یازدهمین دوره جشنواره تجسمی فجر همچنان در حال برگزاری است
جشنواره‌ای نوپا و در مسیر بلوغ
رکنا: این روزها در گرماگرم برگزاری جشنواره تجسمی فجر هستیم؛ هرچند این جشنواره تحت‌الشعاع جشنواره‌های فیلم و تئاتر فجر واقع شده و تا حدودی در حاشیه قرار گرفته است.
جشنواره تجسمی فجر امسال یازدهمین سال خود را پشت سر می‌گذارد؛ جشنواره‌ای که از هشتم بهمن ماه آغاز شده و تا ۱۵ اسفند ماه به‌کار خود ادامه خواهد داد. آنچه از ابتدای این جشنواره تاکنون نظر اهالی و منتقدان این حوزه را به خود جلب کرده و در این بین رسانه‌ها نیز منتقد آن بوده‌اند، بلاتکلیفی این جشنواره است. جشنواره‌ای که هنوز نتوانسته مثل سایر جشنواره‌های دیگر دنیا ساز و کار مشخصی داشته باشد. کارشناسان در این رابطه بی‌ینال‌های بین‌المللی و ازجمله ونیز را مثال می‌زنند که فضایی برای ارائه ایده‌های ساختارشکن و آثار نو هنرمندان است و از این منظر، تکلیفش کاملاً مشخص است. از طرفی حراجی ها و گالری‌ها هم تکلیفشان روشن است و جایی هستند برای فروش آثار هنری؛ اما جشنواره تجسمی فجر چه مأموریتی دارد؟ هم فضایی است برای ارائه ایده هنرمندان و هم محلی است برای فروش آثار. از این هم که بگذریم بعد از گذشت 11 سال از برگزاری این جشنواره، اهالی‌اش معتقدند که همچنان نوپاست!
اگر خانه تجسمی داشتیم، وضعیت بهتری داشتیم
«ما پیش از انقلاب 5 بی‌ینال داشتیم. اما بعد از انقلاب همه آنها منتفی شدند و دوباره از صفر شروع کردیم. آن هم با قوانین متفاوت و به گونه‌ای دیگر و البته در سطوحی پایین تر. انگار در مملکتی برگزار می‌شود که هرگز بی‌ینالی نداشته. نوع نقاشی‌ها بازاری بود و اصلاً شباهتی به آثار حاضر در یک جشنواره نداشتند؛ بتدریج کمی یاد گرفتیم، البته آن هم با گسست و نه به‌طور مداوم.» اینها را فرح اصولی نقاش معاصر- که خود نیز در چند جشنواره مطرح بین‌المللی داوری کرده است - می‌گوید.
اصولی می‌گوید: «بی‌ینال و جشنواره معیارش متفاوت است. نباید جشنواره وارد حوزه خرید و فروش شود. این کار را حراجی‌ها و گالری‌ها انجام می‌دهند. وظیفه جشنواره‌ها معرفی هنرمندان پیشکسوت و همچنین کشف استعدادهای نوظهور است؛ چون جشنواره فضایی است برای اینکه هنرمندان جوان و آوانگارد دیده شوند. بهتر است نگاهمان را به ماجرا عوض کنیم.»
او ادامه می‌دهد:«جشنواره سینما و تئاتر چندین سال است که به طور مداوم برگزار می‌شود اما جشنواره تجسمی تقریباً بعد از سه دهه پس از پیروزی انقلاب و 11 سال است که برگزار می‌شود. هر دفعه هم سیاستگذاریش عوض می‌شود. ما جایی مثل خانه سینما که تمام دست اندرکارانش را دربرمی‌گیرد، نداریم. اگر ما هم خانه تجسمی داشتیم و همه هنرمندان این حوزه در آن فعالیت می‌کردند، ما هم بی‌ینال یا نمایشگاه سالانه خود را بخوبی برگزار می‌کردیم.»
اصولی ادامه می‌دهد:« لزومی ندارد این رویدادها صرفاً دولتی باشند. اگر بخش خصوصی هم در کنار اینها باشد، رقابت بیشتر هم می‌شود. برگزاری یک بی‌ینال شرایطی دارد. باید دبیرخانه و دبیر مستقل داشته باشد و درباره آن پژوهش شود و با جشنواره‌های دیگر دنیا در ارتباط باشد. سینمای ایران موقعیت خوبی در جهان پیدا کرده و اهالی‌اش فهمیده‌اند که تک فیلمساز هیچ وقت دیده نمی‌شود اما وقتی یک جریانی در سینما رخ می‌دهد می‌گویند، سینمای ایران خوب است.امیدوارم این اتفاق برای تجسمی هم بیفتد.»
او در ادامه سخنانش از افرادی حرف می‌زند که به خاطر داوری‌اش در یک رویداد دولتی او را سرزنش کرده‌اند. با این حال او برای کشف استعدادهای نوظهور داوری جشنواره را پذیرفته است. او در این باره می‌گوید:«من رویدادهای زیادی را داوری کرده‌ام و هیچ چیزی برایم مهم‌تر از این نیست که نقشی در کشف استعدادهای جوان داشته باشم. البته نباید منکر شد که این تنها جشنواره‌ای است که بودجه مناسب دارد اما باید این بودجه خرج هنرمندان خوب شود. 80 درصد بخش تجسمی فجر باید انتخابی باشد.»
ضعف و بلاتکلیفی به خاطر نوپا بودن جشنواره است
برخی کارشناسان یکی از ضعف‌های مهم جشنواره تجسمی را قهر هنرمندان این حوزه بر سر مناقشات سیاسی در دوران ریاست جمهوری نهم و دهم با وزارت فرهنگ می‌دانند. جمال رحمتی، کاریکاتوریست، که تجربه حضور در جشنواره متعدد بین‌المللی را دارد، می‌گوید: «آن مقطعی که جشنواره تجسمی فجر کارش را آغاز کرد، همزمان شد با یک مقطع سیاسی در ایران. در حوزه کارتونیست‌ها و کاریکاتوریست‌ها یک دودستگی به وجود آمد و در شروع جشنواره فجر عمده هنرمندان مهم و کارشناس شرکت نکردند. آن هم به‌دلیل آن فضای سیاسی بود. فضایی که هنرمندان بسیاری به خاطرش با وزارت فرهنگ قهر کردند و همین باعث شد بیشتر بچه‌های شهرستانی در جشنواره شرکت کنند که عمدتاً فعالیت نمایشگاهی داشتند تا مطبوعاتی.»
رحمتی با اشاره به انحصاری بودن جشنواره تجسمی در سال‌های اول تشکیل آن، تصریح کرد:«چند سالی این جشنواره به شکلی ضعیف و نحیف برگزار شد و این ناشی از سیاست‌های غلط و انحصاری بود که در سال‌های آغازین جشنواره وجود داشت. اما با تیم جدیدی که اکنون آمده باید گفت، شکل جدیدی را تجربه می‌کنیم و انحصار از جشنواره گرفته شده و افراد جدیدی وارد این عرصه شده‌اند. این باعث شده آن دو دستگی و انحصار آغازین شکسته شود و همه با هر نوع گرایش سیاسی و دسته‌بندی شرکت کردند. من معتقدم این ضعف و بلاتکلیفی همچنان به خاطر نوپا بودن این جشنواره است که آرام آرام با مشارکت طیف‌های عمومی تصحیح می‌شود.»
ذات جشنواره‌های دنیا متعلق به هنرمندان و مردم است
اما بهرام کلهرنیا، استاد دانشگاه و گرافیست، ساختار و تغییرات جشنواره تجسمی را متفاوت ارزیابی می‌کند و تحولات بنیانی آن را امیدبخش می‌داند:« در دوران جدید به سبب توسعه مدنی و گسترش کمّی جمعیت‌ها این اتفاق درون اجتماعی به کارکردهای دیگری نزدیک شدند. در کشورهای اروپایی کوشیدند جشنواره‌های‌شان ذات درون اجتماعی خود را حفظ کنند؛ یعنی متعلق به مردم و اهل فرهنگ باقی بماند و خود برایش تصمیم بگیرند. این تلقی بسیار درستی بود. اعتراض‌ها، انتقادها، تحولات زندگی و معیشتی همه در جشنواره‌ها کشف می‌شوند. همه منتظرند هر ساله مثلاً جشنواره ونیز کی برگزار می‌شود و در مورد زندگی انسان چه داوری جدیدی را به نمایش می‌گذارد؟ جشنواره‌ها اراده‌های انسانی را تحقق می‌بخشند.»
او درادامه تصریح کرد:«جشنواره فجر تجسمی با فاصله طولانی بعد از انقلاب و با فاصله طولانی از جشنواره فیلم فجر توسط تعدادی از مدیران دولتی به‌وجود آمد. آن هم در شرایطی که انجمن‌ها و هنرمندان مستقل آثار گوناگون خود مثل تصویرسازی، نقاشی، خطاطی و... سال‌ها بود که نتوانسته بودند بی‌ینال‌های خود را برپا کنند. از سوی دیگر هم یکسری از هنرمندان در بدو امر با این حرکت قهر کردند و پا پیش نگذاشتند و ما سال‌های طولانی شاهد رنجش هنرمندان بودیم؛ هرچند این تنها فرصتی بود که می‌توانستند از آن استفاده کنند. در نهایت جشنواره تجسمی فجر به یک جشنواره ناپخته بالغ نشده و آزمایشگر تبدیل شد.»
کلهرنیا در ادامه افزود: «جشنواره چندین دوره با این خصلت کار کرد. سیاستمداران دیدند جشنواره نقص بزرگی دارد. از چند نفر از نقاشان پیشگام کار اجاره کردند و به نمایش گذاشتند و این رفتار درستی نبود. جشنواره‌ای بود که با جعل و تظاهر می‌خواست فضا را ساماندهی کند. دوره‌ای طولانی این سیستم عمل کرد. من به‌عنوان کسی که چندبار در کنار آنها بودم و کوشیدم این جشنواره را به سمت و سویی هدایت کنم که مطابق با سمت و سوی هنرمندان و اهل فرهنگ باشد این انتقاد را بر آن وارد می‌دانم و تمام انتقاداتم براساس تاریخ است.»
او افزود:«درحقیقت جشنواره به‌صورت پیمانکاری به افرادی داده می‌شد تا کارهایی انجام دهند. این کار بسیار غلطی است. جشنواره باید سازوکار مشخصی داشته باشد، اما هر وقت فصلش می‌رسید چند نفر جمع می‌شدند و کار می‌کردند کسی انتظار فجر را نمی‌کشید، اما همگان در انتظار کن یا ونیز بودند. واقعیت این است که جشنواره تجسمی فجر چندین سال نتوانست ارزش نقاشی و خطاطی و کاری گرافی ایرانی را درست شناسایی و معرفی کند.»
او ادامه داد:«اما با وجود این، با تحولاتی که در دوره جدید در سیستم مدیریتی وزارت فرهنگ رخ داده به نظر می‌رسد اراده وتمایلات جدیدی به وجود آمده است. اگر بتوانیم با این تکنیک پیش برویم، جشنواره می‌تواند به یک میثاق فرهنگی تبدیل شود. آن چیزی که ما نداریم همین است. فجر با بهترین امکانات و سرمایه‌گذاری دولتی کار کرد. نتیجه آن باید برای روزگار منفعتی داشته باشد. باید واقعیت، تولید فرهنگ و هنر باشد. آنچه من در جلسات متعدد معاونت امورهنری شنیدم این است که وعده داده شده که بی‌ینال هنر ایران را راه‌اندازی کنند. ما مشارکت بزرگ‌تر نیاز داریم یعنی فجر جایگاه جهانی خود را به دست بیاورد و کوشش کند تا با شجاعت بگوییم فجر یک جشنواره مدنی است و ما در کنار آن می‌ایستیم.»
جشنواره تجسمی در یک نگاه
امسال و در یازدهمین دوره، تغییرات بسیاری در نحوه برپایی جشنواره هنرهای تجسمی فجر به وجود آمد. این جشنواره در بخش‌های مختلف و در مکان‌های مختلفی چون فرهنگسرای نیاوران، خانه هنرمندان، مؤسسه فرهنگی هنری صبا، باغ موزه قصر، موزه امام علی(ع) از 8 بهمن ماه تا 15 اسفند ماه در حال برگزاری است.
ششم بهمن ماه از 10 پوسترجشنواره که شامل «پوستر اصلی و سرخط هویت بصری رویداد» بود رونمایی شد. در ادامه روز 8 بهمن ماه نمایشگاه «پلاک 40» که مربوط به نمایش آثار هنرمندان انقلاب اسلامی است در فرهنگسرای نیاوران افتتاح شد که این بخش تا 5 اسفندماه به کار خود ادامه می‌دهد. نهم بهمن ماه نیز بخش «سینمای تجسمی» در خانه هنرمندان افتتاح شد که شامل نمایش فیلم‌های مرتبط با حوزه هنرهای تجسمی است. بخش اصلی و مسابقه جشنواره با اسم «طوبای زرین» 10 بهمن ماه با حضور 604 اثر از 485 هنرمند افتتاح شد. همچنین11 بهمن ماه بخش «چهارسوی هنر» که متعلق به نمایش آثار گالری‌هاست در باغ موزه قصر بازگشایی شد که تا ۲۴ بهمن ادامه داشت. دراین نمایشگاه ۵۳ گالری از تهران و 8 استان کشور حضور داشتند که ۲۵ گالری از تهران و ۲۸ گالری از شهرستان‌ها بودند. 13 بهمن ماه نیز نمایشگاه «عکس روزهای انقلاب» در خانه هنرمندان گشایش یافت و تا 29 بهمن ماه هم دایر خواهد بود. گفتنی است مراسم اختتامیه و اهدای جوایز به دبیری ابراهیم حقیقی در روز 15 اسفند در تالار وحدت برگزار خواهد شد.برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.
مریم سادات گوشه
ارسال نظر