بختگشا چیست؟
دوختن و پوشیدن پیراهن مراد با آدابی خاص و به سر کردن چادر مراد نیز از اعمال دیگر بخت‌گشایی بود. مثلاً در لاریجان دختران دم بخت و زنان حاجتمند در شب چهارشنبه سوری کیسه‌ای می‌دوختند و به مسجد می‌رفتند و از مردم پول جمع‌آوری می‌کردند و در کیسه می‌ریختند؛ از آن پول پارچه می‌خریدند و از پارچه پیراهن مراد می‌دوختند و می‌پوشیدند. این‌گونه اعمال معمولاً در شب‌های ۲۷ رمضان و با اندکی تفاوت در تهران، بروجرد و کرج نیز رایج بوده است.
بخت گشایی ، مجموعه اعمال و رفتارهایی که همراه با برخی آداب خاص مذهبی و جادویی برای گشایش بخت بسته دختران «دم بخت» و شوهر نرفته در خانه مانده و گشایش کار زنان «سیاه بخت» و کارِ بسته مردان صورت می‌گیرد.
پیشینه
اعتقاد به نقش مؤثر بخت یا اقبال به عنوان نیرویی مستقل و پنهان در زندگی و سرنوشت آدمیان که پیشینه‌ای کهن دارد، همراه با رواج سحر و جادو در رفع مصائب و مشکلات، اهمیت بخت و سرنوشت را در امور دنیوی مورد توجه عموم قرار داد و رفته رفته در ادبیات ، خصوصاً در فرهنگ عامه، راه یافت.
اوقات بخت گشایی
بخت‌گشایی معمولاً در اوقات و یا ایام معینی صورت می‌گرفت. این ایام غالباً مقارن با جشن‌های قومی - ملی و مذهبی بود. در بیش‌تر نقاط ایران، بخت‌گشایی در شب چهارشنبه سوری ، روز سیزده به در ، ایام نوروز (به خصوص روزهای اول سال نو)، شب‌های احیا (۱۹ و ۲۱ و ۲۳ رمضان)، شب ۲۷ رمضان (شب مرگ ابن ملجم )، شب‌های جمعه ، هنگام نمازگزاردن و مراسم عقد و عروسی و ختنه کردن پسران برگذار می‌شد.
مکان های بخت گشایی
اعمال بخت گشایی را معمولاً در مکان‌های خاص و معینی انجام می‌دادند. پای منار مساجد ، درون شبستان مساجد، امام‌زاده‌ها، اماکن مقدس مسیحیان و یهودیان، میادین بزرگ شهر، معابر پر رفت و آمد، کنار رودخانه‌ها، سبزه‌زارها، گرمابه‌های یهودیان، دباغ‌خانه‌ها و آرامگاه‌ها از جمله مکان‌های اجرای اعمال بخت‌گشایی بودند.
آداب بخت گشایی
بخت‌گشایی در نقاط مختلف ایران معمولاً با مجموعه‌ای رفتار و اعمال مذهبی مانند خواندن دعا و آیات قرآنی ، گرفتن روزه ، روضه‌خوانی و نذر و نیاز همراه بوده است. مثلاً در شب احیا هنگام خواندن دعای جوشن کبیر ، زنان یزدی ۱۰۰ گره به طنابی می‌زدند و آن را به گردن دختر دم بخت می‌آویختند تا بختش باز شود. [۱۲]
تهرانی‌ها برای گشایش بخت و کار نخستین آیات سوره‌های فتح، [۱۳]
نصر، [۱۴]
کوثر [۱۵]
و آیه ۱۹ سوره شوری [۱۶]
را بر روی کاسه‌ای می‌نوشتند و با آب آن کاسه غسل می‌کردند و یا آب کاسه را در خانه و دکان می‌پاشیدند. [۱۷]
همچنین آیات ۹۶ تا ۹۹ سوره بقره [۱۸]
را روی رقعه‌هایی می‌نوشتند و دختران دم بخت آن‌ها را به خود می‌آویختند؛ یا نام پسر مورد نظر برای ازدواج را همراه نام مادرش با آیه ۱۰ سوره مائده [۱۹]
روی رقعه یا پارچه‌ای می‌نوشتند و مقداری از خاک گذرگاه پسر را بر آن می‌پاشیدند و به لباس دختر می‌آویختند. [۲۰]
از آداب دیگر بخت گشایی خواندن سوره یاسین بر خرما و خیرات آن در شب جمعه بود. در این بخت‌گشایی برای هر سال از عمر دختر ۱۲ دانه خرما بر می‌داشتند و یک بار سوره یاسین را می‌خواندند و بر آن‌ها می‌دمیدند. [۲۱]
روضه‌خوانی و روزه‌داری نیز از اعمال دیگر بخت‌گشایی بود. در یزد زنان حاجتمند نذر می‌کردند که در صورت بر آورده شدن حاجتشان از روز ۱۹ یا ۲۰ یا ۲۱ تا شب ۲۷ رمضان روضه قنبر که مخصوص زنان است، بخوانند. [۲۲]
در میان کردها و مردم ارومیه و زنجان رسم بود که زنان پس از برآورده شدن حاجتشان، ۳ یا ۵ یا ۷ سال در ۳ شب جمعه آخر چله بزرگ یا اولین شب چله کوچک زمستان «قاووت» درست می‌کردند. [۲۳]
بخت‌گشایی با آب قرآن نیز معمول بود. مثلاً دختر شوهر نرفته در روز جمعه آخر ماه رمضان از آبی که در برابر قرآن وزن کرده بودند، به صورت و بدنش می‌زد. [۲۴]
وارونه سر کردن چادر نماز به هنگام خواندن نماز، نذر خواندن مولودی و بستن حنای «سی تبارک» از آداب دیگر بخت‌گشایی بودند. حنای «سی تبارک» حنایی بود که در طول ماه رمضان هر روز یک بار سوره تبارک [۲۵]
را به آن خوانده و دمیده باشند. این حنا را در شب عید فطر بر سر دختر دم بخت می‌مالیدند و معتقد بودند که تا عید دیگر بختش باز می‌شود. [۲۶]
[۲۷]
در برخی از گورستان‌ها و زیارتگاه‌ها، مانند «عباسیه» (زیارتگاه علی بن مهزیار ) در اهواز و مقبره « خضر » در آمل اعمال بخت‌گشایی را همراه مراسم مذهبی خاصی انجام می‌دادند. [۲۸]
رفتن به مسجد فتح شیراز در محله یهودیان و روشن کردن شمع در آن در روز جمعه آخر ماه رمضان؛ [۲۹]
قرار دادن شمع روشن در آخرین پله منبر مسجد جامع شیراز و پختن حلوا در زیر آن منبر توسط دختر دم بخت؛ دست گذاشتن روی سنگ سیاه مسجد با این باور که اگر دست عرق کند حاجت برآورده می‌شود؛ [۳۰]
گرفتن پارچه از ۷ زن فاطمه نام و دوختن پیراهن مراد از پارچه‌ها به کمک ۷ دختر نابالغ؛ [۳۱]
و توسل به اماکن مقدس مسیحیان [۳۲]
نیز از آداب دیگر در بخت گشایی‌ها بوده‌اند.
ارسال نظر