به گزارش رکنا، بخشی از تحریم های آمریکا علیه ایران در حالی از امروز دوباره به حالت قبل از برجام باز می گردد که قطعا راهکار های مقابله با آن از مدت ها پیش مورد بحث و بررسی کارشناسان و مسئولان بوده است . اما آن چه در این میان جدای از این بحث ها قابل توجه است و به عبارتی از منظری دیگر درباره تحریم ها می توان به آن نگریست «فرصت های ایران به واسطه این تحریم ها» است. مرکز پژوهش های کنگره آمریکا در گزارشی که در 11 می سال 2018 (21 اردیبهشت ماه سال 1397) و به فاصله سه روز پس از اعلام ترامپ Trump مبنی بر خروج آمریکا از برجام منتشر کرده است، به راهبردهایی که ایران می تواند پس از بازگشت تحریم های آمریکا دنبال کرده و درپی آن با تحریم ها مقابله کند، اشاره می کند. از نظر نویسنده این گزارش «کنز کاتزمن» که متخصص مسائل خاورمیانه است و سابقه نگارش گزارش های پژوهشی دیگری درباره توافق هسته ای ایران را نیز در کارنامه خود دارد، اعمال مجدد تحریم ها فرصت هایی را برای اقتصاد ایران فراهم می آورد که در صورت استفاده بهینه از آن ها جمهوری اسلامی می تواند به بازسازی اقتصاد خود و حرکت به سمت« اقتصاد مقاومتی» اقدام کند و بنابراین تحریم آمریکا در این حالت می تواند موجب ایجاد منافع بالقوه ای برای اقتصاد ایران شود. در یادداشت پیش رو به منافع و فرصت های بالقوه تحریم اقتصادی برای ایران از منظر سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی پرداخته می شود.

1) افزایش صادرات غیرنفتی

بنا بر این گزارش، صادرات غیرنفتی هم اکنون حدود دو سوم درآمد لازم برای تأمین واردات کالاها و خدمات ایران را فراهم می آورد که با افزایش تولید و صادرات این محصولات میزان منابع مالی صادرات نفتی که باید برای تامین واردات کالاها و خدمات صرف شود، کاهش یافته و درآمدهای دولت ایران در حدود 22 درصد افزایش خواهد یافت. شاید مهم ترین اثری که کاهش صادرات نفتی ایران می تواند برای اقتصاد کشورداشته باشد، ارتقای تولید و فروش محصولاتی از قبیل مواد معدنی، سیمان، کود اوره و دیگر کالاهای صنعتی و کشاورزی پایه است.ریچارد نفیو معمار تحریم های ایران در کتاب «هنر تحریم ها» به نتایج اعمال فشار تحریم ها در حوزه صادرات نفت خام در سال2012 و 2013 اشاره و اذعان می کند که «این تحریم ها به توسعه بخش های غیرنفتی ایران به ویژه بخش سیمان منجر شد و این توسعه کمک کرد دولت از برخی آثار دفعی تحریم های نفتی مصون بماند، زیرا دولت تلاش کرد فرصت های جدیدی را در بازار Store برای محصولات تحریم نشده خود پیدا کند. عملاً ایران توانست حضور خود و کالاهای غیرنفتی اش در این بازارها را به صورت مستقیم بر اثر تحریم ها افزایش دهد؛ یعنی تحریم هایی که توانایی این کشور برای صادرات یک کالا را محدود کرده بود به توسعه توانایی ایران در کالاهای دیگر انجامید. پس این جا بالاتر از نشان دادن استقامت، ایران توانسته بود از توفان تحریم ها نیز بگریزد».

2) افزایش فروش فراورده های نفتی (پتروشیمی) و میعانات گازی

طبق بررسی های این گزارش، ایران فروش فراورده های نفتی خود مانند پتروشیمی ها و میعانات گازی را افزایش داده است. گاز طبیعی که از مخازن گازی استحصال می‌شود عمدتاً حاوی حجم قابل ملاحظه‌ای میعانات گازی است. این محصول به شیوه‌های مختلف قادر به تبدیل گازوئیل، بنزین، نفت سفید، سوخت جت و... است. در مقایسه با پالایشگاه نفت خام، در پالایشگاه میعانات گازی، فرایندهای تبدیلی و پالایشی کمتر است، بنابراین هزینه سرمایه‌گذاری آن نصف هزینه سرمایه‌گذاری پالایشگاه نفت خام است. این محصول به دلیل داشتن ارزش حرارتی بالا از اهمیت قابل توجهی برای صادرات برخوردار است، به گونه‌ای که صادرات آن می‌تواند هزینه سرمایه‌گذاری اولیه یک پالایشگاه گازی را در ظرف مدت زمان کوتاهی برگرداند.بندهای 13 و 15 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی بر مقابله با ضربه پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز از طریق افزایش صادرات محصولات پتروشیمی و فراورده‌های نفتی و همچنین افزایش ارزش افزوده از طریق تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز اشاره دارد و ارتقای تولید و فروش میعانات گازی می تواند ضمن تولید ارزش افزوده مضاعف برای اقتصاد کشور، گامی در جهت مقابله با تحریم های آمریکا باشد.

3) اجرای سیاست جایگزینی واردات و ارتقای تولید ملی

بنا به یافته های این گزارش تحریم ها باعث می شود برخی از تولیدکنندگان ایرانی اقدام به افزایش تولید داخلی برخی کالاها به عنوان جایگزینی برای واردات کنند. این روند توسط اقتصاددانان ایرانی و رهبر جمهوری اسلامی، که مدت هاست معتقد است ایران باید «اقتصاد مقاومتی» را که کمتر وابسته به واردات و سرمایه گذاری خارجی است، ایجاد کند، مورد تأکید و تأیید قرار می گیرد. علاوه بر این، برخی از وجوه و منابع خصوصی صرف سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران و دارایی های فیزیکی خواهد شد. هرچند این روند به طور کلی برای طبقه با درآمد بالای شهری مؤثر است.

4)خصوصی سازی و ورود نهادهای شبه دولتی به اقتصاد

در طول چند سال گذشته، بخشی از شرکت های دولتی به نهادهای شبه دولتی یا خصوصی واگذار شده است که برخی از آن ها با عنوان شرکت های هلدینگ، بنیادها یا گروه های سرمایه گذاری شناخته می شوند. براساس اطلاعات سازمان خصوصی سازی ، حدود 120 سازمان و نهاد خصوصی وجود دارد که بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل می دهند.حرکت به سمت مردمی سازی و اجرای سیاست های کلی اصل 44 یکی از ضرورت های تحقق اقتصاد مقاومتی است. از منظر رهبر انقلاب اقتصاد دولتی جواب نمی دهد و باید بخش خصوصی را وارد میدان و از آن حمایت کرد. البته ورود بخش خصوصی به عرصه های مختلف باید با نظارت و سیاست گذاری دولت همراه باشد تا اولاً موانع بر سر ورود و فعالیت بخش خصوصی برطرف شود و ثانیاً حمایت ها و مشوق های لازم در جهت رشد و پیشرفت آن فراهم شود.

5)ایجاد محدودیت بر واردات کالاهای لوکس

برای تامین منابع ارزی مورد نیاز واردکنندگان کالاهای ضروری، باید واردات کالاهای لوکس مانند خودرو یا تلفن همراه را کاهش دهیم. این نکته از این رو ضروری است که ما تجربه معکوس این چنین اقدامی را در هنگامه اوج تحریم ها و بحران ارزی کشور در سال 1391 شاهد بودیم. ریچارد نفیو در کتاب «هنر تحریم ها» نشان می دهد که آمریکا چگونه در عین تحریم اقلام مختلف، واردات کالاهای لوکس را از تحریم مستثنا کرده تا به احساس اجتماعی تحریم شدگی بیشتر دامن بزند و در عین حال منابع ارزی کشور که باید صرف نیازهای ضروری شود، به هدر برود.

6 ) اصلاح نظام پرداخت یارانه دولتی

فرصت اصلاح سازوکارهای هدفمندی یارانه ها می تواند به عنوان فرصتی در جهت بهبود وضعیت خانوارهای ایرانی تلقی شود. زیرا با شناسایی افراد نیازمند واقعی می توان اولاً در هزینه های هدفمندی یارانه ها صرفه جویی کرد و ثانیاً مصارف حاصل از آزادسازی حامل های انرژی را برای حمایت از تولید داخلی به کار گرفت.در مجموع با توجه به آن چه که مرکز پژوهش های کنگره آمریکا بدان اذعان کرد می توان گفت تحریم ها در عین این که تهدیدی است که در صورت عدم اتخاذ راهبردهای مناسب برای مقابله با آن، می تواند آسیب های زیادی برای اقتصاد کشور داشته باشد، از سوی دیگر فرصتی است که می توان با تکیه بر آن، برخی اصلاحات اساسی و بازسازی اقتصادی که در صورت فقدان شرایط تحریمی بدان توجهی نمی شد، پیگیری کرد.

شرایط تحریم قطعا وضعیت مناسبی نخواهد بود و فشارها و چالش هایی را برای اقتصاد ما ایجاد خواهد کرد اما آن چه بدیهی است اگر نتوانیم از اندک فرصت های موجود در دل تحریم ها استفاده مناسب را ببریم این فشارها تاثیرات دوچندانی را برجا خواهد گذاشت.

سعید سید حسین زاده

اخبار وبگردی را در اینجا بخوانید: