از تاکید بر مطالعات اجرا تا توجه به هویت ملی تئاتر ایران

به گزارش رکنا به نقل از روابط عمومی اداره کل هنرهای نمایشی ، سمینار پژوهشی چهل و دومین جشنواره بین المللی تئاتر فجر به دبیری نرگس یزدی، ساعت 15 روز گذشته (شنبه 30 دی)، با حضور مهدی حامدسقایان (دبیر جشنواره) و جمعی از پژوهشگران، هنرمندان و دانشجویان علاقه‌مند به حوزه پژوهش در تالار مشاهیر برگزار شد.

بهروز بختیاری و سپیده ضیایی، محمدرضا رسولی، سیدجواد روشن، ماروین کارلسن و بروس مک‌کناچی پژوهشگرانی بودند که در این رویداد هنری به ارائه پژوهش خود پرداختند.

تاکیدی بر تغییر روند سیاست‌گذاری جشنواره فجر

«نقش جشنواره‌های تئاتر در سیاست‌گذاری فرهنگی براساس نظریه سیاستگذاری رویداد با نگاهی به تحلیل محتوای کیفی جشنواره بین‎‌‌المللی تئاتر فجر و جشنواره آوینیون»، عنوان اولین پژوهشی بود که توسط محمدرضا رسولی ارائه شد.

در این پژوهش، به مقایسه 6 عنصر تاثیرگذار بودجه، مدیریت، همکاری و همراهی نهادهای خصوصی، مداخله دولت، رویکرد و فراخوان در دو جشنواره تئاتر فجر و آوینیون پرداخته شد.

رسولی بر این موضوع اشاره داشت که سیاست‌گذاری رویداد در جشنواره تئاتر فجر، موقتی و در جشنواره تئاتر آوینیون به صورت دوره‌ای با بازه مشخص زمانی است.

پژوهشگر در نتیجه این مقایسه بر لزوم توجه و نگاه حمایتی دولت به جشنواره، همراهی بخش خصوصی، اعلام جزئیات بودجه و شفاف‌سازی، تغییر در اساسنامه جشنواره تئاتر فجر  و سیاست‌گذاری رویداد تاکید کرد.

پیشنهادات اجرایی براساس نیازهای امروز تئاتر ایران

سیدجواد روشن، در ادامه این برنامه به ارائه پژوهش «بررسی ساختاری و روند تغییرات در برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر طی دوره‌های 32 تا 42 با تمرکز بر بخش نمایش‌های صحنه‌ای» پرداخت.

او در این بررسی‌ براین نکته تاکید داشت که «جشنواره بیش از آنکه متکی بر سیاست‌های کلان هنرهای نمایشی باشد، قائم به نظر مدیران وقت تئاتر و دبیران جشنواره در ادوار مختلف است».

پژوهشگر با روش توصیفی-تحلیلی و همچنین روش جمع‌‌آوری اطلاعات براساس تحقیقات میدانی و مطالعات و گردآوری کتابخانه‌ای با نگاهی کاربردی به بررسی ساختار جشنواره فجر پرداخته بود و در ادامه پیشنهاداتی برای برگزاری موثرتر جشنواره تئاتر فجر متناسب با انتظارات و نیازهای امروز تئاتر ایران در سال‌های آتی ارائه داد.  

اهمیت حفظ هویت ملی در مقوله جهانی شدن تئاتر

سومین پژوهش اراده شده در این رویداد، «پژوهشی آسیب‌شناسانه در باب تاثیر عملکرد جشنواره تئاتر فجر بر جهانی شدن تئاتر ایران» به نویسندگی مشترک سپیده ضیایی‌نژاد و بهروز محمودی‌بختیاری بود.

در این پژوهش، اهمیت حفظ هویت ملی در مقوله جهانی شدن به عنوان پدیده‌ای چند بعدی که بیانگر محو شدن مرزهای جهان و حرکت تدریجی به سوی همگونی در عرصه‌های مختلف است، مورد توجه قرار گرفت.

این پژوهش در راستای ارائه تحلیل و بررسی برای جهانی شدن تئاتر ایران به‌منظور افزایش تاثیر مادی و معنوی این هنر در جهان معاصر بود.

توجه به مطالعات اجرا از زبان پژوهشگران بین‌الملل

پس از پایان این بخش، نوبت به ارائه دو پژوهشگر بخش بین‌الملل، ماروین کارلسن و بروس مک‌کناچی (از آمریکا) رسید تا به ارائه مقالات خود در زمینه مطالعات اجرا به عنوان مقوله‌ای بینارشته‌ای و پیوندی بین پژوهش و اجرا بپردازند. ارائه پژوهش‌های این دو پژوهشگر از طریق ویدیو انجام شد.

ماروین کارلسن، نظریه‌پرداز آمریکایی در حوزه مطالعات تئاتر و همچنین مولف آثاری چون «پرفورمنس: درآمدی انتقادی»، «صحنه تسخیر شده»، «تئاتر و اسلام» و «نظریه‌های تئاتر» است.

کارلسن در این سمینار، پژوهش خود با عنوان «مطالعات اجرا و تمرکززدایی از متن دراماتیک» را ارائه داد.

او در این پژوهش با بیان اینکه تئاتر به لحاظ سنتی، متضمن فرم و سنت خاص غربی است از تاکید این هنر بر به اجرا درآوردن متن و تاکید بر ادبیات نمایشی سخن گفت.

این پژوهشگر، با اشاره به نگاه متفاوت هنرمندان قرن حاضر تعریفی از مفهوم اجراهای جدید ارائه داد و به توضیحاتی درباره تفاوت اجراهای مدرن با اجراهای سنتی در نگاه‌شان به ادبیات دراماتیک و متن پرداخت.  

براین اساس، اجرا در قرن حاضر، معنای گسترده‌تری را شامل شده و تمامی رویدادهای شفاهی فرهنگی را که در فرهنگ‌های مختلف به شیوه های گوناگون به نمایش گذاشته می‌شود، در برمی‌گیرد. در واقع این تمرکززدایی از متن به سمت اجرا، دایره وسیع‌تری را به لحاظ جغرافیایی و فرهنگی شامل می‌شود.

توجه اجراهای تئاتر کلاسیک بر متن و اجراهای تئاتر قرن حاضر بر فرم و حرکت با نگاهی به تعزیه به عنوان هنری اجرایی که تاکید بر متن را از بین برده است، پایان بخش این پژوهش بود.

بروس مک‌کناچی، استاد مطالعات تئاتر و اجرا در دانشگاه پیتسبورگ آمریکا و مولف آثاری چون «تفسیر گذشته تئاتری»، «اجرا و شناخت» و «درگیر کردن مخاطبان: رویکردی شناختی به تماشاگری در تئاتر»، دیگر پژوهشگر شرکت‌کننده در این رویداد بود که با ارائه پژوهش خود پرونده این رویداد را به پایان رساند.

او در نشست پژوهشی چهل‌ودومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، با ارائه پژوهش «چشم‌اندازی تکاملی و شناختی بر لذت بردن از جشنواره‌های تئاتری بین‌المللی» به توصیف توانایی‌های شناختی و تکاملی  مخاطبان در مواجهه با اجرا پرداخت.

بر اساس این پژوهش، مخاطب برای فهم و درک یک اجرای تئاتری می‌تواند به سه عنصر اصلی داستان، همدلی و عواطف توجه داشته باشد.  

به گفته او، اپیزودهای عاطفی مهم، بخش‌های اصلی معناسازی در تئاتر هستند که تماشاگر می‌تواند برای درک بهتر تئاتر به آن مراجعه کند.   

چهل‌و‌دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با ریاست کاظم نظری و دبیری مهدی حامدسقایان از 27 دی تا 12 بهمن 1402 در تهران در حال برگزاری است.