلیم و بروز رویدادهای حدی است. بنابراین خیلی بیشتر باید برای مدیریت آن اقدام و سرمایه‌گذاری کنیم علاوه بر آن لازم است همکاری‌های بین‌المللی را توسعه دهیم تا بتوانیم بر این پدیده فائق شویم.
سال‌های گذشته در برخی نقاط ایران شاهد طوفان‌های گردوغبار بوده‌ایم اما چند سالی است که این غبارها بیشتر و در سطح گسترده‌تری مشاهده می‌شود؛ به‌قدری شدید که حالا این گردوغبار به نواحی شمالی کشور نیز رسیده است. هفته گذشته در کشور شاهد گردوغبار شدید بودیم به‌گونه‌ای که شاخص آلاینده‌های جوی در برخی استان‌ها همچون تهران به ۵۰۰ رسید و هوای شهر در شرایط خطرناک قرار گرفت. در چنین شرایطی اهمیت مقابله گردوخاک دوچندان شده است.
ارسال نظر